Mikil breyting á vinnumarkaði

Hlutfall erlendra ríkisborgara sem eru búsettir í sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu hefur tvöfaldast frá miðju ári 2010, ef undan er skilinn Garðabær en þar hefur hlutfallið tæplega tvöfaldast. Á sama tíma hefur innflytjendum á vinnumarkaði fjölgað úr um 15.500 í rúmlega 44.000, sem er nærri þreföldun.

Hlutfall erlendra ríkisborgara af íbúafjölda Reykjavíkur var tæplega 19 prósent um mitt þetta ár og er það hæsta á höfuðborgarsvæðinu eins og hér er sýnt á grafi. Hlutfallið er næsthæst í Hafnarfirði en þar er það orðið ríflega 13 prósent.

Fylgir hagvaxtarskeiðinu

Eins og Morgunblaðið hefur fjallað um á aðflutningur erlends vinnuafls mikinn þátt í fjölgun fólks á vinnumarkaði eftir að hagvaxtarskeið hófst á ný árið 2011.

Vignir Ö. Hafþórsson, sérfræðingur hjá Vinnumálastofnun, sagði í samtali við blaðið fyrir helgi að það muni að óbreyttu þurfa að flytja inn erlent vinnuafl til að manna lausar stöður í hagkerfinu á næsta ári. Þá meðal annars í ferðaþjónustu og byggingariðnaði.

Vinnumálastofnun hafi ekki áætlað hversu mörg störf muni skapast í hagkerfinu á næsta ári en ætla megi að atvinnuleysið verði 2-3 prósent.

Erfitt að finna starfsfólk

Andrés Magnússon, framkvæmdastjóri Samtaka verslunar og þjónustu, segir mikinn skort á vinnuafli í verslun og þjónustu.

„Stóra myndin er þessi: Síðan ég kom hér til starfa hafa félagsmenn okkar aldrei kvartað jafn mikið undan því að erfitt sé að ráða fólk. Þá sérstaklega fólk sem stenst tilteknar hæfniskröfur,“ segir Andrés.

„Ef við tökum smásölu og heildsölu sérstaklega fyrir þá eru þessar greinar að ganga í gegnum umbreytingar út af stafrænni tækni sem eru meiri umbreytingar en orðið hafa í verslun áratugum saman. Þá er ég ekki aðeins að tala um Ísland heldur stöðuna alls staðar í Evrópu. Þetta kallar á breyttar hæfniskröfur hjá starfsfólki og þetta er ein stærsta áskorunin sem við blasir í greininni, bæði á Íslandi og alls staðar í löndunum í kringum okkur; að tryggja að greinin hafi aðgang að starfsfólki með rétta hæfni.

Ég sat nýverið fundi hjá Evrópusamtökunum okkar og í norrænu samstarfi, sem við eigum aðild að, og þetta er eitt af þremur stóru viðfangsefnunum sem við blasa. Hin tvö eru stafræn umbreyting og sjálfbærni,“ segir Andrés.

Ekki annarra kosta völ

Spurður hvernig þessi skortur tengist fjölgun erlendra ríkisborgara á höfuðborgarsvæðinu bendir Andrés á að fimmtungur vinnuaflsins á Íslandi sé nú fólk af erlendum uppruna. Það gildi það sama í stórmörkuðum, hjá skipafélögum og á mörgum stórum vinnustöðum að ekki sé völ á öðru en erlendu starfsfólki. Ein skýringin sé að innlent vinnuafl gefi ekki kost á sér í störfin.

„Ef auka á framleiðslugetuna í ferðaþjónustu og byggja allar þessar íbúðir sem þörf er talin á, þá gerist það ekki nema með innfluttu vinnuafli. Þetta eru mannaflsfrekar greinar og hin hliðin á teningnum eru auðvitað þensluáhrifin sem þetta hefur í för með sér. Og það er hitt áhyggjuefnið.“

Óraunhæfar kröfur

Nokkur umræða hefur skapast um merkingar í flugstöðinni á Keflavíkurflugvelli og raunar víðar. Nánar tiltekið um vægi íslenskunnar í slíkum merkingum.

Andrés segir aðspurður að Íslendingar þurfi að venjast því að merkingar í til dæmis matvörubúðum séu jafnframt á ensku.

„Það er ekki spurning. Og á pólsku. Víða eru komnar merkingar á pólsku og jafnvel víetnömsku eða taílensku. Þá kannski fremur í sundlaugum, við göngustíga og þess háttar en ég sé ekki annað í stöðunni en að merkingar í verslunum þurfi að vera á fleiri tungumálum en íslensku. Það er sjálfsagt og eðlilegt að hafa íslensku efst en óraunhæft að hafa merkingar aðeins á íslensku.

Við verðum að laga okkur að þessum veruleika. Það eru minnst 60 þúsund manns hér á landi, af alls 385 þúsund íbúum, sem eru af erlendum uppruna og óvíða er hlutfallið orðið jafn hátt. Þannig að 15 til 20 prósent íbúanna hafa orðið annað tungumál en íslensku að móðurmáli. Að mínu mati getum við sem samfélag ekkert annað en lagað okkur að því.“

Farið að hamla fyrirtækjum

Ingólfur Bender, aðalhagfræðingur Samtaka iðnaðarins, segir stefna í óefni í sumum greinum vegna skorts á vinnuafli.

„Atvinnuleysið er orðið hverfandi lítið og skortur er á vinnuafli í mörgum greinum efnahagslífsins. Á þetta sérstaklega við um greinar sem hafa verið að vaxa hratt undanfarið. Það er mikill skortur á sérmenntuðu vinnuafli. Fram kemur hjá stjórnendum fyrirtækja sem tóku þátt í könnun sem Outcome gerði fyrir Samtök iðnaðarins fyrir skömmu að þeir telji að framboð á sérmenntuðu vinnuafli verði takmarkandi þáttur fyrir vöxt fyrirtækisins litið til næstu 12 mánaða. Um 75% eða þrír af hverjum fjórum svara því játandi. Nei segja ríflega 8%. Það stefnir því í óefni,“ segir Ingólfur.

Meiri launahækkun en víðast

Samkvæmt Eurostat, hagstofu ESB, jókst launakostnaður milli annars fjórðungs 2021 og 2022 einna mest á Íslandi. Nánar tiltekið hækkuðu launin á Íslandi meira en í 20 af 27 aðildarríkjum ESB. Þá hækkuðu launin um tvöfalt meira á Íslandi en í Noregi á þessu tímabili.

Spurður um þessa þróun segir Ingólfur að launahækkanir á Íslandi geri Ísland að fýsilegri stað fyrir erlent vinnuafl í leit að tækifærum.

Í fyrra hafi launakostnaður á hverja unna stund verið með því hæsta sem gerist og um 30% hærri en að meðaltali í Evrópu.

„Raungengi krónunnar á mælikvarða launa, sem sýnir þróun hlutfalls launakostnaðar á framleidda einingu hér á landi og í löndum helstu samkeppnisaðila, hefur verið að hækka undanfarið samhliða styrkingu krónunnar og hækkun innlendra launa. Samkeppnisstaða innlendra fyrirtækja gagnvart erlendum keppinautum þeirra hefur versnað og er þung um þessar mundir.

Hin hliðin á því er að samkeppnisstaða okkar um erlent vinnuafl er góð hvað þetta varðar. Hjálpar það við að ná hingað því vinnuafli sem við þurfum,“ segir Ingólfur.