Ingibjörg Bjarnadóttir

Þó þú langförull legðir

sérhvert land undir fót,

bera hugur og hjarta

samt þíns heimalands mót.

Frænka eldfjalls og íshafs

sifji árfoss og hvers,

dóttir langholts og lyngmós

sonur landvers og skers.

(SGS)

Mamma var náttúruafl. Vestfirsk inn í merg. Fædd með tvær hendur tómar. Í þá daga voru Vestfirðir jafn langt frá Eyjafirði og tunglið. Mamma var saumastofa, bakarí, þvottahús, kjötvinnsla, mötuneyti, dýralæknir, apótek, bóndi, móðir, skáld, húsfreyja, eiginkona. Ötul og seig. Stundum óþolandi dugleg. Yfirgengilega stundvís og vissi allt áður en maður sagði henni það. Engin þörf var á óléttuprófum. Það var nóg að spyrja mömmu. Aldrei aftur verður til svona fólk eins og kynslóð mömmu. Í dag þurfum við nútímafólkið á námskeið hjá sérstökum fræðingum til þess að læra um matarsóun og nýtni. Mamma hefði hinsvegar þurft nútímahjálp til að losna við sorgina úr sálinni. Enginn sagði mömmu fyrir verkum. Svo kom vorið. Mamma lagði árarnar í bátinn og lét berast með golunni yfir móðuna miklu. Sátt og glöð og frjáls. Hún hlakkaði til og var spennt að sjá hvað væri handan móðunnar. Góða ferð og takk fyrir allt, elsku mamma.

Svanhildur Daníelsdóttir.

Duglega, fallega, söngelska og snjalla frænka mín er flogin burt. Hún kom í Eyjafjörð á eftir móður minni Árnýju til þess að mennta sig og vera nær systur sinni. Einstakt systrasamband var milli þeirra. Sem dæmi um vinskap þeirra systra var þegar móðir mín hafði saumað sér sparikjól sem hún ætlaði að gifta sig í skömmu síðar, lánaði hún Ingu hann til þess að fara á ball en hún átti þá engan nothæfan kjól.

Inga gekk í Gagnfræðaskóla Akureyrar en hún átti þann draum að verða ljósmóðir. Sá draumur rættist ekki en í staðinn kynntist hún einstökum öðlingi, Daníel bónda í Gnúpufelli, sem hún giftist og saman eignuðust þau fimm mannvænleg börn. Móðir mín lést 1957 svo samvera þeirra systra varð mun styttri en vonir stóðu til. Inga endurgalt margfalt kjólalánið og reyndist okkur systkinunum einstaklega vel. Ég var í sveit hjá þeim hjónum í það minnsta þrjú sumur. Þar var gott að vera. Ég man aldrei eftir að vera skömmuð eða að styggðaryrði félli af vörum nokkurs manns. Börnin á heimilinu voru mér eins og bestu systkin. Við lékum okkur saman í alls konar leikjum þegar fullorðna fólkið lagði sig á daginn. Við unnum létt störf eins og tíðkast á heimilum en aldrei var ætlast til of mikils.

Ég fór mjög margar ferðir í Gnúpufell með mjólkurbílnum, í flestum fríum frá skóla og vinnu. Þetta tímabil stóð í nokkur ár. Þegar ég var fjórtán ára fórum við fjórar vinkonur á Leyningshóladaginn með rútu. Við skemmtum okkur vel og okkur langaði mikið að fara á ball í Sólgarði um kvöldið. Inga leysti það vandamál. Hún bjó um okkur allar á stofugólfinu og á ballið fórum við glaðar og kátar. Þá tíðkaðist að unglingar færu með fullorðna fólkinu á svona mannfagnaði.

Inga var einstaklega dugleg kona. Hún vann öll störf sem þurfti að vinna inni sem úti. Heimilið var fjölmennt því auk hennar barna voru þar önnur börn í sveit og þrjú gamalmenni á heimilinu sitt á hverju tímabilinu.

