Stjórnmál málamiðlana

Núverandi ríkisstjórn er mynduð til að slá nýjan tón milli hægri og vinstri með því að „spanna hið pólitíska litróf“. Þetta átti að gera með því að auka samráð og efla samstarfið milli flokka á Alþingi. Með öðrum orðum, meiri málamiðlanir.

Til þess að skilja hvaða áhrif málamiðlanir hafa, þá þarf að skilja hvernig meirihlutavaldið virkar. Flokkarnir sem mynda meirihluta ráða nánast öllu. Minnihlutinn hefur aðeins tvo möguleika til þess að hafa áhrif á gang mála. Með því að kalla eftir upplýsingum og fundum í nefndum og með því að tala í ræðustól þingsins.

Þar sem öll mál þurfa að fara í gegnum þingsalinn og tíminn þar er takmarkaður, getur það farið svo, ef ríkisstjórnin vill koma málum í gegnum þingsalinn, að hún verði að semja við minnihlutann um framgang mála. Stundum þýðir það að minnihlutinn þarf að halda fleiri ræður en þörf er á – sem er ómálefnalegt. Þó er það langt í frá jafnómálefnalegt og að neita einfaldlega að miðla málum yfirleitt, sem er ástæða þess að minnihlutinn þarf að láta í sér heyra, enda er ekkert annað í boði. Núverandi ríkisstjórn hefur ekki haft neinn áhuga á að bæta við lýðræðisúrræðum.

Hér er gert ráð fyrir því að allir hagi sér tiltölulega málefnalega. Bæði stjórn og stjórnarandstaða hafa málefnaleg rök fyrir ólíkum skoðunum og í þeim tilfellum er yfirleitt hægt að miðla málum. Stundum, hins vegar, er reynt að troða einhverju í gegn. Engin rök eru í boði sem standast skoðun. Hvað þá? Þá hefst yfirleitt keppni um ásýnd flokkanna meðal almennings. Nokkurs konar Morfískeppni, þar sem innihaldið skiptir ekki máli, bara útlitið. Þar ættum við að læra af reynslunni.

Sem dæmi var Landsréttarmálið útlitspólitík hjá Sjálfstæðisflokknum, eins og niðurstöður allra dómstiga sýna. Baráttan gegn innleiðingu nýrrar stjórnarskrár, sem byggist á tillögum stjórnlagaráðs í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslu, er útlitspólitík. Það er komin skýr krafa um hvað á að gera úr þjóðaratkvæðagreiðslu.

Það getur verið miserfitt að sjá í gegnum útlitspólitík. Það er auðvelt að sjá í gegnum uppdiktaðar afsakanir Rússa vegna tilhæfulausra árása þeirra á annað land. Hins vegar telja 77% kjósenda Sjálfstæðisflokksins að engin lög hafi verið brotin við sölu Íslandsbanka en 77% kjósenda Vinstri grænna eru á öndverðri skoðun. Málamiðlunin fólst í því að fá Ríkisendurskoðun til þess að skoða málið en ekki rannsóknarnefnd Alþingis. Ríkisendurskoðun, sem hefur áður skoðað einkavæðingu banka og gefið út innistæðulaust heilbrigðisvottorð.

Hvernig eigum við að miðla málum við fólk sem vill það ekki? Eigum við að miðla málum við fólk sem hefur ekkert málefnalegt fram að færa? Eigum við að sætta okkur við „smá spillingu“ sem málamiðlun? Nei, auðvitað er ekki hægt að gera slíkar málamiðlanir.