Akureyrarveikin breytti lífi mínu

Fyrir sjötíu og fimm árum veiktist unglingspiltur hastarlega á Akureyri af veiru sem lagðist á sjö prósent íbúanna, en veikin var síðar kennd við bæinn og nefnd Akureyrarveikin. Af þeim sem veiktust af þessari áður óþekktu veiki náðu sumir sér aldrei fyllilega. Ásgeir Jóhannesson, nú 91 árs, er einn af þeim. Nú þegar margir upplifa langtímaeinkenni eftir kórónuveiruna er ekki úr vegi að heyra sögu Ásgeirs öllum þessum árum síðar, en Akureyrarveikin litaði allt hans líf.

Svaf ekkert fyrir verkjum

Ásgeir var í þrjá áratugi forstjóri Innkaupastofnunar ríkisins og athafnamaður með meiru eins og kom í ljós í spjalli okkar yfir kaffisopa og kleinum. Hann er sannkallaður frumkvöðull en Ásgeir átti stóran þátt í að byggja Hjúkrunarheimilið Sunnuhlíð á sínum tíma og var formaður samtakanna fyrstu tuttugu árin en samtökin byggðu einnig 110 íbúðir fyrir eldri borgara – og Ásgeir býr einmitt í einni þeirra í dag. En við byrjum á byrjuninni.

„Ég er fæddur og uppalinn á Húsavík; Norðlendingur í húð og hár. Ég var í Menntaskólanum á Akueyri og byrja þar haustið 1948. Ég var á heimavistinni og var í þriggja manna herbergi með ágætum félögum,“ segir Ásgeir og segist hafa heyrt í byrjun nóvember að lömunarveiki væri að ganga á Akureyri.

„Manni varð um og ó. Innan hálfs mánaðar var leikfimi aflögð en þá var stofnað til gangaslags og þarna var slegist og tekist á. Þann þrettánda nóvember var ég í gangaslag og var eins og slytti á eftir,“ segir hann.

„Við dröttuðumst í bíó um kvöldið en daginn eftir fann ég fyrir óþægilegum einkennum og fleiri nemendur veiktust þá,“ segir Ásgeir og segist hafa ekki liðið mjög illa í byrjun, en hann þurfti að fara margar hæðir niður til að komast á snyrtinguna.

„Það fór fram stærðfræðipróf í bekknum mínum og ég reyndi að leysa það í rúminu. Þá fór ég að fá verk í hægri höndina og þreytu yfir höfuðið og svo um nóttina voru verkirnir nánast eins og straubolta væri rúllað upp og niður höndina og annan fótinn,“ segir Ásgeir og segist einum eða tveimur dögum síðar hafa lamast að hluta í handleggnum.

„Það lágu veikir nemendur út um allt. Þarna fer ég að verða ansi veikur. Ég svaf ekkert á nóttunni fyrir verkjum. Og ég gat ekki labbað stigana, vinur minn þurfti að ná í skúringafötu og dulu til að setja yfir. Þarna þurfti ég að gera öll mín stykki og vinir mínir að fara niður með á kvöldin. Þetta var aðstaðan,“ segir Ásgeir og segir lækna hafa heimsótt hann og skoðað en lítið eða ekkert getað gert.

„Hraustustu menn gengu tárfellandi um götur Akureyrar vegna vanlíðunar og sálrænnar röskunar. Læknar vissu lítið um hvers konar veikindi voru hér á ferðinni,“ segir hann og segir þá hafa gefið honum aspirín en annað var ekki gert um sinn. Ásgeir segir afltaugalömunina hafa gengið að mestu til baka á næstu mánuðum.

Kjarkurinn fór að dvína

Ásgeir lá enn fárveikur í rúminu á heimavistinni um jólin og segist muna eftir því að hafa ekki fengið neinn mat á jóladag því enginn var til að staðar til að sinna honum, en fram að því höfðu tvær vinkonur komið til hans á daginn til að mata hann.

„Þá var ég búinn að liggja í sex vikur. Svo þar sem ég lá í rúminu kom einn vinur til mín og við vorum með smá galskap. Þá fæ ég svona rosalegan hjartslátt. Ég varð skelfingu lostinn! Þá var þetta farið að ráðast á taugakerfið og ég er á því að þetta hafi ekki verið afltaugalömun heldur tilfinningataugalömun,“ segir Ásgeir og segir hjartsláttarköstin hafi haldið áfram þar sem hjartslátturinn fór í 200 slög á mínútu.

