Málefni alls mannkyns

Á vettvangi Sameinuðu þjóðanna verður árið 2023 tileinkað tveimur málefnum; annars vegar framleiðslu á hirsi, og hins vegar samræðum sem tryggingu fyrir friði. „Hvor tveggja eru viðeigandi málefni í þeirri stöðu sem nú er uppi í alþjóðasamfélaginu,“ segir Vala Karen Viðarsdóttir, framkvæmdastjóri Félags Sameinuðu þjóðanna á Íslandi. „Hjá félaginu vekjum við athygli á þessum málum með samtali og fræðslu til almennings, heimsækjum skóla og stofnanir og ræðum við fjölmiðla. Leiðirnar eru margar og málefnin sem snerta allt mannkynið eru mikilvæg.“

Framlag til fæðuröryggis

Misjafnt er hvernig kynningu á málefnum ársins er háttað. Umfjöllun um hirsisræktina er á ábyrgð FAO, Matvælastofnunar SÞ, sem er með höfuðstöðvar í Róm. Stofnunin sendir frá sér margvíslegan fróðleik um hirsi, sem er í raun samheiti nokkurra tegunda af korni. Í Úkraínu til dæmis er mikill fjöldi kornbænda og víðfeðmir akrar þar í landi hafa stundum verið kallaðir matarkista Evrópu. Þess verður fólk á Vesturlöndum svo sannarlega vart nú á stríðstímum.

„Kornskortur vegna stríðsins í Úkraínu hefur haft neikvæð áhrif víða. Því þarf viðurkenningu á því að landbúnaður og fæðukerfið eru hvor sín hliðin á sama peningnum. Ný tækni og stafræn þróun geta sömuleiðis aukið virði framleiðslu og þar geta komið til bættar aðferðir við verkun framleiðslu, flutninga, viðskipti, endurvinnslu og annað. Framleiðsla á hirsi er lífsviðurværi milljóna fjölskyldna í dreifbýli um allan heim og framlag sem skiptir miklu fyrir fæðuöryggi,“ segir Vala Karen og heldur áfram:

„Í matvælakerfi heimsins eru uppi margvíslegar flóknar áskoranir, vegna hungurs, vannæringar og sjúkdóma sem tengjast mataræði. Í þessu sambandi þarf að líka að horfa til neyðarástands í loftslagsmálum og þess að náttúruauðlindir eyðast. Hirsi getur vaxið á þurru landi með lágmarksaðföngum og þolir breytingar á loftslagi og því kjörin lausn fyrir lönd til að auka sjálfsnægtir og draga úr því að treyst sé á innflutt korn. Við þurfum að horfa til þess að af hirsi og öðrum korntegundum sé nægt framboð á viðráðanlegu verði. Allt þetta helst svo í hendur við Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun.“

Jafnrétti og umburðarlyndi í þágu friðar

Alþjóðlegt ár samræðna sem trygging fyrir friði er hitt meginmálið sem Sameinuðu þjóðirnar hafa í brennidepli á árinu 2023. Innrás Rússa í Úkraínu fyrir tíu mánuðum hefur verið efst á baugi í fjölmiðlum. Bæði þar eystra og víðar í veröldinni ríkir ófriður, sem oftar en ekki bitnar verst á almennum borgurum og hefur það gríðarleg áhrif á innviði landsins. Með alþjóðlegu ári samræðna vilja SÞ, segir Vala Karen, minna á það mikilvæga hlutverk sem þær hafa í því að þróa vinsamleg tengsl milli ríkja. Einnig árétta að stofnsáttmáli samtakanna, markmið hans og meginreglur lúta að því að tryggja frið og skapa betri framtíð.

