Á vegasalti milli vonar og örvæntingar á viðsjárverðum tímum

Sagan færir okkur margan lærdóm, en stóra myndin er alltaf flæktur hnykill af marglitri ull. Hvert hún leiðir ræðst af garninu, sem við veljum að rekja – sá bjartsýni mun alltaf velja þráð, sem hinn svartsýni forðast með gát.

Bjartsýnismanninum finnst að nú sé allt betra en fyrir jafnvel 25 árum. Dregið hefur úr fátækt, fleiri njóta skólagöngu og læsi vex jafnt og þétt. Færri mæður þurfa að óttast að lifa ekki af fæðingu barna sinna. Lífslíkur hafa aukist og dregið hefur úr barnadauða um allan heim.

Vitaskuld veit bjartsýnismaðurinn að áhyggjuefnin eru mörg á okkar tímum: Stríðið í Úkraínu er opin holund. Kórónuveirufaraldrinum virðist aldrei ætla að linna. Verðbólgan er há og þrálát og tillögur seðlabankans á borð við að búa til samdrátt hljóma eins og að valda eigi flóði til að slökkva skógareld. Í stjórnmálum er uppgangur hjá hægri öflum í Bandaríkjunum og víðar um heiminn. Svo eru loftslagsbreytingar í ofanálag. Liðið sumar var eins og víti víða í Asíu, Evrópu og Norður-Ameríku. Hitastigið rauk upp fyrir 40 gráður á selsíus (50 gráður víða á Indlandi) og hélst þannig svo vikum skipti. Sumarið gerði að verkum að nánast ógerningur er að horfa fram hjá margboðaðri loftslagskreppu.

En sá bjartsýni veit að við höfum áður þurft að kljást við kreppur. Í dag minnumst við fyrri hluta sjöunda áratugarins vegna brossins á vörum Johns F. Kennedys og Jackie O., en þá var líka tími margvíslegs háska: Í Kúbudeilunni vorum við á barmi kjarnorkustyrjaldar; „dóminókenningin“ sagði fyrir um að kommúnismi myndi breiðast út eins og faraldur; Víetnamstríðið var að gerjast; fólksfjölgun í heiminum, matvælaframleiðsla, sem hafði ekki við, og hungursneyðirnar, sem þetta tvennt leiddi af sér, þar á meðal hungursneyðina miklu í Kína sem við komumst að síðar að hefði orðið til þess að hátt í 30 milljónir manna sultu í hel. Áttundi áratugurinn var ekki mikið betri. Það voru ár napalms, Watergate, Pol Pots og Bokassa og gleðin sem fylgdi frelsi nýlendanna var smám saman að víkja til hliðar.

Bjartsýnismanneskjan veit að við komumst út úr þessum vandamálum og hún sér því enn framfarir í dag: Bandaríkjaþing samþykkti loks mikilvæg lög til að berjast gegn loftslagsbreytingum; dauðsföllum vegna kórónuveirunnar hefur fækkað og bóluefnin hafa enn sem komið er náð í skottið á nýjustu afbrigðunum; erfiðleikar Rússa í Úkraínu ættu að vera þeim sem hyggja á að beita valdi víti til varnaðar. Sú bjartsýna er á því að jákvæð tímamót hljóti að vera handan við hornið.

Sá svartsýni gengst við mörgu af því sem mannkyn hefur afrekað, en óttast að við höfum verið leidd áfram af græðgi og neysluhyggju, miskunnarlausum metnaði og samviskulausum yfirgangi. Í hans huga erum við háð þeirri tilveru að því marki að jafnvel þótt það boði okkur öllum glötun getum við ekki breytt hegðun okkar. Yfirborð sjávar mun rísa og stríð brjótast út þegar hinir hröktu reyna að ná fótfestu annars staðar, en þau okkar sem eru svo heppin að eiga enn heimili munu halda áfram að bíða eftir kraftaverki vegna þess að við getum eða viljum ekki breyta því hvernig við lifum.