Inga var mjög vel ritfær, orti ljóð og skrifaði skemmtilegar frásagnir af liðnum atburðum.

Hún var mjög hjálpsöm. Þegar ég varð gagnfræðingur bauðst hún ásamt Sínu systur sinni til að hjálpa mér að fara í Kennaraskólann í Reykjavík. Ég þáði það ekki því ég var farin að leigja herbergi úti í bæ og sjá um mig sjálf. Auk þess var ég búin að finna mannsefnið mitt og tímdi ekki að fara. Rúmu ári síðar hittumst við þegar hún var að fara að fæða sitt yngsta barn. Ég var þá trúlofuð og ófrísk að mínu fyrsta barni og leigði enn herbergi úti í bæ. Hún spurði hvernig ég færi að þegar barnið fæddist. Við foreldrarnir vorum bæði átján ára og hann í skóla og vorum ekki búin að finna úrræði. Þá sagði Inga: „Þú veist að ef þú lendir í vandræðum kemur þú til mín.“ Það góða boð þurfti ég ekki að þiggja en þetta eru tvö dæmi af mörgum um hennar kærleik. Ég er ekki eini fjölskyldumeðlimurinn sem naut gæsku hennar því þegar hún var komin hátt á áttræðisaldur breiddi hún sinn verndarvæng yfir unga frænku sína og nöfnu og á hún mikið hrós skilið fyrir það.

Innilegar þakkir fyrir allt og innilegar samúðarkveðjur til afkomenda hennar.

Elsku amma. Það er komið að kveðjustund. Stund sem að þínu mati hefði mátt koma fyrir allnokkru. Þú vildir fá að fara beint úr fallegu sveitinni þinni í sumarlandið og varst ekki alveg sátt við almættið fyrir að leyfa þér það ekki. Kvöldið fyrir andlátið þitt varstu þó búin að taka guð þinn í sátt. Ég sagði þér að Arna Maren mín væri að fara að taka bílpróf og þú brostir og sagðir: „Já það er svo gott að verða sjálfstæður.“ Þegar ég hugsa um þessi orð finnst mér að í þeim hafi falist dýpri merking en ég heyrði fyrst. Sjálfstæðið var nokkuð sem var ekki sjálfsagt fyrir þér. Þú barðist oft hart fyrir því á þinni löngu lífsleið. Og gafst aldrei upp. Þú hafðir líka sterka réttlætiskennd og lést engan vaða yfir þig.

Þegar ríkið ætlaði að gera hluta af jörðinni ykkar afa upptækan á grunni þess að hún væri þjóðlenda var þér illilega misboðið. Þú varst orðin áttræð en gast ennþá bitið frá þér. Þú fórst í rannsóknarvinnu og lagðir á endanum fram skjal frá 17. öld sem fannst í Kaupmannahöfn og staðfesti að afréttur Gnúpufells tilheyrði sannarlega þinni jörð. Þú varðir drjúgum hluta af ævikvöldi þínu í þessa baráttu en gafst aldrei upp og hafðir að lokum sigur.

Samband okkar var ekki sérlega náið fyrr en nú síðustu árin. Held að þú hafir kunnað betur að meta fólk eftir því sem það þroskaðist. Ég á þó margar minningar um þig úr barnæskunni. Ekki af því að við höfum spjallað svo mikið heldur af því sem ég sá. Í mínum huga varstu sterk, stolt og sjálfstæð. Náttúrubarn fram í fingurgóma.

Ein dýrmætasta minning mín um þig er frá sumrinu þegar ég dvaldi hjá ykkur afa á unglingsárum. Þú vaktir mig um miðja nótt og sagðir að nú þyrfti ég að koma og hjálpa þér úti í fjósi. Þar var kýr að bera og hún kom kálfinum ekki frá sér. Þú leiðbeindir mér með að fara með höndina inn og ná í fætur. „Svo dregurðu þegar ég segi til.“ Sjálf sastu í básnum hjá kúnni og talaðir við hana og róaðir. Þú hafðir enda einstakt lag við dýrin, held að þú hafir skilið þau og lesið á annan hátt en flestir. Að hjálpa þessu litla lífi í heiminn var það stórkostlegasta sem ég hafði nokkurn tímann upplifað.

