Þorvaldur Búason

Þorvaldur bróðir varð 85 ára gamall. Þegar er horft um öxl er margs að minnast.

Þorvaldur var tvíburi, og voru alla tíð sérstakir kærleikar með honum og Erlendi tvíburabróður hans. Þeir báru nöfn afa okkar, þeirra séra Þorvalds í Sauðlauksdal, síðar kennara í stærðfræði við Flensborgarskóla, og Erlends á Látrum, útvegsbónda og bátasmiðs. Frá þessum öfum okkar erfði hann fræðiáhuga og hagleik.

Ýmsir eðlishættir hans komu fram þegar á barnsaldri. Það var einhverju sinni, á leikvelli Melaskólans, að tveir drengir stærri en hann réðust á bekkjarsystur hans. Þorvaldur hljóp til, hafði betur í viðureign við þá og reisti stúlkuna á fætur. Í þessu atviki birtust nokkrir eðlisþættir hans. Hann hafði sterka réttlætiskennd, var áræðinn og hjálpsamur. Að athuguðu máli hélt hann fast við niðurstöðuna. Hann var ekki allra og ekki alltaf auðveldur í samskiptum. Hann hafði jafnframt mikinn metnað.

Fram að fermingu var hann í sveit á sumrin á Hvallátrum við Látrabjarg hjá Sigríði móðursystur okkar. Hafði dvöl hans þar djúp áhrif á hann. Þá var hann eitt sumar hjá Kristínu, annarri móðursystur á Eystri-Hellum í Gaulverjabæ.

Á námsárum var hann virkur í starfi KFUM svo og í íþróttum í Ármanni. Hann keppti þar í hlaupum, glímu og boltaíþróttum við góðan orðstír. Þá var hann virkur í stjórnmálum og sat m.a. í stúdentaráði.

Að loknu námi í verkfræði frá HÍ hélt hann til Kaupmannahafnar og varð þar mag. scient. í eðlisfræði. Í framhaldi af því var hann styrkþegi í tvö ár við Nordisk Institut for Teknisk Atomfysik.

Þegar heim kom varð hann sérfræðingur við Rannsóknastofnun HÍ og fékkst við jöklarannsóknir og sýnatökur á hálendinu.

Þorvaldur kaus að starfa sjálfstætt við ráðgjafarstörf. Hann kenndi jafnframt við verkfræði- org raunvísindadeild HÍ. Honum fannst gaman að kenna og vinsæll af nemendum.

Þorvaldur deildi með móður okkar sérstakri tryggð við Hvallátra. Þau létu reisa sumarhús þar á Miðbæ í félagi við systurson mömmu. Þorvaldur fór vestur á hverju sumri og endurbyggði sjálfur þar hús sem voru uppistandandi.

Þorvaldur hafði mikinn áhuga á sögu og þjóðfræðum. Hann mældi og teiknaði og skráði bæði lönd og fornminjar. Þá skráði hann lýsingu á fyrri lífsháttum, örnefni og sögu Látramanna og forfeðra. Þá fylgdi honum alla tíð áhugi á náttúruminjum.

Í öllu sínu lífsstarfi naut Þorvaldur samfylgdar og stuðnings eiginkonu sinnar, Kristínar Norðfjörð. Þau byggðu sér veglegt hús í Breiðholti. Þau voru höfðingjar heim að sækja. Kristján gleymir ekki drengskap þeirra, er þau keyptu arfshlut hans, svo hann gat fest sér kaup á húsi, er hann kom heim frá framhaldsnámi.

Synir þeirra Þorvalds og Kristínar og börn þeirra bera foreldrum sínum fagurt vitni.

Að ferðalokum er hugur okkar bræðra hjá þeim öllum. Í missinum og sorginni gleymast ekki góðar minningar. Þar er minnst þess, sem Drottinn gaf og tók. Við þökkum honum fyrir Þorvald. Sé hann Guði falinn.