„Það kom læknir og gaf mér dropa í teskeið og það sló á þetta en kjarkurinn fór að dvína. Þriðja janúar var ég sendur heim til pabba og mömmu. Vinir mínir þurftu að flytja mig í stórhríð um borð í Esju. Ég sigldi til Húsavíkur,“ segir hann og segist ekki hafa getað gengið og heldur ekki lesið, því augun voru líka sem hálflömuð.

„Þegar ég kem heim fer að draga af mér og á morgnana var hitinn 35 gráður og hjartslátturinn 33 slög á mínútu. Ég er bara að fjara út, en það var ekkert hægt að gera. Á þeim tíma skilst mér að flestir hafi talið að ég ætti ekki langt líf fyrir höndum. Ég bara lá þarna. Eina nóttina í lok mars leið mér svo illa að læknir var sóttur sem gaf mér sprautu til að róa mig. Ég var kominn með 39 stiga hita og hafði þá fengið inflúensu sem var að ganga á Húsavík. Ég lá í henni í viku og þá datt niður hitinn, en ekki niður í 35 heldur í 37,“ segir hann og segir móður sína, Sigríði Sigurjónsdóttur, hafa annast hann af einstakri umhyggju.

„Allt í einu var eins og það væri höggvið á veikina. Það er eins og hitinn hafi drepið þessa veiru eða veikindi og mér fór að líða betur, en fram að því gat ég ekki sest upp í rúminu án þess að hjartslátturinn færi upp úr öllu valdi,“ segir Ásgeir og segir að upp frá því hafi hann hægt og bítandi farið að reyna að koma sér á fætur.

„Í september, tæpu ári eftir að ég veiktist, var ég farinn að geta klætt mig. En kjarkurinn var horfinn,“ segir hann og segist hafa verið hræddur við hjartsláttarköstin sem héldu áfram.

„Það var enginn séns að fara í skólann aftur og ég var heima í tvö ár. Ég fór út að ganga og bætti við mig nokkrum metrum á dag. Ég varð að lifa með gát því mitt innra kerfi var bilað. Þarna var ég nítján ára gamall og búinn að missa af þessum árum en til að afla mér hagnýtrar menntunar fór ég í Samvinnuskólann. Ég var kvíðinn og kjarklaus, en ég leyndi þessum tilfinningum.“

Að lifa alltaf með gát

Í Samvinnuskólanum var Ásgeir kosinn formaður skemmtinefndar og hugsaði strax hvort hann myndi ráða við það hlutverk.

„Ég hafði verið á botninum og unnið mig upp fet fyrir fet og þarna þurfti ég að safna reynslu til að ráða við verkefnin. Ég undirbjó böllin en stakk alltaf af um miðnætti og fór heim að sofa,“ segir hann og brosir.

„Ég barðist við sjálfan mig nótt eftir nótt því ég var alltaf að fá köstin,“ segir Ásgeir og segir þrátt fyrir veikindin hafi honum gengið vel í skólanum og stuttu síðar var hann einnig kosinn formaður skólafélagsins.

„Ég þurfti þá að koma fram og halda ræður og alltaf var ég með hugann við það hvort ég myndi ráða við þetta. Ég passaði mig að lifa alltaf með gát; að taka ekki meira að mér en ég réði við, en taka það samt að sér til að taka eitt skref fram á við,“ segir hann og segist hafa farið eftir útskrift að vinna hjá Kaupfélaginu Dagsbrún í Ólafsvík, en lítið var um atvinnu á þessum árum. Ásgeir segir það hafa verið erfiða ákvörðun að flytja aleinn til Ólafsvíkur.

„Ég gat aldrei treyst á mátt minn og megin. Ég gat aldrei tekist á við þessa erfiðleika af fullum krafti og gat ekki talað um þetta við neinn. En þarna var ég að prófa mig og það að flytja þangað reyndist mitt mesta gæfuspor í lífinu. Þarna kynntist ég konunni minni, Sæunni Sveinsdóttur, og við eignuðust þarna okkar fyrstu tvö börn af þremur. En mér leið svo illa nóttina eftir trúlofunina því ég var ekki viss um að ég væri maður til að sjá fyrir heimili. Þarna eru komin sex ár frá upphafi veikindanna og ég var langt frá því að vera góður,“ segir Ásgeir en segist þó hafa lagast mikið á næstu árum og vinnuþrekið jókst.

