Tómas Guðmundsson

Elsku pabbi. Minningarnar eru svo margar að erfitt er að gera þeim skil í stuttri minningu. Þú varst okkur mjög dýrmætur, eins var fjölskyldan þér ákaflega dýrmæt. Þú varst stoltur af okkur öllum. Allir þeir sem nutu þeirra forréttinda að kynnast þér, jafnvel bara hitta á þig á förnum vegi, búa að því. Mannkostir þínir voru miklir, forvitinn um líðan annarra, þú settir þig ekki í fyrsta sæti, það voru aðrir og þá sérstaklega við fjölskylda þín. Þú elskaðir að bjóða okkur öllum í mat með öllum okkar látum og hávaða. Það gat verið erfitt að spila spurningaspil þegar þú varst nálægt þar sem þú varst búinn að svara rétt sama hverjir voru með þér í liði. Pabbi var samt mjög hógvær maður sem tranaði sér aldrei fram en hann var einstaklega góður hlustandi og mikill dýravinur. Mér þótti vænt um að á hverjum degi þegar ég kom úr vinnu sem kennari spurði hann „hvernig voru börnin í dag?“ þótt hann þekkti ekkert þeirra. Pabbi elskaði veiði, lestur og bækur en af öllu þessu kunni ég best af öllu við nærveru þína. Pabbi og mamma voru áberandi hávaxin og bein í baki, falleg saman. Tignarleg. Hvíl í friði.

Þín dóttir,

Það eru næstum 37 ár síðan ég gekk inn í Bröttuhlíðina í Hveragerði að sækja prinsinn minn, ég bað þig auðvitað um hönd hans og þú sagðir strax já. Já var alla tíð orðið þitt, passa börnin, baka pönnukökur, múra veggi, flísaleggja, færa tré, elda karrífiskinn fyrir stelpurnar, það var eiginlega sama hvað það var, óeigingjarn, ósérhlífinn og rausnarlegur. Vinir okkar kölluðu ykkur hjónin Amish-fólkið og það átti bara vel við.

Áramótin 1992 flutti ég með Jón Andra fimm ára og Önnu Helen eins árs í Bröttuhlíðina og bjó þar fram í maí. Gummi var í Eyjum að vinna. Þetta var einstakur tími, þú varst alltaf að koma með eitthvað sniðugt heim handa systkinunum, eitt sinn komstu með heilan haug af pappakössum, sem sló svo rækilega í gegn, ómæld gleði og hamingja stóð í marga daga. Þú gerðir allt til að gleðja börnin og ég er svo óendanlega þakklát fyrir það. Ég var dugleg að spreyta mig í eldhúsinu þennan tíma, alltaf heitt í hádeginu. Einu sinni baðstu mig að hafa hafragraut í hádegismat, ég hélt það nú, það gat ekki verið flókið, haframjöl og vatn! Það var ekki nokkur leið að fá börnin mín til að borða þetta, sem var skrítið því þau hámuðu alltaf í sig grautinn sem þú eða Anna elduðuð, ég horfði á þig og svipurinn á þér var mjög skrítinn, jafnvel sorgmæddur, en þú sagðir ekki orð, þú sem varst alltaf svo ræðinn við matarborðið. Þegar ég gekk frá ákvað ég að smakka grautinn og ólystugri graut hafði ég aldrei inn fyrir mínar varir sett! Ég var hissa á að þú skyldir ekki afþakka blessaðan grautinn, en það var ekki í þínum anda að hugsanlega særa. Ég var aldrei beðin aftur að elda hafragraut.

Þegar þið fluttuð síðast var ekki mikið pláss á nýja staðnum fyrir allt bókasafnið þitt, þú varst duglegur að gefa barnabörnunum bækur, mér gafstu stóran hluta af biblíusafninu þínu og lokaritgerðina þína úr guðfræðinni, ég varð mjög snortin að fá þessa einstöku gjöf. Eftir að hafa lesið ritgerðina átta ég mig á hver fyrirmynd þín hlýtur að hafa verið, Páll postuli hefur fengið þann heiður.

Hvíl í friði kæri Tómas.