Eftir því sem árin liðu dýpkaði samband okkar. Í fyrra fékk ég tækifæri til að vera hjá þér þegar þú áttir orðið erfitt með að vera ein heima. Þá unnum við upp allar spjallstundir sem við áttum inni. Þú sagðir mér frá sorginni sem fylgdi þér alltaf eftir að þú misstir barn á meðgöngu. Og þá felldirðu tár. Mikið fann ég til með þér. Þú leyfðir mér líka að lesa smásöguna þína um það þegar gamla húsið ykkar brann. Hún er stórkostlega vel skrifuð og vonandi fær hún að hljóma í útvarpinu einn góðan veðurdag.

Í lokin er kveðja frá pabba:

Þú lagðir til ljósið á slóðina mína

lífið sjálft gafst mér og atlæti best.

Mál er að þakka nú umhyggju þína,

þótt hniginn sé dagur og sólin rétt sest.

(Friðfinnur K. Daníelsson)

Takk fyrir samfylgdina elsku amma.

Nú hefur Ingibjörg móðursystir mín skipt um svið, tæplega 96 ára. Hún var yngst 15 barna Bjarna afa míns. Rannveig Sigríður móðir mín, hálfsystir Ingu, var elst, f. 1901, en Inga yngst, f. 1926 í Lambadal í Dýrafirði og kveður síðust systkina sinna. Móðir mín fluttist suður í Flóa 1926.

Fyrst hitti ég Ingu frænku vorið 1947 heima í Stóru-Sandvík. Því gleymi ég aldrei. Hún var þá nýútskrifuð gagnfræðingur frá Akureyri, með húfuna, svo geislandi glöð og frjálsleg í fasi. Ég var 12 ára og hugsaði að svona vildi ég verða. Hún skrifaði mér að vestan, sagði frá búskapnum heima í Lambadal o.fl. Hún fór fyrst til Ísafjarðar 14 ára með systkinum sínum, Vigfúsínu, Árnýju og Sæmundi, og var þá tekin mynd hjá Simsen. Ævintýraferð. Inga fór á Núpsskóla 1944-6. Hún var fróðleiksfús og minnug. Vegna fjölskylduaðstæðna fór hún til Akureyrar í vinnu, lauk þar gagnfræðaprófi og fór síðan í Húsmæðraskólann á Laugalandi. Daginn sem hún kvaddi æskuheimilið kallaði Bjarni afi hana á eintal og mælti: „Nú ert þú að fara alfarin úr þessu skjóli út í heim sem er harður og viðsjáll. Gættu vel að þér, þú berð algera ábyrgð á sjálfri þér. Vertu heiðarleg, segðu ávallt satt, segðu heldur ekkert.“ Samgöngur við Dýrafjörð voru oft erfiðar og stundum sárt að vera langt frá fólkinu sínu.

Í Eyjafjarðarsveit fann Inga prinsinn sinn, Daníel Pálmason (1912-99), bónda á Gnúpufelli. Hún fluttist þangað 1949 og eignuðust þau fimm myndarleg börn og fjölda afkomenda. Hún bjó þar í 72 ár, átti göfugan og fjölhæfan mann, sveitarstólpa, sem hún elskaði og var jafnræði með þeim.

