Lækjarver verði stækkað

Baksvið

Sigtryggur Sigtryggsson

sisi@mbl.is

Skipulagsfulltrúi Reykjavíkur hefur fallist á stækkun verslunarhússins Lækjarvers á lóð nr. 2-6 við Laugalæk, samkvæmt frumtillögu THG Arkitekta ehf. Lækjarver hefur þjónustað Laugarneshverfi í meira en 60 ár. Í næsta nágrenni er einstakur byggðarkjarni sem ástæða er til að vekja athygli á af þessu tilefni. Perla í borgarlandinu, sem fáir hafa haft vitneskju um. Fróðlegt er að ganga um hverfið og skoða það.

Fram kemur í greinargerð verkefnastjóra skipulagsfulltrúa að Laugalækur 2-8 tilheyrir byggð sem reist var á fjórum tímabilum allt frá 1926 til 1960 og sé hverfið skýr vitnisburður um byggingarsögu Íslands á þessu tímabili.

Hluti af heildstæðu hverfi

Verslunarhúsin við Laugalæk 2-8 voru byggð á árunum 1958 -1961, teiknuð af Jóhanni Friðjónssyni arkitekt (1928-2005) og eru mikilvægur hluti af heildstæðu hverfi raðhúsa sem voru byggð á 6. áratug 20. aldar. Alls eru það sjö tugir raðhúsa við Laugalæk og Otrateig sem umlykja Lækjarver.

Verslunarhúsin eru einlyft hús með kjallara, byggð úr steinsteypu, múruð og máluð að utan og eru með járnklæddu þaki. Húsin eru ákveðin kennileiti á horni Laugalækjar og Hrísateigs, form húsanna er sérstakt og samröðun þeirra óvenjuleg. Í húsunum hefur verið starfrækt mismunandi þjónusta, m.a. kjötmiðstöð, bændamarkaður, söluturn, skrifstofur, myndbandsleiga o.fl., en lengst af hefur verið starfrækt ísbúð í húsi nr. 8 og matvöruverslun í húsi nr. 2. Í dag er matvöruverslunin Krambúðin starfrækt í meginbyggingunni en í aftari byggingunni Frú Lauga, sælkeraverslun og bændamarkaður, og aftast er hin þekkta ísbúð, sem starfrækt hefur verið í áratugi. Af frumteikningum stækkunarinnar má ráða að Krambúðinni verði breytt í Nettó-búð.

Fyrirtæki í nágrenninu

Hinum megin götunnar, við Hrístateig, er að finna bakarí, hárgreiðslustofu, pylsugerð og kaffihúsið Laugalæk. Því er óhætt að segja að íbúar hverfisins geti sótt fjölbreytta þjónustu í nærumhverfið.

Slíkar verslanaþyrpingar sem Lækjarver tóku að ryðja sér til rúms á 6. áratug síðustu aldar og var hugsunin sú að viðskiptavinurinn gæti sótt helstu verslun og þjónustu á einn stað en þyrfti ekki að fara á marga staði til þess. Verslunarhúsin nefndust einu nafni Lækjarver og þar voru strax árið 1959 opnaðar þrjár verslanir, Kjötmiðstöðin og Matvörumiðstöðin auk vefnaðarvöruverslunar.

Í umsögn skipulagsfulltrúa er vísað í umsögn Borgarsögusafns frá ágúst 2022. Þar segir m.a. að samkvæmt varðveislumati húsakönnunarinnar skuli verslunarhúsin og hverfið sem þau tilheyra njóta verndar í milligulum flokki:

Um sé að ræða heildstætt hverfi raðhúsa, sem skipulagt var á 6. áratugi 20. aldar. Varðveislugildi svæðisins er einkum fólgið í þeim nýmælum í skipulagi sem þar koma fram og eiga sér hliðstæðu í skipulagi nokkurra annarra raðhúsahverfa í Reykjavík frá 6. áratugi aldarinnar. Þar voru byggðar samsíða raðir af tvílyftum raðhúsum sem snúa gafli að götu, með bílskúrum úti við götu og aðkomu að hverri íbúð um göngustíg, sem einnig tengist opnu svæði í miðju hverfinu.

