...og ávallt það kemur til baka

Árið 2022 reyndist líflegt á stjórnmálasviðinu, eins og við var að búast á kosningaári. Þó má segja að stjórnmálaumræðan hafi mótast mun meira af landsmálunum, jafnvel heimsmálum, en ætla hefði mátt í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga. Þar skipti máli að þingkosningar höfðu farið fram haustið 2021 og ríkisstjórnarsamstarfið ekki formlega endurnýjað fyrr en í lok nóvember. Svo gerðist það undir lok febrúar að sóttvörnum vegna kórónuveitufaraldursins var loks aflétt í landinu, en daginn eftir réðust Rússar inn í Úkraínu. Hvorugt beindi athyglinni að sveitarstjórnarkosningum í maí.

Þó má segja að nokkur upphitun hafi falist í fáránlega síðbúnu prófkjöri sjálfstæðismanna í Reykjavík, sem Hildur Björnsdóttir sigraði nokkuð afgerandi en þó með innan við helmingi atkvæða. Skömmu áður hafði sjónvarpsmaðurinn Einar Þorsteinsson verið valinn til þess að leiða lista Framsóknarflokksins í borginni, en úrslitin í alþingiskosningunum og skoðanakannanir bentu til þess að Framsókn ætti meira erindi í höfuðborginni en dæmi voru um áður. Hins vegar voru skýr merki um að Samfylkingin, undir forystu Dags B. Eggertssonar borgarstjóra, ætti mjög undir högg að sækja.

Áður en til kosninga kom þyrluðust þó ýmis mál upp utan sveitarstjórnarmálanna og þar bar tvö hæst. Annars vegar óviðurkvæmileg orð Sigurðar Inga Jóhannssonar, formanns Framsóknarflokkins, þar sem hann gerði athugasemdir við litaraft framkvæmdastjóra Bændasamtakanna, og hins vegar síðari salan á hlutum ríkisins í Íslandsbanka, sem mörgum þótti hafa gengið öðruvísi fyrir sig en rétt væri og Bjarna Benediktssyni, formanni Sjálfstæðisflokksins, var af nokkurri ósanngirni legið á hálsi fyrir. Málin voru mjög ólík, en þegar kom að kosningum virtust þau síður en svo hafa áhrif á kjörfylgi Framsóknar. Frambjóðendur Sjálfstæðisflokksins hlutu hins vegar dræmari undirtektir en vonir þeirra stóðu til.

Í fæstum sveitarfélögum var kosið um stórpólitísk mál, svona að öðru leyti en þessu hefðbundna og almenna um forystu þeirra. Í höfuðborginni örlaði þó á umræðu um fjármál borgarinnar, en Dagur borgarstjóri vísaði allri gagnrýni á bug og sagði fjármálin til algerrar fyrirmyndar. Í Reykjavík fór það þó svo að meirihluti Samfylkingarinnar féll einu sinni enn, en þvert á þær miklu breytingar, sem Einar Þorsteinsson hafði boðað, tók hann að sér að verða varadekk Samfylkingar, svo Dagur hélt borgarstjórastólnum áfram, en Einar á að setjast í hann 2024.

Hveitibrauðsdagarnir urðu þó færri en að var stefnt. Fljótlega kom í ljós að fjárhagur borgarinnar var miklu verri en fram hafði komið og margvíslegrar brotalamir komu í ljós á grunnþjónustu borgarinnar, meðal annars þannig að Reykjavíkurborg stóð ráðþrota frammi fyrir snjókomu. Að venju fannst borgarstjóri ekki til þess að svara fyrir það, en Einar og aðrir meðreiðarsveinar og -sveinkur þurftu að verja mál, sem voru tæplega á þeirra ábyrgð.

Í heildina vann Framsókn víða góða sigra, ekki síst í þéttbýlinu, þar sem hún hefur sögulega ekki átt víðtæku fylgi að fagna. Utan höfuðborgarinnar gátu sjálfstæðismenn ekki beinlínis kvartað, en þeir töldu sig þó víða hafa átt vonir um meira og kenndu fyrrnefndri bankasölu um, sem hefði verið óvarlega nálægt kosningum. Í því fólst nokkur gagnrýni á fjármálaráðherra og formann flokksins, þó ekki bæri á henni opinberlega af hálfu flokksmanna. Eftir því sem mál skýrðust um bankasöluna þegar á leið árið reyndust minni efni í gagnrýninni en upphaflega hafði verið látið, en skaðinn var samt skeður.

