Byltingin sem át börnin sín – tvisvar

Við upphaf árs varð ljóst að fram undan væru væringar innan verkalýðshreyfingarinnar. Heimsfaraldurinn minnti enn á sig, enn ríkti talsvert atvinnuleysi og ekki var víst hvernig land og þjóð kæmu undan stærsta samfélagslega áfalli sem dunið hefur á heiminum síðan í seinni heimsstyrjöld. Þá lá fyrir að kjarasamningar yrðu lausir á árinu, að formennskukjör yrði bráðlega í Eflingu, sem og stjórnarkjör í VR, að þaulreyndur formaður Starfsgreinasambandsins léti af störfum, ný forysta tæki við og að þing ASÍ yrði haldið á árinu.

Gamalkunnur draugur, sem lengi hafði legið í dvala, var farinn að láta á sér kræla. Verðbólgan var komin yfir fimm prósent, staða sem landsmenn láta sig dreyma um í dag.

Sólveig Anna Jónsdóttir hafði sagt sig frá formennsku í Eflingu, einu stærsta verkalýðsfélagi landsins, eftir átök í eigin herbúðum. Herskái armur verkalýðshreyfingarinnar, sem ætlaði sér byltingu, var laskaður. Byltingin hafði étið börnin sín. Inni í ASÍ ríkti logn.

Þrátt fyrir allt ofantalið var á engan hátt hægt að sjá fyrir þær flugeldasýningar sem urðu á vettvangi verkalýðshreyfingarinnar á árinu og urðu lyginni líkastar.

Við afsögn Sólveigar Önnu tók Agnieszka Ewa Ziółkowska við formennsku Eflingar, fyrst pólskra kvenna, og naut stuðnings Ólafar Helgu Adolfsdóttur - eða segja má að þær hafi stutt hvor aðra. Auk þess mátti greina samhljóm á milli þeirra og Drífu Snædal, forseta ASÍ.

Þær stöllur gerðu heiðarlega tilraun til þess að halda forystunni í Eflingu í stjórnar- og formannskjöri. Þeim varð ekki kápan úr því klæðinu því að Sólveig Anna kom, sá og sigraði með nýjan Baráttulista og endurnýjaði umboð sitt sem formaður Eflingar í febrúar. Þrátt fyrir að framboð Ólafar, Agnieszku og félaga hafi að mörgu leyti notið stuðnings í almennri umræðu er ljóst að þeirra sterka hlið var ekki að virkja fólk og smala í kosningar. Atkvæðagreiðslan var rafræn og var þátttaka skammarlega lítil, líkt og oftast í verkalýðsfélögum. Lýðræðishallinn, sem ríkjandi er í fjöldahreyfingunum, sem verkalýðsfélögin eru, hefur sjaldan verið skýrari – nema mögulega aðeins síðar á árinu.

Sólveig Anna tók þó ekki við stjórnartaumunum fyrr en í apríl samkvæmt lögum og venjum Eflingar. Við tók hið furðulegasta tímabil þar sem Sólveig reyndi að fá stólaskiptum flýtt og fann lögunum allt til foráttu. Lögum, sem viðurkennast verður að eru nokkuð óheppileg, en hún hafði sjálf verið í öllum færum til að lagfæra í fyrri formennskutíð sinni.

Aðeins örfáum dögum síðar var stjórnarkjör í VR þar sem hálf stjórnin er endurnýjuð á tveggja ára fresti. Skemmst er frá því að segja að þar komust fleiri að en vildu.

Seint í mars var þá þing Starfsgreinasambandsins. Björn Snæbjörnsson lét af formennsku eftir tólf ár og Vilhjálmur Birgisson, yfirlýstur bandamaður Sólveigar sem vart þarf að kynna, fór með nauman sigur af hólmi í formannskjöri.

Á aðeins þremur mánuðum hafði róttæki armurinn farið frá því að liggja í dvala, yfir í að hafa náð völdum í Eflingu, VR og Starfsgreinasambandinu, ásamt því að njóta stuðnings fleiri félaga á landsbyggðinni.

En líkt og verða vill í blóðheitri baráttu sem ekki snýst um sameiginlegar hugsjónir, heldur persónulegan metnað einstaklinga í bandalagi, voru brestir ekki lengi að koma í ljós. Sólveig Anna gat ekki snúið aftur á skrifstofu Eflingar og starfað með fólkinu sem hún taldi hafa hrakið sig úr starfi. Þvert á móti afþakkaði hún kjörið tækifæri til sátta, nýs upphafs, og sagði öllu starfsfólki á skrifstofu Eflingar upp í nafni skipulagsbreytinga og langsóttra fullyrðinga um yfirtöku sérfræðingaveldis hinnar menntuðu millistéttar á baráttu láglaunafólks. Dylst engum raunverulegur tilgangur fordæmalausra uppsagnanna og virtist Sólveig engu skeyta um að dagleg starfsemi skrifstofunnar yrði í lamasessi í lengri tíma, að stofnanaminni myndi tapast, eða þá stöðu sem hún setti félaga sína í róttæklingabandalaginu í, þegar hið augljósa gerðist og félagar hennar yrðu inntir eftir viðbrögum við útspilinu.