Inga var vel af Guði gerð, með gott veganesti að heiman. Hún var vel hagmælt, söngvin, trúuð, félagslynd, hestamaður og hafði yndi af dýrum. Hún unni jörðinni Gnúpufelli og voru hjónin samhent í að bæta hana, byggja upp, rækta skóg og 10 árum eftir lát Daníels tókst henni, 83 ára, að „bjarga“ Gnúpufells- og Þormóðsstaðadölum fram af Sölvadal, sem óbyggðanefnd ríkisins hafði ætlað sér. Hún undi sér hvergi betur en á Gnúpufelli og var heima þar til í nóv. sl. Henni var gert það kleift með hjálp ættingja, nágranna og sveitarfélags, sem ber að þakka.

Inga gaf út ljóðabók 90 ára. Árið 2018 skrifaði hún mér: „Nú er frænka gamla eins og kýr í geldstöðu, mér dettur ekkert gott í hug til að skrifa til þín eða annarra, samt hef ég það gott, en nenni engu, ekki einu sinni að elda almennilegan mat.“ Hún var mannvinur. Leitandi sál og fann styrk í bæninni sem hún þroskaði, m.a. sitjandi í bænahópi með kærleika til alls sem anda dregur, ofurnæm og hjálpfús. Við Sigríður systir mín nutum líka andlegra krafta hennar suður í Flóa, sem ég vil hér með minnast og þakka. Að lokum kveð ég kæra frænku með hennar ljóði sem varð til á heimleið úr sjúkravitjun, sagði hún mér:

Hann gleður ei neinn þessi óður sem aldrei var kveðinn,

og ástin sem gleymdist að sýna þér visnar og deyr.

En gefirðu af kærleik mun sérhverri bæn sem er beðin

í blómagarð almættis plantað sem ilmandi reyr.

Við skulum þess vegna vanda það vel sem við gerum,

hvert vinarhót þakka og gjalda með hlýju hvert orð.

Við skulum muna að ábyrgð á öllu við berum

sem okkur er boðið að njóta við

skaparans borð.

(I.B.)

Í dag fylgi ég Ingibjörgu í Gnúpufelli vinkonu minni til grafar, hún var einn af föstu punktunum í lífi mínu og mikið sem ég á eftir að sakna hennar. Vinskapur okkar hófst fyrir nokkrum áratugum (þegar ég var í sveit hjá henni óharðnaður unglingur sem vildi gjarnan standast kröfurnar hennar) og stendur enn. Hún var ern fram á síðasta dag og það var alltaf gaman að heyra í henni, í öllum samtölum okkar fann ég svo skýrt umhyggju hennar fyrir mér og mínum ásamt þakklæti yfir sínu eigin lífi.

Hún setti mark sitt á margt í sveitarfélaginu sem ég áttaði mig auðvitað ekki á fyrr en eftir að ég flutti aftur fram eftir með mína eigin fjölskyldu. Hún var heiðursfélagi í kvenfélaginu Hjálpinni og gegndi þar mörgum trúnaðarstörfum á árum áður. Einnig samdi hún með fleirum bókina Drífandi Daladísir sem fjallar um 100 ára sögu kvenfélagsins og kemur út í næsta mánuði. Nafnið á sveitablaðinu okkar Eyvindi er komið frá henni og ekki mörg eintök í 30 ára sögu þess þar sem hún átti ekki ljóð eða texta af einhverju tagi. Meðfylgjandi er síðasta erindið í Trúarjátningu bóndakonunnar eftir hana sem birtist í Eyvindi árið 2019 og veitir mér huggun í dag.

Stundum fórum við hjónin fram í Gnúpufell að hjálpa henni með tölvuna eða annað smálegt og það var svo gaman að sjá hvað hún skrifaði lengi og hafði mikinn metnað fyrir því sem hún skrifaði. Hún lét engan bilbug á sér finna þó að ritvinnsluforritið „týndist“ ítrekað á tölvuskjánum og seigla hennar var einstök. Dýrmætastar eru mér minningarnar af okkur við eldhúsborðið í Gnúpufelli þar sem hún sagði mér sögur af liðinni tíð. Ég mun halda áfram að hugsa til hennar þegar ég stend við suðurgluggann hjá mér og horfi yfir í Gnúpufell og efst í huga mér verður hlýja og þakklæti.