„Ég var alltaf að bæta við mig. Ég vann í Kaupfélaginu í sjö ár og öðlaðist mikla starfsreynslu og gladdist yfir því að geta orðið samfélaginu að liði. Ég varð víða forystumaður, en ég var formaður skólanefndar, var í skattanefnd, formaður sóknarnefndar og endurskoðandi. Nefndu það bara. Og enginn vissi að það væri nokkur skapaður hlutur að mér. Það gladdi mig að geta ráðið við æ erfiðari verkefni,“ segir hann, en fjölskyldan flutti síðan suður og Ásgeir fékk vinnu hjá Innkaupastofnun ríkisins þar sem hann sá um innlend og erlend viðskipti og þurfti að takast á við erfið verkefni.

Ræð ég við þetta?

„En alltaf sat þetta í mér. Ég var svo hræddur um að hjartað væri að stoppa,“ segir hann og segir hjartalækna hafa sannfært sig um að hjartað væri í góðu lagi. Loks hitti Ásgeir lækni sem gat hjálpað.

„Hann segir mér að ég hafi gert allt vitlaust; ég hafi verið að berjast við sjálfan mig í öll þessi ár en ég ætti bara að slaka á og láta allt fara á fullt; að hleypa tilfinningunum í gegn. Ég var þá búinn að berjast við þetta í fjórtán ár. Niðurstaðan verður sú að eftir langan tíma og ótal viðtöl fer ég að hætta að berjast gegn hjartaköstunum og fer að geta aðeins slakað á. Mér óx kjarkur,“ segir hann og segir þennan lækni hafa sagt að hann ætti að fara í stjórnunarstarf, nokkuð sem Ásgeiri þótti undarleg orð.

„Þá gerðist það að forstjóri Innkaupastofnunar fer í annað starf um hríð og átti ég að taka við í eitt ár. Það var mikil áskorun og eftir mikið sálarstríð tók ég að mér starfið. Þetta ár varð að þrjátíu árum,“ segir Ásgeir og segir fjölskylduna þá hafa flutt í Kópavoginn þar sem hann endaði í bæjarstjórn.

„Ég var alltaf með einkenni en miklu minni og var farinn að hafa sjálfstraust,“ segir hann og segist einnig hafa farið í bankaráð og orðið formaður Rauðakrossdeildarinnar í Kópavogi.

„Í bæjarstjórn Kópavogs sátu meðal annarra gamlir samnemendur mínir úr MA og þar uppgötvaði ég að þrátt fyrir að ég hefði hvorki lokið menntaskólanámi né háskólanámi hafði ég öðlast þjálfun á úrlausn margskonar verkefna sem fyrir lágu í Kópavogi og stóð ég jafnfætis öðrum eða jafnvel framar að þekkingu eftir mína góðu þjálfun og starfsreynslu frá Ólafsvíkurárunum. En alltaf var þó efst í huga: „Ræð ég við þetta“? Segir Ásgeir jafnframt frá því hvernig hann leiddi níu klúbba og félög í Kópavogi um stofnun Sunnuhlíðarsamtakanna sem, eins og fyrr segir, stóðu að byggingu hjúkrunarheimilis og íbúða.

Sigraði sjálfan mig

Við förum að slá botninn í áhugavert samtal en Ásgeir segir að lokum að veikindi hans hafi í raun lagt grunninn að því góða lífi sem hann hefur lifað.

„Ég er mjög sáttur í dag að hafa ekki lokið menntaskólanámi eins og ég ætlaði mér, eins og ég þó var óskaplega sár við guð almáttugan að hafa verið tekinn úr sambandi tímabundið. En mér var beint einhvern veginn vestur til Ólafsvíkur þar sem ég fæ allt annars konar þjálfun og tekst á grundvelli hennar að komast æði langt í störfum og félagsmálum,“ segir Ásgeir, en hann kynntist framandi löndum í gegnum störf sín og sat meðal annars á Alsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna og var umdæmisstjóri Rótarýumdæmisins á Íslandi.

„Og þó ég hafi alltaf þurft að fara með gát hefur mér tekist að vera leiðandi í samfélaginu,“ segir Ásgeir. Hann segist þó aldrei hafa náð sér fyllilega en honum líði vel í dag.

„Ég efa að mér hefði fallið í skaut jafn gott fjölskyldulíf og þau fjölbreyttu verkefni sem ég hefi fengist við á síðari hluta ævi minnar ef ég hefði ekki sýkst af Akureyrarveikinni á sínum tíma því hún breytti lífi mínu.“