Fullt starf ekki endilega svarið

Baksvið

Helgi Bjarnason

helgi@mbl.is

Miklar breytingar hafa orðið á verkefnum sveitarfélaga og kröfum sem gerðar eru til kjörinna fulltrúa og starfsmanna á síðustu árum og áratugum. Halldór Halldórsson, fyrrverandi formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga, segir að enginn geti sagt annað en að þessu hafi fylgt aukið álag á kjörna fulltrúa. Hann telur að það eigi ekki að leiða sjálfkrafa til fjölgunar fulltrúa.

Fram kemur í skýrslu verkefnisstjórnar um vinnuaðstæður kjörinna fulltrúa í sveitarstjórnum að álag á fulltrúa hafi farið vaxandi á síðustu árum. Er það rakið til aukinnar ábyrgðar sveitarfélaganna á opinberri þjónustu og eftirliti af ýmsu tagi, ásamt auknum kröfum íbúa til starfseminnar. Kemur þetta ekki síst fram í minni sveitarfélögum. Meðal úrbóta sem verkefnisstjórnin leggur til er að skoðað verði hvort ástæða sé til að rýmka reglur laga um fjölda fulltrúa í sveitarstjórnum í þeim tilgangi að draga úr álagi.

Halldór Halldórsson, fyrrverandi bæjarstjóri á Ísafirði og fyrrverandi formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga, þekkir þróun mála í nærri þrjá áratugi eða frá því hann tók sæti í bæjarstjórn Grindavíkur á árinu 1994 en hann hætti sem borgarfulltrúi í Reykjavík 2018. Hann segir að miklar breytingar hafi orðið á þessum tíma. Nefnir hann auknar kröfur í nýjum sveitarstjórnarlögum, strangari kröfur um fjármál, stjórnsýslu- og upplýsingalög sem höfðu áhrif á stjórnsýslu sveitarfélaga og ný skipulags- og byggingalög. Umfangið hafi aukist með yfirfærslu grunnskólans og málefna fatlaðra til sveitarfélaganna. „Allir ferlar eru miklu flóknari og taka lengri tíma en áður var,“ segir Halldór.

Fram kemur í lokadrögum að skýrslu um tekjustofna sveitarfélaga sem fjallað er um á landsþingi Sambands íslenskra sveitarfélaga þessa dagana að umfang sveitarstjórnarstigsins er minna á Íslandi sem hlutfall af landsframleiðslu en annars staðar á Norðurlöndum.

Á hlaupum um bæinn

Kjartan Björnsson, forseti bæjarstjórnar í Árborg, kannast við aukið álag. „Bæjarfulltrúi sem tekur þátt í bæjarlífinu, fer í sund og er virkur þátttakandi í menningarlífinu finnur vel þessa miklu nálægð við íbúana. Auk þess vinn ég á rakarastofu þar sem allir eru velkomnir. Ég er því beintengdur við fólkið og vinnustaður minn sem bæjarfulltrúi er á hlaupum um bæinn,“ segir Kjartan. Hann tekur fram að þetta kunni að vera misjafnt á milli fólks, hvað það setji sig mikið inn í málin og vilji leggja mikið á sig.

Segir hann að álagið sé ef til vill meira í Árborg en víða annars staðar vegna hins mikla vaxtar í bæjarfélaginu. Kjartan segir ekki gott að bæjarfulltrúar þurfi að svara símtölum og tölvupóstum heima hjá sér á kvöldin. Ekki sé pláss í ráðhúsinu til að útbúa vinnuaðstöðu fyrir bæjarfulltrúa. Þess vegna hafi verið gengið til samninga um aðstöðu í fjarvinnustofu þar sem bæjarfulltrúar geti unnið og haldið fundi. Gerir hann sér vonir um að það geri starfið skilvirkara.

Laun bæjarfulltrúa í Árborg voru hækkuð í lok síðasta kjörtímabils til þess að bæjarfulltrúar geti notað hluta af dagvinnutíma sínum í þágu bæjarins. Segir Kjartan ekki vanþörf á því. Sjálfur sé hann nú í burtu í tólf daga á einum mánuði vegna funda.

Borgarfulltrúarnir í Reykjavík eru einu kjörnu fulltrúarnir sem eru í fullu starfi og á launum samkvæmt því. Komið hefur fram að svo er ekki endilega í höfuðborgum hinna norrænu landanna. Þannig eru ekki allir borgarfulltrúar í Kaupmannahöfn í fullu starfi.

Halldór Halldórsson segir að sú aðgerð að setja bæjar- eða borgarfulltrúa í fullt starf sé ekki endilega svarið við auknum verkefnum sveitarfélaga. „Ég hef aldrei verið mikið fyrir það því ég tel að gott sé að hafa fólk úr atvinnulífinu í bæjarstjórninni,“ segir hann.

Fulltrúum fjölgar

Með nýjum sveitarstjórnarlögum frá árinu 2011 breyttust viðmið um fjölda fulltrúa í sveitarstjórnum. Tilgangurinn var fyrst og fremst að fjölga borgarfulltrúum í Reykjavík úr 15 í 23. Það var rökstutt með því að í raun væri hluti varamanna í borgarstjórn virkur sem borgarfulltrúar. Þeir hefðu ríka aðkomu að stjórnun borgarinnar. Miðað við íbúafjölda í Reykjavík skulu vera þar 23-31 aðalmenn. Borgarstjórn samþykkti að talan yrði 23 og tók það gildi við kosningarnar 2018.

Áður en ákvæðið kom til framkvæmda voru flutt frumvörp á Alþingi um að afnema þá lagaskyldu að fjölga skuli borgarfulltrúum í 23 heldur yrði það aftur fært í hendur borgarstjórnar sjálfrar að ákveða hvort þörf væri á fjölgun. Frumvörpin voru svæfð í nefnd.

Lögin hafa einnig haft þau áhrif að þurft hefur að fjölga fulltrúum í bæjarstjórnum nokkurra stórra sveitarfélaga, þar sem íbúum hefur verið að fjölga. Fjölgað hefur verið í bæjarstjórnum Garðabæjar, Vestmannaeyja, Mosfellsbæjar og Árborgar úr níu fulltrúum í ellefu. Í Árborg ákvað bæjarstjórn að nýta sér ekki frest til ársins 2026 heldur samþykkti að fjölgunin tæki gildi við síðustu kosningar.