Áfangi í þróun skipulags

Fyrirkomulag sem þetta sé áfangi í þróun skipulags íbúðahverfa þar sem akandi og gangandi umferð er algerlega aðgreind.

Allmargir arkitektar og húsameistarar hafa teiknað raðhúsin í hverfinu. Í húsakönnun Borgarsögusafnsins eru taldir upp þeir Halldór Halldórsson, Manfreð Vilhjálmsson, Kjartan Sveinsson, Halldór Guðmundsson, Gunnar Hermannsson, Hafliði Jóhannsson, Þorvaldur Kristmundsson og Sveinn Þorvaldsson.

Verslunarhúsin við Laugalæk 2-8 tilheyri þessu skipulagi og skulu því einnig njóta verndar í milligulum flokki. Þau eru einnig meðal fárra bygginga hér á landi sem Jóhann Friðjónsson arkitekt teiknaði í eigin nafni og eru sérstæð hvað form og samröðun eininga varðar.

Verndun í milligulum flokki felur m.a. í sér að lagt er til að svip húsa verði sem minnst raskað, t.d. þak- og gluggagerðum, upprunalegri veggáferð (t.d. múrlit) verði haldið og að sýnd sé sérstök aðgát við hönnun breytinga og viðbygginga.

Helstu breytingarnar sem nú á að ráðast í eiga við austasta húsið, Laugalæk 2, þar sem húsið var lengt til austurs 1979-80, og stækkun framhliðar hússins til norðurs 1984. Tilteknar breytingar hafi að mestu leyti tekið mið af upprunalegri hönnun hússins. Hins vegar hafi litaval á húsunum oft verið það sem hafi haft neikvæðustu áhrifin á útlit þeirra.

Í umsögn Borgarsögusafns, segir skipulagsfulltrúi, sé einnig bent réttilega á að efnisnotkun s.s. í veggklæðningu, gluggum og þakkanti o.fl. sé ekki nógu skýr á uppdráttum að breytingum sem gera á. Þetta séu þeir þættir í útliti byggingarinnar sem séu helstu sérkenni húsanna. Óljóst sé líka um útlit glugga.

Að mati skipulagsfulltrúa og Borgarsögusafns taki tillagan ekki nægilegt tillit til upprunalegs byggingarstíls hússins, þ.e. sérstæðs forms útveggja og þaks, vals á byggingarefnum, samræmis í stærð og gerð glugga og samröðunar einstakra byggingareininga. Úr þessu verður væntanlega bætt við frekari útfærslu stækkunar Lækjarvers.

Markmið gildandi deiliskipulags svæðisins, sem er frá 2015, er meðal annars að bæta aðgengi og umhverfi fyrir gangandi og hjólandi vegfarendur með markvissum og öruggum hætti og gera það aðlaðandi um leið. Þar segir m.a. að Laugalækur verði aðalaðkomuleiðin inn í hverfið. Gatnamót Laugarnesvegar og Hrísateigs verði hellulögð og verði að upphækkuðu göngutorgi sem myndi einskonar göngugötu samhliða Laugalæknum þar sem hinn forni Laugalækur rann áður.

Í skilmálum gildandi deiliskipulags er gert ráð fyrir að svæðinu fyrir framan verslunarhúsin að Laugalæk 2-8 verði breytt í markaðstorg og þjónustuakstur verði aðeins leyfður um lóðina frá Hrísateig.

Laugalækurinn dreginn fram

Á torginu verði afmarkaður byggingarreitur, þar sem heimilt er að reisa tjöld, byggja skyggni og léttar bráðabirgðabyggingar fyrir torgsölu. Einnig skal meðhöndla hluta torgsins með öðru yfirborðsefni en steypu eða malbiki. Á torginu sé einnig gert ráð fyrir að draga fram hluta Laugalækjarins upp á yfirborðið með einhverjum hætti eins og laugum eða brunnum. Laugalækurinn kom upp við þvottalaugarnar í Laugardal og rann til norðvesturs og í sjó fram við Kirkjusand.