„Að koma í veg fyrir átök, vinna að friðsamlegri lausn deilumála, leita sátta og halda úti friðargæslu og afvopnun er hluti af því. Einnig að stuðla að mannlegri reisn og tryggja fólki réttindi og skapa möguleika til þátttöku í lýðræðislegum samfélögum þar sem jafnrétti er í heiðri haft. Þetta skiptir allt máli fyrir frið í heiminum. Skilningur á mismunandi trúarbrögðum og menningarlegri fjölbreytni um allan heim gerir slíkt einnig og að velja samræður og samningaviðræður í stað árekstra er nokkuð sem Sþ eiga að þjóna, sem vettvangur til þess að tryggja þessi tengsl og umburðarlyndi meðal ólíkra þjóða. Framlag kvenna, barna og ungmenna og eldra fólks í því að efla friðarmenningu er einnig mjög mikilvægur þáttur sem oft gleymist. En til þess að þróa friðsamleg samfélög þarf jafnrétti og umburðarlyndi. Einnig verður að fjárfesta í menntun og bæta þekkingu í svo mörgu tilliti. Þetta er nokkuð sem hefur fengið mikinn hljómgrunn í íslenskri utanríkisstefnu með ályktun öryggisráðsins nr. 1.325 frá árinu 2000, en það fjallar um mikilvægt framlag kvenna til friðaruppbyggingar og viðhalds friðar eftir átök. Ekki eingöngu fyrir eigið öryggi heldur líka í alþjóðasamfélaginu. Ísland var eitt af fyrstu ríkjum til þess að setja sér landsáætlun um konur, frið og öryggi. Núverandi áætlun gildir út 2022 og er því von á nýrri landsáætlun Íslands bráðlega.“

Meira en 200 dagar í almanaki næsta árs eru tileinkaðir ákveðnum málefnum eða verkefnum sem eru samþykkt af allsherjarþingi Sþ en aðildarríki mega koma með tillögur. Stundum draga til dæmis stofnanir og samtök Sþ athygli að ákveðnum málefnum sem mikilvæg þykja.

Alls konar alþjóðlegir dagar

Í ályktunum sínum fjallar allsherjarþingið svo um tillögur að merktum dögum. Alþjóðlegur dagur til útrýmingar fæðingarfistli er þarna, en hann er 23. maí. Íslendingar hafa um árabil stutt verkefni mannfjöldasjóðs Sameinuðu þjóðanna (UNFPA) gegn fæðingarfistli víðs vegar í heiminum, meðal annars í Malaví, sem er annað tveggja samstarfsríkja Íslands í alþjóðlegri tvíhliða þróunarsamvinnu. Um tvær milljónir kvenna þjást af fæðingarfistli (obstetric fistula) samkvæmt upplýsingum Sameinuðu þjóðanna. Í Malaví er talið að um 0,6 prósent kvenna þjáist af þessu. Mikill líkamlegur sársauki og skömm fylgir fæðingarfistli, til dæmis þegar hann myndast milli ristils og legganga, með þeim afleiðingum að konur hafa ekki lengur stjórn á þvaglátum og/eða hægðum.

Þemu alþjóðlegra daga eru ávallt tengd ályktunum og helstu aðgerðasviðum Sþ, það er að viðhalda friði, stuðla að öryggi og sjálfbærri þróun, verndun mannréttinda og tryggja alþjóðalög og mannúðaraðgerðir.

„Margir alþjóðadaganna eru haldnir hátíðlegir í íslensku samfélagi, bæði af skólum, fyrirtækjum, stjórnvöldum og samtökum svo fátt eitt sé nefnt,“ segir Vala Karen. Nefnir hún þar til dæmis alþjóðadaga til dæmis kennara og fatlaðra. Einnig má tiltaka dag mannréttinda, barna, jafnlauna, hafs, umhverfis, frjálsrar fjölmiðlunar og móðurmálsins. Aðrir dagar sem Sþ tileinkar ákveðnum málefnum en er lítt getið á Íslandi eru merktir til dæmis blindraletri, djasstónlist, tókbaksvörnum og ferðaþjónustu. Einnig eru til dagar þar sem skáklist, útvarp, sjónvarp, vinátta, þjóðtungur, menntun og vísindastarf kvenna eru í brennidepli. Allir eiga þessir dagar sína sögu og miðast fræðsla um þá við að málefnin tengist heiminum öllum.