Átta orkukostir fluttir í biðflokk

Baksvið

Helgi Bjarnason

helgi@mbl.is

Tillögur meirihluta umhverfis- og samgöngunefndar um breytingar á tillögu til þingsályktunar um 3. áfanga rammaáætlunar gengur aðallega út á það að flytja nokkra orkukosti úr verndarflokki og nýtingarflokki og setja í biðflokk. Þessar breytingar á flokkun orkukosta þýða ekki að þessir virkjanakostir verði nýttir eða virkjun þeirra sé útilokuð, heldur að þeir eigi að fá frekari málsmeðferð hjá verkefnisstjórn. Lögð er áhersla á að þeirri vinnu verði flýtt.

Núgildandi áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða var afgreidd með þingsályktun Alþingis í byrjun árs 2013, fyrir rúmum níu árum. Ætlunin var að afgreiða nýja áætlun á fjögurra ára fresti en nú eru tæp sex ár frá því verkefnisstjórn 3. áfanga rammaáætlunar lagði tillögur sínar fyrir ráðherra ríkisstjórnarinnar. Þær hafa nokkrum sinnum verið lagðar fram á Alþingi án þess að hljóta afgreiðslu út úr nefnd, ekki fyrr en nú. Á meðan hefur verkefnisstjórn 4. áfanga starfað og nú verkefnisstjórn 5. áfanga. Alþingi getur ekki verið stolt af vinnu sinni í þessu máli. Tekið var á þessu máli í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar. Ákveðið var að ljúka 3. áfanga og endurskoða lögin. Sérstaklega var tekið fram að fjölga ætti kostum í biðflokki án þess að nánari skýringar fylgdu. Eitt af fyrstu verkum núverandi umhverfisráðherra var að leggja tillöguna óbreytta fyrir þingið og hefur umhverfis- og samgöngunefnd unnið að málinu síðan.

Þrír teknir úr nýtingarflokki

Meirihluti nefndarinnar leggur til að þrír orkukostir verði fluttir úr nýtingarflokki í biðflokk, Skrokkalda á Holtamannaafrétti Rangárvallasýslu og Holta- og Urriðafossvirkjanir í neðri hluta Þjórsár.

Í rökstuðningi fyrir færslu Skrokkölduvirkjunar í bið er á það bent að kosturinn er á miðhálendinu og í nálægð við friðlýst svæði Vatnajökulsþjóðgarðs. Meirihluti nefndarinnar segir að aukin áhersla hafi verið lögð á vernd óbyggðra víðerna og umræða um verðmæti miðhálendisins farið vaxandi.

Um Holtavirkjun og Urriðafossvirkjun, sem eru tvær virkjanir af þremur í neðri hluta Þjórsár, er sagt að ekki ríki sátt í nærsamfélaginu um virkjanir í neðri hluta Þjórsár, enda um að ræða stórar virkjanir í byggð. Sérstaklega eru nefnd verðmæti í laxastofni Þjórsár. Meirihluti nefndarinnar leggur til að þessir tveir virkjanakostir verði færðir í biðflokk, þar til þeir hafi fengið frekari umfjöllun í rammaáætlun. Meirihlutinn telur mikilvægt að horfa á neðri hluta Þjórsár sem eina heild og beinir því til ráðherra og verkefnisstjórnar að horft verði til allra þriggja virkjanakostanna, líka Hvammsvirkjunar, við það mat, þó ekki sé lagt til að Hvammsvirkjun verði færð úr nýtingarflokki.

Ekki áhrif á Hvammsvirkjun

Þess ber að geta að Landsvirkjun er langt komin með undirbúning að byggingu Hvammsvirkjunar en umsókn fyrirtækisins um virkjanaleyfi hefur setið föst hjá Orkustofnun í tæpt ár. Vilhjálmur Árnason, formaður umhverfis- og samgöngunefndar, segir þegar hann er spurður um áhrif nefndarálitsins á framkvæmdir við Hvammsvirkjun að skýrt sé að ekki sé verið að breyta stöðu Hvammsvirkjunar sem er í nýtingarflokki. Þó hafi þótt rétt að leggja til að hún fylgi hinum virkjununum í neðri hluta Þjórsár, þar sem sú matsvinna fari hvort sem er fram. Telur Vilhjálmur að texti nefndarálitsins eigi ekki að hafa áhrif á útgáfu Orkustofnunar á virkjanaleyfi. Stofnunin eigi aðeins að horfa til þess að virkjunin er í nýtingarflokki.