Takk elsku Ingibjörg mín fyrir ljóðin þín, takk fyrir að vita hvenær Kormákur Villi myndi fæðast, takk fyrir að dæla orku inn á kerfið mitt í gamla daga þegar allt var orðið tómt, takk fyrir að kenna mér að skúra, takk fyrir hænurnar, takk fyrir umhyggjuna og þakklætið, takk fyrir sögurnar og trúnaðartraustið, takk fyrir að sýna mér stærra samhengi lífsins, takk fyrir að sýna mér að við erum aldrei of gömul til að læra nýja hluti og vera forvitin og áhugasöm, takk fyrir flottu krakkana þína og afkomendur, takk fyrir allt og allt og góða ferð.

Í ríki Guðs er allt af einum sprota

ég og þú.

Og mosasæng sem þekur þúfu vota

á þessa trú

að allt sem er sé einnar náðar kraftur,

allt sé það

sem vekur grös og leggur augu aftur

frá einum stað.

(Ingibjörg Bjarnadóttir)

Þín vinkona,

„Við megum ekki týna okkur sjálfum,“ sagði hún. Hún vildi varðveita menningu íslenskrar þjóðar og alþýðu. Það beindi henni til okkar sem stofnuðum kvæðamannafélagið Gefjuni árið 2005. Að standa vörð um það íslenskasta og alþýðlegasta, gagnvart innfluttri menningarneyslu. Stuðlana og rímið, og kvæðalögin. Þegar Ingibjörg kvað sjálf notaði hún kvæðalög sem ekki voru finnanleg í kvæðasöfnum Iðunnar né öðrum söfnum, lög sem hún lærði af móður sinni. Eftir kveðskapinn, á góðum stundum, gat hún sagt okkur sögur frá æskustöðvum sínum vestur í Dýrafirði. Hvernig fólk bjargaðist þar við önnur kjör.

Ingibjörg ólst upp við fátækt. Stundum sárafátækt, 13 börn á rýru koti. Hún yngst. Faðirinn fæddur 1868. Líf hennar hefur verið barátta. Ung var hún haldin mikilli lestrar- og menntunarþrá. „Ég vildi ekki verða vinnukona, mig langaði að verða kennari eða ljósmóðir.“ Hún náði að klára gagnfræðaskóla og kvennaskóla, hún komst það af sterkum vilja, og á hnefunum. Auðvitað þurfti hún að vera vinnukona. M.a. á Gnúpufelli í Eyjafirði. En þar lyftist hún skyndilega upp um stétt, í það að verða húsmóðir á mektarheimili, þegar hún giftist Daníel. Það var stórt heimili, margt gamalt fólk og vaxandi barnahópur. Framan af var það síst auðveldara en vinnumennskan. Hún þurfti að sanna sig í nýju en gamalgrónu umhverfi, alþýðustúlka að vestan. Baráttan harðnaði svo enn þegar íbúðarhúsið brann ofan af þeim eitt sumarkvöld.

Verkaskiptingin á Gnúpufelli var ekki hefðbundin. Ingibjörg var aðalbóndinn á bænum. Daníel var félagsmálamaður, oddviti, hreppstjóri og kennari m.m. og ekki líkamlega sterkur. Hún var aftur mikill skepnuhirðir og sérstakur dýravinur. Kýr og kindur, blandað bú. Ég kynntist þeim haustið 1993 þegar ég fyrir tilviljun fékk að vinna fyrir þau nokkur haustverk í tvær vikur. Daníel var þá orðinn ellimóður. Þau voru samhent og góð hjón, og sýndu hvort öðru ást og mikla virðingu. Þau tóku mér opnum örmum og við urðum vinir. Við vorum sammála um alla hluti. Það var fagurt á Gnúpufelli þetta haust og órofa blíða. Ellin fór að en þau elskuðu þennan stað, voru tengd jörðinni sinni sterkum böndum og vildu hvergi annars staðar lifa og deyja.

