Verður Ísland best í heimi?

Ætli Ísland geti orðið besta land í heimi?

Þetta er auðvitað afar einföld spurning, en hún kom upp þegar ég hélt stutt erindi fyrir ungt fólk um stjórnmál og viðskipti fyrr á þessu ári. Það lá í orðanna hljóðan að hér væri átt við efnisleg gæði, enda höfðu þau verið umræðuefnið. Ég svaraði eitthvað á þá leið að vissulega gætum við það, enda værum við ekki langt frá því. Við mælumst hátt í nær öllum vísitölum, hvort sem horft er til lífsgæða, hamingju eða jafnréttis og þannig mætti áfram telja.

Rétt eins og það hefur aldrei verið betra að vera uppi í sögunni en í dag hefur aldrei verið betra að búa á Íslandi. Þökk sé hinu frjálsa markaðshagkerfi, kapítalismanum, fyrir það.

Þær framfarir sem við höfum fengið að njóta hér á landi hafa þó ekki orðið til af sjálfu sér. Það er ekki langt síðan Ísland var einhvers konar aðeins fínni útgáfa af Austur-Þýskalandi, kannski án þeirra miklu kúgunar sem kommúnisminn þar eystra hafði í för með sér. Við bjuggum þó við takmörkuð tækifæri, ýmiss konar höft og oft forneskjulega lagaumgjörð. Í því samhengi er auðvelt að benda á bjórbannið, sem vissulega var ekki stærsta vandamálið en er samt – þegar horft er til baka – ákveðin táknmynd upp á þau tímamót sem þó voru að eiga sér stað. Til að fá banninu aflétt þurfti til stjórnmálamenn sem voru tilbúnir til að taka slaginn í litlu frelsismáli. Sá slagur var á köflum ekkert auðveldur en vannst að lokum.

Þetta litla dæmi minnir okkur á að til að ýta sumum framförum áfram þarf pólitíska forystu. En þá er líka eins gott að það sé einhver til staðar til að veita þá forystu. Það þarf líka pólitíska forystu til að taka þátt í og viðhalda hinu frjálsa markaðshagkerfi.

Við getum gert enn betur

Við búum sem fyrr segir við mikil lífsgæði. Við getum þó gert miklu betur og það blasa við okkur fjölmörg tækifæri til þess. Frjálsa markaðshagkerfið ýtir undir framfarir á mörgum sviðum, en við erum þó því miður háð því að stjórnmálamenn þurfa að sýna forystu og ryðja hindrunum úr vegi.

Það er hægt að taka mörg dæmi um mál þar sem stjórnmálamenn segja eitt en gera annað. Við heyrum til dæmis mikið talað um samkeppnishæfni. Það er ekki til sá stjórnmálamaður sem ekki vill bæta samkeppnishæfni landsins í aðdraganda kosninga. Þeir eru þó mun færri sem gera í alvöru eitthvað í því á þeim vettvangi sem þeir starfa.

Á þetta reyndi meðal annars við söluna á Mílu fyrr á þessu ári. Salan tók ellefu mánuði og töfin verður að mestu leyti skrifuð á stjórnvöld, þá sérstaklega Samkeppniseftirlitið, sem varð landinu til skammar við afgreiðslu málsins og olli miklu fjárhagslegu tjóni.

Þó tekist hafi að ljúka málinu stendur það eftir að hvorki íslenskir né erlendir fjárfestar geta gengið að því vísu hvernig lagaumhverfið hér á landi er túlkað, enda er það háð geðþótta embættismanna og stjórnmálamanna. Það er ekki fallið til þess að auka samkeppnishæfni Íslands. Það er þó öllu verra að þeir fáu stjórnmálamenn sem átta sig á þessu hafa lítið aðhafst til að einfalda málin og þeir fáu sem hafa reynt hafa orðið undir í þeirri baráttu.