Það var okkur mikið áfall að frétta af láti vinar okkar, Þorvalds Búasonar. Það áfall var engu léttbærara þótt við hefðum fylgst með heilsufari Þorvalds að undanförnu og vissum að hverju stefndi. Samgangur var mikill milli fjölskyldna okkar áratugum saman og gagnkvæmar heimsóknir. Minnisstæð eru árleg jólaboð hjá Þorvaldi og einstök gestrisni konu hans, Kristínar. Þar við bættist að við undirritaðir hittum Þorvald reglulega á skrifstofu hans á Öldugötu til að ræða málefni líðandi stundar. Þorvaldur hafði fastmótaðar skoðanir á flestum málum og rökstuddi þær vel. Hann var alla tíð staðfastur Sjálfstæðismaður og stuðningsmaður vestrænnar samvinnu í varnar- og öryggismálum. Árið 1973 hafði ríkisstjórnin óskað eftir endurskoðun varnarsamningsins við Bandaríkin. Þetta varð til þess að Þorvaldur og undirritaðir ákváðu að hefja undirskriftasöfnun undir kjörorðinu Varið land. Fljótlega stækkaði hópurinn um þetta verkefni. Nú er langt um liðið og Varið land farið að gleymast. En þetta var mikið átak sem náði því markmiði að fá ríkisstjórnina til að skipta um stefnu í varnarmálunum.

Skoðanir Þorvalds á þjóðmálum voru alltaf áhugaverðar og hann hefði mátt hafa sig meira í frammi á opinberum vettvangi. Það er missir að slíkum mönnum og skarðið vandfyllt þegar þeir falla frá. Við vottum Kristínu, sonum þeirra og öðrum aðstandendum innilega samúð okkar.

Undir lok sjöunda áratugarins kynntumst við Þorvaldur Búason þegar hann var í forystu Sambands íslenskra námsmanna erlendis (SÍNE) og ég sat í formennsku Stúdentaráðs Háskóla Íslands. Urðum við samstarfsmenn þegar hann varð fyrsti stjórnarformaður Félagsstofnunar stúdenta sem stofnuð var með lögum árið 1968 og kom það því í hans hlut að ýta þessu farsæla þjónustufyrirtæki úr höfn. Félagsstofnunin hefur síðan orðið að meira stórveldi en nokkurn okkar sem áttum hlut að upphafi hennar gat boðið í grun þótt við gerðum okkur góða grein fyrir mikilvægu hlutverki hennar.

Í vönduðum vinnubrögðum sem Þorvaldur tileinkaði sér var aldrei slakað á ýtrustu kröfum og hverjum steini velt til að finna vel rökstudda niðurstöðu. Þetta einkenndi störf hans í stjórn Félagsstofnunar stúdenta og hvarvetna annars staðar þar sem hann lét að sér kveða í samstarfi okkar í meira en hálfa öld.

Eftir að ég varð menntamálamálaráðherra 1995 varð hann ráðgjafi minn og ráðuneytisins á mörgum sviðum. Skömmu eftir að mér hafði verið falið embættið fórum við nokkur saman vestur í Breiðavík en Þorvaldur átti sér þá griðastað á Látrum þangað sem hann átti ættir að rekja. Vörðum við nokkrum dögum í nágrenni Látrabjargs við að brjóta viðfangsefni ráðuneytisins til mergjar og átta okkur á hvaða leiðir væru bestar til að ná árangri á starfssviði þess.

Á árunum sem síðan fylgdu urðu margvíslegar breytingar, ekki síst á skipulagi háskóla, rannsókna og vísinda þar sem farið var inn á nýjar brautir. Enginn árangur hefði náðst í því efni án nýrra aðferða við ráðstöfun á opinberu fé til æðri menntunar og haldgóðs reiknilíkans sem nýttist í því skyni. Grunnur var lagður að því að ríkið greiddi fyrir æðri menntun án tillits til þess hvort skóli væri rekinn af ríkinu eða einkaaðila. Þarna reyndi mjög á vandvirkni og rökfesti Þorvalds. Við sem fylgdum málinu fram höfðum ávallt fast land undir fótum með vísan til þess sem frá honum kom.

Það varð síður en svo til að spilla samskiptum okkar að við vorum sammála um meginskoðanir í stjórnmálum. Þegar Þorvaldur og félagar hans söfnuðu á fáeinum vikum 55.522 undirskriftum undir merkjum Varins lands fyrri hluta árs 1974 var þannig um hnúta búið við söfnun, skráningu og varðveislu gagna að aldrei lék neinn vafi á að rétt og af fyllsta öryggi væri að öllu staðið. Þar réð nákvæmni og vandvirkni Þorvalds miklu.