Auk þessarra þriggja orkukosta leggur meirihluti nefndarinnar til að 28 virkjanakostir, sem dagað hafa uppi í nýtingarflokki, verði færðir í biðflokk. Allt eru þetta orkukostir sem Orkustofnun lagði fram til mats að eigin frumkvæði, án þess að nokkurt orkufyrirtæki hefði óskað eftir því eða unnið að þróun þeirra. Verkefnisstjórnir hafa flokkað þá í biðflokk vegna þess að gögn hefur skort til að leggja mat á hugmyndirnar.

Meirihluti nefndarinnar leggur til að Búrfellslundur, sem er hugmynd Landsvirkjunar að vindorkuveri við Búrfellsvirkjun samkvæmt nýrri útfærslu, verði færður úr biðflokki í nýtingarflokk. Nefndin bendir á að fram hafi komið ábendingar um að þessi kostur hefði ekki þau víðtæku áhrif á ferðamennsku sem mat verkefnisstjórnar byggðist í raun á. Telur meirihlutinn að Búrfellslundur geti verið mikilvægur hluti þess að tryggja betur nýtingu þeirra vatnsaflsvirkjana sem fyrir eru á svæðinu auk þess sem hann renni styrkari stoðum undir orkuöryggi.

Fimm kostir úr vernd

Meirihlutinn leggur til að virkjanakostirnir fjórir í Héraðsvötnum, meðal annars hugmyndir að Skatastaðavirkjun og Villinganesvirkjun, verði færðir úr verndarflokki yfir í biðflokk. Sömuleiðis Kjalölduveita.

Nefndin telur að þörf sé á endurmati verkefnisstjórnar á orkukostum í Héraðsvötnum og því landsvæði sem þeir tilheyra. Meðal annars hafi of mikið verið gert úr neikvæðum áhrifum virkjana á vistgerðir. Nauðsynlegt sé að eyða óvissu um raunveruleg áhrif virkjanakostanna áður en ákvörðun verði tekin um nýtingu eða vernd.

Kjalölduveita í Þjórsá var ekki metin með hefðbundnum hætti af verkefnisstjórn, á þeim forsendum að hún væri sami kostur og Norðlingaölduveita sem flokkuð hafði verið í verndarflokk. Fékk Kjalölduveita því sömu örlög. Landsvirkjun hefur lagt áherslu á að þetta sé nýr kostur, neðar í ánni, sem ekki hafi áhrif á Þjórsárver. Meirihluti nefndarinnar telur mikilvægt að hafið sé yfir vafa að veitan hafi fengið fullnægjandi meðferð og óskar eftir að ráðherra tryggi það.

Auk þeirra breytinga sem hér hafa verið raktar, leggur meirihluti nefndarinnar til að beðið verði með friðlýsingu verndarsvæða í Skjálfandafljóti sem verkefnisstjórn lagði til, þar til mati á friðlýsingu heilla vatnasviða er lokið og lög um verndar- og orkunýtingaráætlun hafi verið endurskoðuð. Deilur hafa verið um það hversu víðtæk verndarsvæði megi vera, þótt einhver orkukostur innan þeirra hafi fengið flokkun í verndarflokk. Orkukostir í Skjálfandafljóti eru flokkaðir í verndarflokk en meirihlutinn telur ekki tilefni til að gera breytingar á þeirri flokkun.

Vinnu við mat verði hraðað

Loks beinir meirihlutinn því til ráðherra að endurmati á þeim átta virkjanakostum, sem lagt er til að flytjist í biðflokk, verði hraðað í meðförum verkefnisstjórnar rammaáætlunar og þeir fái afgreiðslu eins fljótt og auðið er. Einnig verði unnið að friðlýsingu landsvæða sem ástæða þykir til að friðlýsa gegn orkuvinnslu, samkvæmt verndarflokki áætlunarinnar.

Fulltrúar stjórnarflokkanna í umhverfis- og samgöngunefnd standa að meirihlutaálitinu, fyrir utan annan af tveimur fulltrúum VG, Bjarna Jónsson.