Djúpríki slaufunarmenningar

Óli Björn Kárason skrifaði grein í Morgunblaðið 31. ágúst 2022 um ótta fólks við rangar skoðanir sem kallast slaufunarmenning og dragi úr lífsgæðum okkar. Fólk hræðist atvinnumissi og útskúfun ef það segi hug sinn opinberlega. Björn Leví Gunnarsson fylgdi þessari umræðu eftir í Morgunblaðinu 9. september sl. um óréttlæti skoðanakúgunar, skerðingu lífsgæða og réttinda.

Á Íslandi þekktu nær allir alla fyrir stuttu. Símhleranir og kjaftasögur flæddu um allt og mannorðsmorð voru framin. Samfélagsmiðlar hafa núna tekið við hlutverki Gróu á Leiti og dreifa misjöfnu efni um borgarana. Þessi öra þróun óbeislaðrar umræðu á samfélagsmiðlum hefur leitt til enn ógnvænlegra ástands en Óli Björn nefndi því í dag má fólk nær ekkert aðhafast án þess að eiga á hættu mannorðsmissi og útskúfun. Björn Leví varar þó við þöggun eða stríðsvæðingu almenningsálitsins til að tryggja tjáningarfrelsið.

Hér áður fyrr var aðallega miðað við alls konar málflutning í ræðum og á prenti og þótti nóg um. Margir urðu fyrir ærumeiðingum og í þeim hópi voru alþingismenn og fréttamenn. Í dag eru fréttamenn kærðir og yfirheyrðir hjá lögreglu fyrir að rífa kjaft. Slaufunarmenningin hefur því harðnað gríðarlega hér á landi, en er falin þar sem enginn þorir að segja neitt. Alger þöggun.

Það er ekki bara þöggun og slaufunarmenning sem við sjáum harðna gríðarlega og veldur fólki alls konar mannorðstjóni eða skerðingum á framfærslu. Við verðum vitni af og til að alls konar gruggugum aðferðum valdamanna með mannaráðningar í opinber embætti eða jafnvel að fólk er lögsótt árum saman fyrir að hafa sótt um embætti hjá ríkinu svo dæmi sé tekið.

Hvað með alla heilbrigðisstarfsmennina sem hafa árum saman staðið vaktina í Covid-faraldrinum, algerlega sligaðir af vinnuálagi og eru núna að flýja bág kjör og aðstöðuleysi á sjúkrastofnunum? Geta þeir rifið kjaft opinberlega og síðan vænst þess að vera velkomnir í vel launaða vinnu á sjúkrastofnunum ríkisins? Er það þannig?

Það er áhugavert að um 40% (ca 80.000 manns) af vinnandi fólki eru sérfræðingar og sérhæfðir starfsmenn, sem er sá þjóðfélagshópur sem er líklegastur til að rífa kjaft í samfélaginu og ógna valdastéttinni. Um 10% af vinnandi fólki eru stjórnendur og embættismenn, sem er þjóðfélagshópurinn sem stjórnar hinum 90% og ræður mikið örlögum okkar. Til að halda völdum þarf bara að hafa hemil á þessum 40% sérfræðingahópi. Með hæfilegri slaufunarmenningu má þjarma nægilega að þessum hópi með takmörkun á aðgengi að embættum og lífsviðurværi sérfræðinganna og jafnvel stefna þeim fyrir dóm sem rífa kjaft.

Til að negla þetta ástand enn frekar og tryggja valdið gæti valdastéttin búið til alls konar eftirsóknarverðar matarholur fyrir sérfræðingana. Ráðningar í feit embætti verði án auglýsinga fyrir „þæga“ sérfræðinga. Nær fullkomin útgáfa af þessari kúgun er ef þeir sérfræðingar í hlutverki „Júdasar“, sem eru innundir hjá valdastéttinni, gera sem flesta aðra sérfræðinga háða sér um framfærslu eða verkefni. Það tryggir nær algera þöggun. Það er hin fullkomna flétta slaufunarmenningarinnar. Til að ekki sé unnt að hrófla við þeim sérfræðingunum sem eru í þessu „Júdasar“-hlutverki þá eru til ýmis þægileg skjól í stjórnkerfinu.

Ein slík aðferð er til dæmis að stofna opinber hlutafélög (ohf.) en heimild til þess var innleidd í íslensk lög 2006. Þeir sem vinna inni í slíku félagi eru ekki lengur venjulegir ríkisstarfsmenn sem njóta sömu réttinda og opinberir starfsmenn enda stendur þessi matarhola nánast utan stjórnlaga ríkisins. Í flestum tilfellum heldur ráðherra á öllu hlutafé ohf.-félagsins.

Í alþingiskosningum er til dæmis ekki kosið um hverjir stjórni þessum ohf. eins og kosið er um aðra valdhafa ríkisins og starfsemi þess. Í Afríku virðist sem hliðstæð stjórnsýsluaðferð sé kölluð „Deep State“ eða djúpríkið sem er akkúrat falinn sjálfstæður opinber stjórnsýsluheimur sem almenningur hræðist mjög en hefur enga möguleika á að hrófla við, hvað þá að eiga möguleika á hlutlausu aðgengi að vinnu í verkefnum ohf.

Í okkar litla samfélagi eru a.m.k. 20 fullkomlega stjórnsýslulega einangraðar ohf.-ríkisrekstareiningar. Þetta er fullkomin þöggun og lamar möguleika eftirlitsstofnana til að hafa eftirlit með opinberri starfsemi. Réttindi fólks til að vera ráðið í gott sérfræðingastarf færast á enn lægra plan þöggunar og slaufunarmenningar og opinberar óánægjuskoðanir senda fólk út í kuldann.

Með lögum hefur Alþingi ákveðið að afhenda nýjan Landspítala eignalausu ohf. og leigja síðan spítalann af ohf.-inu, ef spítalinn verður einhvern tíma kláraður. Ekki fylgir sögunni hvort allir heilbrigðisstarfsmenn spítalans verði þá inni í opinbera hlutafélaginu og sviptir öllum réttindum opinberra starfsmanna. Hvað verður um sjúklingana, læknatækin og lyfin? Verður það líka ohf.?

Landspítalinn í núverandi mynd í eigin húsnæði með lyfjum, tækjum og starfsfólki er stjórnsýslulega bara horfinn í djúpríki slaufunarmenningar. Hundruð milljarða munu í framhaldinu flæða úr ríkissjóði inn í ohf.-ið nær stjórnlaust.