Áratugum saman hittumst við reglulega í hádegisverði með fleiri félögum og ræddum landsins gagn og nauðsynjar. Frómari manni en Þorvaldi hef ég ekki kynnst. Hann var fastur fyrir en sanngjarn, vildi hvorki að réttu máli væri hallað né láta því ómótmælt væri það gert. Mátum við félagar hann mikils og kveðjum vin okkar með söknuði og samúðarkveðjum til Kristínar, konu hans, sona og fjölskyldu allrar.

Blessuð sé minning Þorvalds Búasonar.

Tvær litlar stúlkur áttu heima hvor sínum megin götunnar. Önnur var á öðru ári, hin á því þriðja. Þær léku sér saman og urðu vinkonur. Vináttan hefur staðið í tæp áttatíu ár. Þær uxu úr grasi og eignuðust eiginmenn. Þorvaldur Búason varð eiginmaður annarrar en undirritaður hinnar. Þannig hófust kynni og vinskapur okkar Þorvaldar.

Þorvaldur Búason var afburðamaður til líkama og sálar. Á menntaskólaárum sínum stökk hann sem næst hæð sína í hástökki og hann hlaut virt verðlaun í MR fyrir kunnáttu sína í stærðfræði. Hann lauk fyrrihlutaprófi í verkfræði við Háskóla Íslands en hélt síðan til Kaupmannahafnar og lauk mag. scient-prófi í fræðilegri eðlisfræði við Hafnarháskóla. Að námi loknu starfaði hann um skeið við Stofnun Niels Bohrs í Kaupmannahöfn. Þegar heim kom stundaði hann rannsóknir við Raunvísindastofnun Háskólans og kenndi síðan við Háskóla Íslands. Þorvaldi var umhugað um að bæta hag stúdenta. Hann beitti sér innan SÍNE og hann var fyrsti formaður stjórnar Félagsstofnunar stúdenta. Í stjórnartíð hans var Félagsheimili stúdenta við Hringbraut reist og undirbúin bygging hjónagarða við Hringbraut.

Þorvaldur fór ekki leynt með skoðanir sínar í stjórnmálum. Hann var sjálfstæðismaður. Í raun var hann „liberalisti“ og er þá sú stjórnmálastefna nítjándu aldar höfð í huga. Hann var maður frelsisins. Það var eðlilegt að slíkur hæfileikamaður yrði fenginn til að taka þátt í innra starfi síns flokks og varð það úr. Reyndur stjórnmálamaður sagði eitt sinn við undirritaðan: „Politik er kompromis.“ Þorvaldur Búason var skoðanafastur maður. Það átti ekki við hann að veita afslátt af skoðunum sínum. Hann uppgötvaði því fljótlega að barátta á vettvangi stjórnmálanna hentaði honum ekki.

Þorvaldur var mikill náttúruunnandi. Hann hafði ferðast víða um hálendi Íslands löngu áður en það varð algengt. Jurtir og fuglar voru sérstakt áhugamál hans.

Hvallátur við Látrabjarg áttu sérstakan sess í huga Þorvaldar. Þangað átti hann ættir að rekja og þar hafði hann oft dvalið sem barn, m.a. að vetri til, þegar myrkrið var svo svart að hann sá ekki á sér hendurnar. Þau hjónin reistu sumarbústað á Látrum og þar undi hann sér best. Smíðahæfileikar hans nutu sín vel við að endurnýja gömul hús og hann hafði á orði að hann gæti vel hugsað sér að dvelja þar allt árið.

Þess var getið að framan að Þorvaldur hefði verið maður frelsisins. Það átti ekki aðeins við um stjórnmálaskoðanir heldur einnig hið daglega líf. Hann vildi ekki binda sig í föstu starfi heldur var hann sjálfstætt starfandi og vildi geta ráðstafað tíma sínum sem mest að eigin vild. Hann sóttist t.d. ekki eftir fastri stöðu við Háskóla Íslands þótt möguleikar til þess væru til staðar.

Á bernskuheimili Þorvaldar bjó föðurafi, sem hafði verið prestur. Sá sem nýtur slíkra samvista og hefur kynnst starfi KFUM undir forystu séra Friðriks fer ekki trúlaus út í lífið. Trúin veitir styrk á erfiðum tímum. Við Ingibjörg sendum okkar innilegustu samúðarkveðjur til Kristínar, sonanna og fjölskyldna þeirra.