Það hefur Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfisráðherra ugglaust tekið með í reikninginn þegar hann tók að ráðgera formannsframboð í Sjálfstæðisflokknum um sumarið. Landsfundur var boðaður í nóvember, sá fyrsti síðan 2018, og lögðu stuðningsmenn Guðlaugs allt í sölurnar við val á landsfundarfulltrúum, þó framboð hans væri raunar ekki kunngert fyrr en innan við viku frá fundinum. Gríðarleg spenna var á fundinum, sem var ákaflega vel sóttur, en þegar atkvæði voru talin reyndist Bjarni vera með helmingi fleiri atkvæði en Guðlaugur.

Í aðdragandanum gekk á ýmsu og eftir því var tekið að Bjarni þakkaði mótframbjóðandanum ekki fyrir drengilega baráttu. Sagði þó að úrslitin hefðu ekki nein áhrif á stöðu Guðlaugs sem ráðherra að sinni, svo eftirmálin eru eftir. Í bráð eru þær breytingar á ráðherraliði sjálfstæðismanna einar í kortunum að Jón Gunnarsson eftirlætur Guðrúnu Hafsteinsdóttur dómsmálaráðuneytið í júní, þó ekkert útiloki að þá verði frekari breytingar gerðar.

Aftur á móti varð Kristrún Frostadóttir sjálfkjörinn formaður Samfylkingarinnar og Guðmundur Árni Stefánsson varaformaður. Þau boða bæði afturhvarf til grunngilda jafnaðarmennskunnar og er ekki annað að merkja af skoðanakönnunum en að sú Samfylking falli hinum venjulega kjósanda betur í geð en sú gamla. Þingflokkurinn er hins vegar enn lítill og ekki allur á bandi Kristrúnar. Enn vilja sumir leggja alla áherslu á Evrópumálin og ýmsa kreddu aðra, sem halda má fram að gert hafi Samfylkinguna að áhrifalausum smáflokki.

Kristrúnar bíður því ærinn starfi, en hún hefur það þó með sér að vera eini stjórnarandstöðuflokkurinn sem nær einhverju máli. Viðreisn á í nokkurri tilvistarkreppu, Píratar helga sig trúðslátum, Miðflokkurinn réttir tæplega úr sér héðan af og Flokkur fólksins er nokkuð sér á báti.

Stjórnmálalífið á komandi ári (og sennilega hin næstu líka) mun því mikið ráðast af því hvernig ríkisstjórnarflokkunum gengur að ráða úr aðsteðjandi vanda og halda friðinn sín á milli. Það er oft grunnt á hinu góða þar og það er augljóst af ýmsum málum á borð við útlendingamál, umhverfis- og orkumál, löggæslumál, fjölmiðlamál og jafnvel heilbrigðismál að þar skeikar um margt svo miklu, að lítið þokast og gagnkvæm óánægja grefur um sig.

Þar mun mikið reyna á forystumennina, en til þessa virðist lausnin sú að halda áfram taumlausri útgjaldaaukningu til þess að friða alla flokka. Það gengur þó ekki að eilífu, allra síst eftir því sem óvissa eykst í efnahagsmálum heimsins og Íslands þar með. Um það fær ríkisstjórnin heldur ekki öllu ráðið, eins og sjá má á kjaramálunum, sem segja má að slegið hafi verið á frest með bráðabirgðasamningum. Þar bæta ófriðareldar í launþegahreyfingu ekki úr skák. Hinir pópúlísku verkalýðsleiðtogar fóru langleiðina með að slátra Alþýðusambandi Íslands með misheppnaðri tilraun til valdatöku, en svo kastaðist í kekki, umboð formanns VR í uppnámi og óljóst hvort markmið Eflingar er að ná samningum eða valda umróti í þjóðfélaginu.

Það er ekki lengur við heimsfaraldurinn að etja, en að öðru leyti eru viðfangsefni stjórnmálanna að miklu leyti alls óbreytt í upphafi nýs árs og þess, sem nú er að líða. Nema hvað að efnahagsóvissan er meiri, verðbólgudraugurinn enn á sveimi, höfuðborgin komin í miklar fjárhagskröggur og hælisleitendabylgjan rís enn. Þar blasa viðfangsefnin við en lausnirnar ekki og hið nýja ár mun vafalaust fela í sér ýmsa nýja ágjöf, sem þjóðarskútan má vart við.