Draugar bornir á borð fyrir nútímann

Drauga hefur víða verið getið og í bókinni Draugaslóðum á Íslandi tekur Símon Jón Jóhannsson saman um 100 draugasögur úr öllum landshlutum. „Það losnar um allan draugagang um áramót,“ segir Símon. „Þá fara allir á stjá.“

Símon hefur leitað fanga í þjóðsagnasöfnum. „Ég endurskrifa sögurnar,“ segir hann. Í bókinni eru fjölmargar ljósmyndir, sem Ívar Gissurarson hjá Bókaútgáfunni Nýhöfn sá um, og kort eftir Guðjón Inga Hauksson. Fyrir um tveimur árum kom út bókin Hulduheimar – Huldufólksbyggðir á Íslandi í samantekt Símonar og segir hann að þeir hafi fetað svipaða slóð nú.

„Þjóðsögurnar eru óaðgengilegar,“ segir Símon um eina helstu ástæðu útgáfunnar. Almennt fari fólk ekki í þjóðsagnasöfn til að lesa þessar sögur sem séu auk þess skrifaðar á fyrndu máli. „Ég er í raun að bera þær á borð fyrir nútímann.“

Sögurnar eru á áhugasviði Símonar en hann er meðal annars þjóðfræðingur. Hann hefur kennt í Flensborg í Hafnarfirði í yfir 30 ár og meðal annars verið með kúrs í þjóðfræði undanfarin ár. Meðfram kennslunni hefur hann stundað þjóðfræðirannsóknir og sent frá sér fjölmargar bækur. „Allur sagnaarfurinn er hluti af þjóðfræðinni og frá æsku hef ég verið mjög heillaður af öllu þessu dularfulla og skrýtna í kringum okkur.“

Ólst upp við drauga

Símon er frá Akureyri og var mjög meðvitaður um drauga í æsku. Hann bendir á að flestar draugasögur sé að finna á Snæfellsnesi, Ströndum og Norðurlandi. Að vísu geti það verið vegna mismunandi áhuga þeirra sem söfnuðu sögum fyrir til dæmis Jón Árnason, að sumir hafi verið duglegri að safna sögum en aðrir. „Þarna virðast samt vera heitu blettirnir á landinu.“

Meistaraprófsritgerð Símonar í þjóðfræði, sem hann lærði í Noregi, er um eyfirska drauga. Hann fann 120 drauga í 80 sögum frá svæðinu og skrifaði út frá því með spurninguna hvað gerir mann að draug sem útgangspunkt. Hann segir að þeir sem deyi af slysförum eða ósáttir verði gjarnan draugar, en þeir sem deyi úr elli eða venjulegum veikindum fari yfirleitt ekki á stjá.

Illskeyttustu draugarnir séu þeir sem séu vaktir upp og sendir til annarra til að gera þeim mein og jafnvel drepa þá. „Þessir draugar voru mest áberandi á galdratímanum á 18. öld,“ upplýsir hann.

Í bókinni eru draugasögur frá fyrstu árum Íslandsbyggðar til nútímans og á Símon erfitt með að gera upp á milli þeirra. „Ef ég ætti að nefna eina sögu myndi ég nefna „Djáknann á Myrká“. Mér hefur alltaf fundist hún vera feikilega mögnuð.“