Hömlur á erlendar fjárfestingar

Það má þó í framhaldi af þessu spyrja sig hvort erlendar fjárfestingar séu yfir höfuð velkomnar? Sú ríkisstjórn sem nú situr hefur markvisst reynt að koma í veg fyrir erlendar fjárfestingar frá því að hún tók við völdum árið 2017. Með stuðningi Sjálfstæðisflokksins, sem alla jafna gefur sig út fyrir að vera hlynntur alþjóðaviðskiptum, hefur Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra lagt fram og fengið samþykkt nokkur lagafrumvörp sem hindra erlenda aðila í að fjárfesta hér á landi, hvort sem er í jarðarskikum, fasteignum eða fyrirtækjum. Í samráðsgátt stjórnvalda var nýlega kynnt enn eitt frumvarpið í þá veru. Um er að ræða heildarlög þar sem leggja á mat á það hvort erlendar fjárfestingar „skapi ógn fyrir þjóðaröryggi eða allsherjarreglu“ eins og það er orðað. Allar umsagnir sem bárust um frumvarpið voru neikvæðar í garð þess og það verður fróðlegt að sjá hvort tillit verður tekið til þeirra ef og þegar frumvarpið verður lagt fram á Alþingi.

Það er þó alveg ljóst að þær miklu hindranir sem ýmist hafa verið settar eða til stendur að setja á erlendar fjárfestingar eru ekki til þess fallnar að bæta samkeppnisstöðu Íslands.

Það eru fleiri svona dæmi sem hægt er að nefna sem skerða samkeppnishæfni okkar. Okkur tekst reglulega að gera hlutina flókna og torvelda undir því yfirskyni að við séum að innleiða EES-reglur. Stjórnmálamenn tala reglulega um sérstaka og hærri skatta á ákveðnar greinar, við erum með séríslenskar reglur í fjármálageiranum og þannig mætti áfram telja. Það má með sanngjörnum hætti segja að stærsti þröskuldur framfara sé reistur af stjórnvöldum.

Tilefni fyrir bjartsýni til lengri tíma

Við skulum þó fara bjartsýn inn í nýtt ár enda höfum við allt sem við þurfum til þess. Sem fyrr segir bíða okkar fjölmörg tækifæri til að gera miklu betur en við erum að gera í dag og fram undan eru spennandi verkefni í atvinnulífinu sem vert er að horfa til með jákvæðum huga. Það má til dæmis horfa til fyrirtækja á borð við Controlant, Kerecis og Alvotech sem öll eru líkleg til að skapa gífurleg verðmæti til framtíðar (og hafa nú þegar gert að einhverju leyti). Við sáum ferðaþjónustuna taka hratt við sér eftir heimsfaraldur og til lengri tíma litið munum við sjá frekari vöxt þar á bæ. Icelandair og Bláa lónið eru fyrirtæki sem koma strax upp í hugann en þó ert vert að nefna að listinn er langur af fyrirtækjum sem munu viðhalda Íslandi sem áhugaverðum áfangastað í framtíðinni.

Sjávarútvegurinn mun áfram standa fyrir sínu og skapa þjóðarbúinu mikil verðmæti. Samherji, Brim, Ísfélagið og Síldarvinnslan eru, ásamt fleirum, dæmi um fyrirtæki sem hafa vaxið og dafnað undir því sem segja má að sé besta fiskveiðistjórnarkerfi heims. Af greininni hafa orðið til önnur mögnuð fyrirtæki á borð við Marel, Völku, Skagann 3X auk þess sem ráðgert er að fara í stórtæka uppbyggingu á fiskeldi á landi.

Við búum sömuleiðis að öflugum fjármálafyrirtækjum, framúrskarandi fyrirtækjum á sviði hugbúnaðargerðar og síðast en ekki síst mikilli þekkingu og reynslu í orkuiðnaði. Þessi listi er ekki tæmandi og enn eru ónefnd öll litlu og meðalstóru fyrirtækin sem halda hjólum atvinnulífsins gangandi og leggja grunn að því að Ísland geti svo sannarlega orðið besta land í heimi hvað varðar lífsgæði og hagsæld.

Þangað ættu stjórnmálamennirnir að stefna.