Svartsýnismaðurinn veit einnig að Bandaríkjunum og Sovétríkjunum tókst einhvern veginn að koma í veg fyrir þriðju heimsstyrjöldina og trúir því að ekki hafi sama ástríða búið að baki hjá ráðamönnum þeirra ríkja vegna Kúbu og Víetnams og hjá Kínverjum vegna Taívans á okkar tímum. En vegna þess að sá svartsýni trúir því að bæði Bandaríkjamenn og Kínverjar séu staðráðnir í að vera stórveldi og langrækni Kínverja geri að verkum að þá svíði enn undan heimsveldastefnu Vesturlanda og hefur hann áhyggjur af að þriðja heimsstyrjöldin gæti að þessu sinni verið óumflýjanleg. Hann telur að við séum þegar komin á nöfina og líkar ekki hvert stefnir.

Okkar faglega afstaða hefur alltaf verið að kappræðan milli bjartsýnismannsins og bölsýnismannsins bjóði ekki upp á neina lausn – til þess er of mikill moðreykur í heiminum. En við getum (og ættum ef til vill) haldið okkar striki ágætlega án þess að vita svarið. Í millitíðinni er, eins og Birtingur Voltaires boðaði, fyrir bestu að við ræktum garðinn okkar. Við gerum okkar besta, leysum þau vandamál, sem hægt er að leysa, höfum augun opin og einbeitum okkur að þeim gögnum, sem fyrir liggja. Þessi lífsregla hefur hjálpað okkur að lifa hamingjuríku og fullnægðu lífi. Okkur hefur jafnvel tekist að telja okkur trú um að við séum að leggja eitthvað af mörkum til velferðar heimsins.

Faraldurinn breytti því og ef til vill var það vegna þess að við höfðum of mikinn tíma til að velta okkur upp úr slíkum hlutum. Suma daga er erfitt að hugsa um annað en hina yfirþyrmandi stóru mynd. Stundum er annað okkar bjartsýnt, stundum bæði. Verst er þegar við erum bæði svartsýn; bölsýnin nærist á sjálfri sér þegar enginn er til að halda hinu gagnstæða fram.

Stundum bjargar vinnan okkur. Vandamál til að glíma við, nógu viðamikið til að valda höfuðverk án þess að vera yfirþyrmandi, getur orðið til þess að við sjáum heiminn í samhengi á ný. En sá friður er í besta falli brotthættur og viðhaldið með því að skammta okkur aðgang að fréttum. Lítið þarf til að steypa okkur aftur í hringiðuna – kæruleysisleg athugasemd í hádeginu, brandari, sem er ekki alveg brandari, samtal um ferðaáætlanir.

Við bregðumst við með ólíkum hætti. Annað okkar spáir dómsdegi hárri röddu í þeirri von að bölvuninni verði aflétt með því að tala um hana upphátt. Hitt lætur lítið fyrir sér fara og fer að brjóta saman nærföt fjölskyldunnar.

Það er klisja að börnin muni bjarga okkur. Því miður stenst hún ekki. Börn hafa líka áhyggjur og við höfum áhyggjur með þeim því við vitum að komandi ár eru frekar þeirra framtíð en okkar. En ef til vill eru þau líking við hæfi til að minna okkur á það eina sem getur bjargað okkur: lífsfyllinguna. Á meðan beðið er eftir pípulagningamanninum sem aldrei kemur höfum við samband við hálfgleymdan vin. Barn grætur, að því er virðist óhuggandi, þar til minnst er á ís. Ringulreiðinni sem fylgir því að elda kvöldmat fyrir 20 manns fylgir hinn ánægjulegi eftirleikur, að tína upp síðustu bitana af biryani-réttinum, finna fyrir höfgi vínsins og flissa kjánalegum hlátri. Hlutirnir verða óskýrir og sagan leysist upp í pár barns og það er engin ein lína, sem hægt er að fylgja alla leið að bugðu eða beygju.