Kveðja,

Elsku afi minn, takk fyrir allt – allan tímann sem þú gafst mér, allan kærleikann, allar stundirnar og síðast en ekki síst takk fyrir að vera góð fyrirmynd. Það er erfitt að kveðja þig en um leið svo gott að rifja upp og líta yfir farinn veg, við fjölskyldan höfum átt góðar stundir við það og einbeitum okkur í sorginni að fagna því fallega og viðburðaríka lífi sem þú lifðir.

Þú snertir hjörtu margra í þinni jarðvist, þú hafðir einlægan áhuga á öðru fólki og gerðir aldrei mannamun. Það var aðdáunarvert hversu vel þú hlustaðir á aðra, þú tókst eftir því góða í öllum og talaðir alltaf af virðingu um aðra – þetta eru eftirsóknarverðir eiginleikar sem ég hef reynt að tileinka mér í mínu lífi.

Þið amma voruð alveg einstakt teymi, það er okkur afkomendum ykkar dýrmætt að hafa svona góðar fyrirmyndir þegar kemur að hjónabandi, fjölskyldutengslum og virðingu í samskiptum. Þið hafið alla tíð leikið stórt hlutverk í mínu lífi og fyrir það er ég óendanlega þakklát.

Elsku afi, góða ferð.

Líttu sérhvert sólarlag,

sem þitt hinsta væri það.

Því morgni eftir orðinn dag

enginn gengur vísum að.

(Bragi Valdimar Skúlason)

Elsku afi minn, það er skrýtið að hugsa sér veröld án þín. Ég er búin að róta í öllum æskuminningum mínum og líta yfir farinn veg síðan við vissum hvert stefndi. Það sem sprettur upp í hugann er Bröttuhlíðin, vatnsmelónur, spilin okkar endalausu, ísköld mysa, yfirvegunin þín, íspinnarnir í geymslunni, fíflatínslan, glettnin þín, pönnukökurnar, Derrick, kjötsúpan þín, jólin, mysingur og kirkjuferðirnar. En þegar ég hugsa um þig þá er eitt orð sem stendur upp úr og það er traust. Með þér var ég alltaf örugg. Hvort sem það var í hálsakoti þínu sem lítið barn eða haldandi í mjúku stóru höndina þína með skrýtna puttanum yfir í bílferðirnar þar sem ég lærði að njóta þagnarinnar með annarri manneskju. Mjúka röddin þín að segja mér sögur, gátur og vísur og svo seinna börnunum mínum hlýjar hjarta mínu og fyllir það af þakklæti. Þakklæti fyrir natnina, hlýjuna og áhugann sem þú sýndir mér og mínum. Þú kenndir mér að meta lestur og sögur og fyrir það er ég þakklát. Þú kenndir mér öll spil sem ég kann og þegar ég hugsa til þín þá er ég stundum alveg hissa á hversu þolinmóður þú varst við mig. En þarna varstu, traustur eins og klettur. Alltaf. Hávaxinn, tignarlegur með hlýja brosið þitt. Það sem ég er þó þakklátust fyrir er að hafa fengið að sjá ástina sem þú og elsku amma áttuð saman, þvílík forréttindi sem það er að hafa fengið ykkur sem fyrirmynd um hvernig alvöruhjónaband á að vera.

Takk fyrir allt og allt elsku besti afi minn, mikið sem ég er þakklát fyrir þig.

Þín

Elsku afi. Þegar ég hugsa um minningarnar sem ég á af þér er eitt mér efst í huga. Bækur.

Við deildum þessari fallegu ástríðu að elska bækur, þó að smekkur okkar sé afar ólíkur. Ég var næstum því búin að fá þig til að lesa Harry Potter. Við áttum þrátt fyrir þetta alltaf samleið með bókum. Fyrsta bókin sem þú last fyrir mig var Helgi skoðar heiminn. Þú last hana aftur og aftur í rólegheitunum og varst aldrei að flýta þér.

Þegar ég var unglingur í Belgíu hafðir þú miklar áhyggjur af íslenskunni minni og sendir mér reglulega bækur. Þar féll fyrsti dómínókubburinn og síðan þá hef ég varla lagt frá mér bók. Þú kynntir mér ljóðskáld, bæði íslensk og erlend, sagðir mér ævisögu þeirra og kenndir mér að þylja ljóð með réttri hrynjandi. Þú gafst mér smásögur Hemingways, þótt hann væri ekki minn tebolli, og náðir samt að sannfæra mig um að ég yrði að heimsækja heimili hans í Key West.

