Færri fyrstu kaupendur fá íbúðalán

„Nú eru mun fleiri fyrstu kaupendur að falla á greiðslumati, enda gilda orðið strangari reglur um lán hjá bönkum og lífeyrissjóðum. Fasteignaverð hefur auðvitað hækkað mikið og það þarf því meira eigin fé en áður. Þetta hefur mikil áhrif á markaðinn enda eru keðjur í fasteignaviðskiptum,“ segir Grétar Jónasson, framkvæmdastjóri Félags fasteignasala, um stöðuna.

Seðlabankinn hefur hækkað vexti tólf sinnum í röð frá maí 2021, úr 0,75% í 7,5%. Vextirnir náðu lágmarki haustið 2020 eða hálfu ári eftir að farsóttin hófst. Grétar segir hærri vexti og hærra fasteignaverð hafa mikil áhrif á greiðslumat.

Sé að hámarki 40% af tekjum

„Reglur sem Seðlabankinn hefur sett hafa hert mjög að fyrstu kaupendum. Það er margt sem kemur til, meðal annars að veðsetningarhlutfall hefur verið lækkað gagnvart þeim og það má nú ekki fara yfir 85% af markaðsverði fasteignar. Þá má greiðslubyrði húsnæðislána ekki fara yfir 40% af mánaðarlegum ráðstöfunartekjum. Þannig að það er búið að þrengja öll skilyrði fyrir fyrstu kaupendur á markaði.“

Stjórn Félags fasteignasala fundaði í síðustu viku og ræddi þá meðal annars stöðu fyrstu kaupenda. Grétar segir stöðu þessa hóps hafa breyst mikið á síðustu misserum en vextir voru sögulega lágir í farsóttinni og mikið líf á fasteignamarkaði. „Vegna þessa hefur Félag fasteignasala áhyggjur af mörgu ungu fólki sem er fast á leigumarkaði og kemst illa út af honum. Fjármálalæsi margs ungs fólks er mjög gott. Unga fólkið er meðvitað um strangar lánareglur og er því ekki að bjóða í fasteignir ef það á ekki möguleika, þótt alltaf sé nokkuð um að boðið sé í fasteignir með fyrirvara um að standast greiðslumat sem gengur svo ekki upp.

Slíkt getur haft áhrif á keðjur fasteignaviðskipta en öll keðjan getur verið í uppnámi ef viðskipti innan hennar falla. Þetta er vandamál í dag en þekktist vart síðastliðin ár þegar eignir seldust hratt og aðgengi að lánum var mjög gott.

Ef eignir koma í sölu sem eru á verði sem hentar fyrstu kaupendum er mjög mikil ásókn af þeirra hálfu í slíkar eignir, enda falla þær þá oft innan þess að mögulegt sé að fá lán. Hlutdeildarlánin eru einnig mikilvæg en þau eru ætluð fyrstu kaupendum undir ákveðnum tekjumörkum. Það er brýnt að þau verði virkari möguleiki fyrir fyrstu kaupendur en þau hafa lítið verið veitt undanfarið. Þau eru mörgum fyrstu kaupendum gríðarlega mikilvæg til að geta eignast eigið húsnæði og um leið þá oft komast af leigumarkaði.“

Muni birtast á næstunni

Samkvæmt fasteignaskrá hefur hlufall fyrstu kaupenda í fasteignaviðskiptum breyst óverulega á landinu öllu síðustu ársfjórðunga. Nýjustu tölur ná út mars og segir Grétar að áðurnefnd þróun muni birtast í tölunum næstu mánuði.

Sigurður Gunnlaugsson, fasteignasali hjá fasteignasölunni Torgi, segir búið að loka á fyrstu kaupendur með mjög þröngum skilyrðum Seðlabankans. „Jafnvel þegar um er að ræða verðtryggð lán til langs tíma eiga margir erfitt með að standast greiðslumat,“ segir Sigurður. Þá bendi margt til að fyrstu kaupendur séu síður reiðubúnir en áður til að fórna lífsgæðum til að fjármagna kaupin.