Íslensku jólahefðirnar og hráefnin

Sjálft jólahaldið og undirbúningur þess á sviðið enn einu sinni. Sjaldan fá hefðir og skemmtileg sérviska okkar margra betur að njóta sín á heimilum landsmanna en einmitt um jólin, og íhaldssemin víðast í hávegum höfð. Það á ekki síst við um hvað er á veisluborðum okkar um hátíðarnar. Þó er víst að sitt sýnist hverjum um hvað þarf þangað að rata til að gleðileg jólin geti gengið í garð. Eitt eigum við þó flest sameiginlegt; það að íslensk hráefni eru lykillinn að því að allt sé eins og það á að vera, og um leið notalegt og öruggt eins og við erum vön. Hér standa íslenskir bændur sannarlega vaktina rétt eins og áður og tryggja íslenskum neytendum gæðavörur. En fá neytendur alltaf að njóta vafans og umbeðnar upplýsingar um hvaðan hráefnið kom, hvernig framleitt og hverjir komu að búskapnum? Stutta svarið er nei, því miður skortir töluvert upp á upplýsingagjöfina, sem er töluvert langt á eftir því sem tíðkast í þeim löndum sem við helst berum okkur saman við.

Sannarlega íslenskt?

Kjötvörur af ýmsu tagi eru sem fyrr aðalhráefnin á jóla- og áramótaborðið auk fjölbreytts ómissandi meðlætis. Margt í þessum flokki er í boði frá íslenskum bændum sem vanda til verka og stytta sér ekki leið í óhóflegri notkun sýklalyfja. Enda eru kröfur hérlendis strangar og gæfa fólgin í mótstöðu vísindamanna og bænda við viðtekna venju sl. áratuga vestan hafs og austan í notkun slíkra lyfja í búskap. Sem dæmi sýnir evrópsk samantekt um notkun sýklalyfja í landbúnaði 2019-2020 að hún er hvergi minni en hérlendis, rétt eins og í fyrri könnunum. En þeir bændur sem mest nota af sýklalyfjum í evrópskum landbúnaði nota hundraðfalt magn sýklalyfja á hvert kg kjöts samanborið við íslenska starfsbræður sína.

Ræður lægsta verð alltaf för?

Á íslenskum neytendamarkaði eru seldar kjötvörur frá nokkrum ESB-löndum sem nota allt að fimmtugfalt magn sýklalyfja í landbúnaði í samanburði við íslenskan veruleika. Það ku jú lækka framleiðslukostnað segja sumir, og það sem ódýrara fæst eigi ávallt að ráða för. En það dregur óðum að skuldadögum, því sýklalyfjaónæmi er þegar vaxandi vandamál og mun að mati Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar valda gríðarlegum heilbrigðisvanda á næstu árum og verða algengari dánarorsök en krabbamein innan 30 ára. Þess vegna felast ómæld verðmæti í okkar „sérvisku“ sem snýr að ströngum kröfum í notkun sýklalyfja í landbúnaði og öfundsverðu heilbrigði íslenskra húsdýrastofna. Hér rétt eins og annars staðar má og skal gera betur, og að því er að sjálfsögðu unnið af bændum og ráðgjöfum þeirra alla daga.

Til að gæta sannmælis er rétt að vekja máls á því að auðvitað finnast innfluttar hágæðavörur sem eflaust eru framleiddar við strangar kröfur, og meðaltöl geta aldrei sagt alla söguna. Tölfræðin og samanburðurinn marga áratugi til baka er samt íslenskum bændum til sóma og neytendum í hag. Samkeppni á verðforsendum mun alltaf vera íslenskum landbúnaði óhagstæð á forsendum starfsskilyrða bænda og smæðar markaðarins. En áðurnefndir þættir eru verðmæti fyrir íslenska bændur og neytendur í dag, og geta reynst gulls ígildi í náinni framtíð.

Yfirgnæfandi meirihluti velur íslenskt um hátíðarnar

Veljum íslensk hráefni þegar það er mögulegt, og kaupum ekki köttinn í sekknum vegna óskýrra eða villandi merkinga. Íslenskur texti og jafnvel rótgróin alíslensk vörumerki á umbúðum eru ekki lengur trygging fyrir íslenskum uppruna og þarf því að rýna smáa letrið vel, sem óþarflega oft vantar jafnvel alfarið. En kvartanir neytenda um skort skýrra upprunamerkinga færast í vöxt þar sem yfirgnæfandi meirihluti vill velja íslenskt þegar þess gefst kostur. Saman þurfa neytendur og bændur að stuðla að almennri notkun upprunamerkinga á íslenskar afurðir á matvörumarkaði. Ekki með því að finna upp hjólið, heldur bara með að sækja í reynslubanka nágrannaþjóða okkar þar sem áhersla á innlendar landbúnaðarafurðir þykir sjálfsögð. Í löndum þar sem upprunamerkingar hafa verið innleiddar í margþættu samstarfi hins opinbera, neytenda, frumframleiðenda, matvælaframleiðenda og smásala.

Með ósk um gleðilega hátíð, með hráefni frá íslenskum bændum á ykkar borðum.