Nú lít ég yfir veglega bókasafnið mitt, safnið okkar, og brosi. Þarna getur þú fundið rómantísku bókaseríuna Outlander við hliðina á samantekt á ljóðum Einars Benediktsonar, bækur eftir Gunnar Dal deila einnig hillu með Wifi-ljóðunum. Neðst til vinstri er líka bók sem ég les núna fyrir barnið mitt. Hún er orðin gömul eftir öll þessi ár en sagan af Helga litla og hryssunni Flugu er alltaf jafnskemmtileg.

Síra Tómas fæddist að Uppsölum í Norðurárdal, sonur Ólafar Jónsdóttur og Guðmundar Tómassonar, bónda og smiðs í Tandraseli í Langavatnsdal, seinna í Stóru-Skógum í Stafholtstungum. Guðmundur var ættaður frá Hróarsholti í Villingaholtshreppi; foreldrar hans, Tómas Guðmundsson og Ástrós Sumarliðadóttir, bjuggu á Einifelli í Stafholtstungum. Fráafi síra Tómasar í föðurætt var síra Tómas Guðmundsson, prestur í Villingaholti í Flóa, gáfumaður, góður prédikari og söngmaður, afbragðssmiður, verkmaður og hagmæltur. Foreldrar Ólafar, móður síra Tómasar, voru Gróa Halldóra Jónsdóttir og Jón Bjarnason, sem bjuggu á Einifelli.

Tómas ólst upp með foreldrum og systkinum í Tandraseli í Langavatnsdal; voru þau Guðmundur og Ólöf síðustu ábúendur þar. Hann nam við héraðsskólana í Reykholti og á Laugarvatni; lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum á Akureyri vorið 1950.

Hann innritaðist í guðfræðideild Háskóla Íslands og útskrifaðist kandídat fimm árum síðar. Prófessor í Gamla testamenti fullvissaði hann um að hann þyrfti ekki að lesa Jeremía spámann; ekkert yrði spurt um hann á lokaprófi. En sólarhring áður en Tómas gekk upp til embættisprófs fékk hann hugboð um, að þessari staðhæfingu væri vart treystandi. Settist hann því við og sökkti sér niður í spádómsbók Jeremía þann dag allan og næstu nótt. Og viti menn! Tómas kom upp í Jeremía og stóðst prófið.

Á Patreksfirði kom síra Tómas á fót skákfélagi og spilaklúbbi, fjölgaði í kirkjukórnum og stofnaði karlakór. Þá setti hann á laggirnar iðnskóla vestra. Hann var, ásamt Gesti Einarssyni frá Hæli, forgöngumaður um að skóli hófst á Litla-Hrauni, þar sem meðal lærifeðra var Sveinn Ágústsson frá Ásum. Þá kenndi síra Tómas við Iðnskólann á Selfossi um 12 ára bil. Í prófastsembætti Árnesinga var hann hvatamaður að kóramótum í Skálholti og kallaði til fagmenn að þjálfa söngfólkið.

Síra Tómas var reglumaður, þótt tæki í nefið um hríð. Hann var búinn hyggindum, sem í hag mega koma. Varð þess einatt vart í sálusorgun hans.

Til hans leituðu hjón, sem hann hafði gefið saman. Þau kváðust ekki ætla að skilja, en sögðust vera orðin eitthvað svo lifandis skelfing og heimsins óttalega ósköp leið og einhvern veginn. Þau ynnu til klukkan fimm á daginn, ætu svo kvöldskattinn, gláptu á sjónvarpið og færu að hátta.

Síra Tómas ráðlagði þeim að koma sér upp kálgarði; fá að fara í gamalt fjárhús, taka skánina, mylja hana og bera í garðinn, láta kartöflur spíra, pota þeim niður, fylgjast með grösunum koma upp, reyta arfann og gleðjast yfir uppskerunni. Munu hjón þessi hafa átt gullbrúðkaup á dögunum.