Sólveig Anna mætti óvæntri mótspyrnu, þar sem félagsmenn Eflingar söfnuðu yfir 300 undirskriftum til að knýja fram félagsfund þar sem greidd yrðu atkvæði um þá tillögu að draga uppsagnirnar til baka. Hefði tillagan fengist samþykkt hefði staða Sólveigar Önnu veikst verulega þrátt fyrir nýlega endurnýjað umboð.

Svo fór að tillagan var felld á hitafundi. Enn er áðurnefndur lýðræðishalli svo skýr að hann er blindandi. Langtum færri mættu á fundinn en höfðu skrifað undir kröfu um boðun fundarins. Örfáar hræður, í stóra samhenginu, ákváðu örlög fjölda starfsfólks þvert á almenna umræðu og almenna skynsemi í stærsta hitamáli ársins í verkalýðshreyfingunni.

Frá því að Sólveig Anna boðaði endurkomu í Eflingu tók að blása að nýju innan ASÍ. Lognið, sem ríkt hafði um stundarkorn, reyndist svikalogn. Forseti ASÍ sá í hvað stefndi og tók sumarið í að liggja undir feldi og meta stöðu sína.

Skömmu eftir verslunarmannahelgi, þegar samfélagið var um það bil að hrökkva í gang eftir sumarleyfi sagði Drífa Snædal af sér sem forseti ASÍ. Róttæki armurinn virtist standa með pálmann í höndunum. Það eina sem eftir var, var að skipta embættum innan ASÍ á milli sín en yfirtaka þeirra virtist óumflýjanleg. Ragnar Þór yrði næsti forseti ASÍ.

Framboðin í hverja stöðu fyrir sig voru tilkynnt og hver formaður fyrir sig átti að tryggja sína þingfulltrúa á grundvelli þess augljósa, að bandalagið hefði meirihluta á þingi ASÍ. Á elleftu stundu sýndi „hinn armurinn“ að hann væri ekki dauður úr öllum æðum. Mótframboð bárust í öll embætti frá fólki sem kalla má mótspyrnuna við yfirtökunni. Loks tóku að renna tvær grímur á yfirtökuleiðtogana, þegar ljóst varð að fulltrúar VR, fjölmennasta félagsins innan ASÍ, kysu að hugsa fyrir sjálfa sig og myndu ekki styðja Sólveigu Önnu skilyrðislaust.

Þegar ljóst varð að Ragnar, Sólveig og Vilhjálmur höfðu ekki fullkomna stjórn á aðstæðum gengu þau út af þinginu. Eftir stóð ASÍ, margklofið og umboðslaust fyrir komandi kjarasamninga.

Atburðarásin sem síðan fór af stað, þegar að samningum kom, er engu líkari en að hún hafi verið samin á kontór hjá Samtökum atvinnulífsins. Sólveig Anna klauf sig frá Starfsgreinasambandinu, ASÍ án hlutverka og samvinna ASÍ, BHM og BSRB fór út um þúfur.

SA sáu sér leik á borði og lögðu gott tilboð fyrir SGS, tilboð sem Vilhjálmur Birgisson gat ekki hafnað fyrir sitt félagsfólk þar sem sérstaklega var litið til starfa fiskvinnslufólks. Ekkert tryggðabandalag hélt þegar kom að samningum og Vilhjálmur reyndist ekki tilbúinn að fórna hagsmunum síns fólks fyrir hælinn á Sólveigu Önnu. Tóninn var settur.

Ragnar Þór, í tryggðaklemmu á milli Sólveigar Önnu annars vegar og félagsfólks síns hins vegar, skrifaði undir álíka samninga tilneyddur, rauk á dyr og reyndi að fá samninginn felldan í atkvæðagreiðslu. Samningurinn var samþykktur með yfirgnæfandi meirihluta og örlítið skárri þátttöku en vanalega.

Eftir stendur Efling. Fyrir liggur að samningar verða ekki undirritaðir fyrir áramót og SA er í sterkri stöðu þar sem samið hefur verið við stóran hluta vinnumarkaðarins.

Nú hefur reynt á tilraun hinnar nýju róttæku stéttabaráttu í samningum og óhætt að fullyrða að hún hefur ekki gengið sem skyldi. Byltingin hefur étið börnin sín, aftur.

Eftir stendur að Efling getur enn efnt til átaka. Ef hið ólíklega gerist að það náist betri samningar en þegar hafa verið undirritaðir, sjáum við fram á nýjan veruleika í verkalýðsbaráttunni þar sem samningamódelið snýst um að eitt félag fari fram og taki hitann og þungann af átökum og önnur fylgi á eftir.