Daníel dó 1999. Eftir það bjó Ingibjörg ein. Allt að 95 ára aldri. Hún var alltaf sjálfri sér samkvæm og fylgdi eigin lífsspeki. Á ellidögunum hafði hún tóm til að sinna skriftum og hugleiðingum. Góða ljóðabók gaf hún út níræð að aldri. Sagnaranda hafði hún líka, og þörf fyrir að miðla af reynslu lífsins. Fyrir það má þakka. Frásögn hennar af Tíjú og brunanum á Gnúpufelli í bókinni Raddir er gríðarlega sterk saga og vel sögð.

Hún var virkur og gefandi félagi í kvæðamannafélaginu frá byrjun. Þar var hún virt og dáð. Sjálfri þótti henni óskaplega vænt um þann hóp. Hennar er sárt saknað, en ekki minna þökkum við Ingibjörgu okkar fyrir samveruna ríku og góðu.

Heiðurskonan Ingibjörg Bjarnadóttir er látin í hárri elli. Hún kom ung að árum í sveitina okkar sem kaupakona, og kynntist mannsefni sínu, Daníel í Gnúpufelli, og þar með voru örlögin ráðin. Ingibjörg var af vestfirskum sterkum stofni, ólst upp hjá ástríkum foreldrum á barnmörgu heimili þar sem þolgæði og vinnusemi var í hávegum höfð. Ekki ætla ég að rekja ævisögu hennar, en fáein kveðjuorð frá Félagi eldri borgara í Eyjafjarðarsveit verðskuldar hún.

Haustið 1989 var stofnaður sá félagsskapur sem létta skyldi eldra fólki lífið á ýmsa lund, efla góð samskipti og koma á fót starfsemi þar sem eldri borgarar gátu komið saman með ýmiss konar dægrastyttingu. Ingibjörg var í hópi þeirra sem stóðu að stofnun þessa góða félagsskapar, og var fyrsti ritari félagsins. Þéttskrifaðar síður fundargerðabókar fyrstu 16 árin vitna um ritara sem var bæði firnagóður penni og var skilmerkilega sagt frá starfseminni, með fallegri rithönd og greinilegt að hér var á ferð kona sem hafði gott vald á móðurmálinu. Sem stjórnarmaður var hún tillögugóð og vann ötullega að þeim málum, sem gátu komið nýstofnuðu félagi til góða.

Ingibjörg verður okkur öllum minnisstæð. Starfsvettvangur hennar sem bóndi og húsmóðir á stóru sveitaheimili hefur trúlega ekki boðið upp á margar tómstundir til að skrifa. Hitt veit ég að hún var traustur liðsmaður bæði í kvenfélaginu og einnig í kirkjukórnum og söng sinn sópran áratugum saman.

Á efri árum þegar um hægðist hafa boðist fleiri tækifæri til þess að skrá ýmislegt sem leitaði á hugann, en hún var mjög vel hagmælt og ritfær. Hún skráði ýmiss konar efni sem fróðlegt er að kynna sér og víða má lesa ýmsar frásagnir sem hún sendi frá sér. Endurminningar frá heimahögum hennar við Dýrafjörð voru henni ofarlega í huga, eins og sést á síðum ljóðabókarinnar sem hún gaf út fyrir nokkrum árum.

Við í Félagi eldri borgara í Eyjafjarðarsveit stöndum í þakkarskuld við Ingibjörgu og allt það góða fólk fyrir eldmóðinn og seigluna að ýta úr vör þeim félagsskap, sem við njótum í dag. Megi okkur takast að róa áfram með sömu bjartsýni og gleði eins og þeir sem í upphafi ýttu bátnum á flot.

Við sendum börnum hennar og fjölskyldum þeirra innilegar samúðarkveðjur.

F.h. Félags eldri borgara í Eyjafjarðarsveit,