Auðvelt átti síra Tómas með að koma saman ferskeytlu, þótt ekki reri hann oft út á sónarsvið. Hann orti:

Guð blessi minningu hins trygga og velviljaða vinar. Hann huggi og styrki fjölskyldu hans. Felum síra Tómas Guðmundsson orði Guðs náðar. Guð varðveiti hann og ástvini hans, bæði þessa heims og annars, í Jesú nafni. Nú þegar kær vinur og starfsbróðir er fallinn frá langar mig að minnast hans með fáeinum orðum. Ég þekkti fyrst til hans ungur maður á mínum árum í lögreglunni í Reykjavík, þá minntust lögregluþjónarnir starfa hans þar að góðu einu. Síðar vígðist hann til Patreksfjarðar og meðal embættisverka hans þar var að gefa tengdaforeldra mína saman.

Leiðir okkar lágu saman er ég varð sóknarprestur í Eyrarbakkaprestakalli 1980. Þá hafði sr. Tómas þjónað í áratug í Hveragerði og Þorlákshöfn. Hann hafði þar víðan verkahring með fimm kirkjum, Náttúrulækningahælinu og eldri borgurum. Tómas var starfsamur og viljugur til allra verka og var jafnan í hópi þeirra presta sem höfðu hvað flestar guðsþjónustur yfir árið. Embættisfærsla hans var skipulögð og öll til fyrirmyndar. Hann varð prófastur 1986 og þar til hann lét af störfum 1995. Við áttum farsælt og gjöfult samstarf sem ég er þakklátur fyrir. Tómas fylgdist vel með sínum prestum og var boðinn og búinn að veita aðstoð ef með þurfti. Ég minnist margra stunda þar sem við prestar og makar hittumst á heimili Tómasar og Önnu konu hans í Hveragerði. Voru það ánægjulegir vinafundir og gestrisni þeirra mikil en þau voru bæði samhent og samtaka.

Tómas var alla tíð félagslyndur og nú á síðari árum létu þau hjón sig sjaldan vanta þegar fyrrum þjónandi prestar og makar þeirra hittust. Eftirminnilegt var hvað Anna hugsaði vel um hann alla tíð og ekki hvað síst í ellinni þegar sjónin tók að daprast. Tómas var næstelstur prestvígðra nú þegar hann féll frá.

Ég sendi mína hjartans samúðarkveðju til Önnu og allrar fjölskyldunnar. Guð blessi Tómas Guðmundsson, minningu hans og alla ástvini.

Séra Tómas Guðmundsson prestur og prófastur hefur lokið lífsgöngu sinni í hárri elli. Hann skilur eftir skýra mynd af traustum og farsælum leiðtoga í kirkjunni, ekki aðeins sem sóknarprestur á Patreksfirði og í Hveragerði og prófastur Árnesprófastsdæmis heldur í allri þjónustu sinni allt fram á síðasta dag. Hann var einlægur og hreinskiptinn í orðum og gerðum og hafði djúp áhrif á samferðafólk sitt. Einnig eftir að hann lauk formlega störfum sem prestur og prófastur hélt hann áfram að styðja og styrkja kirkjulífið í sínu nærumhverfi með ráðum og dáð. Hann var ráðhollur leiðbeinandi í öllum greinum mannlegra samskipta. Persónulega kynntist ég honum mest og best þegar gerðar voru breytingar á starfsemi Skálholtsskóla 1992-1993. Það var gott að eiga hann að sem prófast og mikinn stuðning veitti hann Skálholti, ekki síst þegar Oddsstofa var byggð og flygillinn keyptur. Hann var góðvinur Skálholts og gagnrýninn eins og sá vinur sem til vamms segir. Gagnrýni hans var eftir orðanna hljóðan rýni til gagns. Hann var aldrei sá sem reif niður heldur byggði upp og bætti.

Séra Tómas lét alltaf um sig muna hvar og hvenær sem hann kom. Sunnudaginn 21. ágúst kom hann síðast til messu á Grund með konu sinni frú Önnu og sat með okkur í kirkjukaffinu á eftir, eins og ævinlega skrafhreifinn, glettinn og víðsýnn. Við þökkum samfylgdina og biðjum frú Önnu og fjölskyldunni allri blessunar Guðs. Ritað er: „Sælir eru dánir, þeir sem í Drottni deyja upp frá þessu. Já, segir andinn, þeir skulu fá hvíld frá erfiði sínu, því að verk þeirra fylgja þeim.“ (Opb. 14.13)

Fyrir hönd Félags fyrrum þjónandi presta og maka,