Úreltur ríkisrekstur

Óli Björn Kárason, þingflokksformaður Sjálfstæðisflokksins, skrifaði áhugaverða grein í Morgunblaðið í síðustu viku þar sem hann fjallaði um stöðu ríkisfyrirtækja og félaga. Eins og fram kom í grein Óla Björns á ríkið alfarið eða ráðandi hlut í 40 félögum. Heildareignir þessara félaga nema um fjögur þúsund milljörðum króna. Það ætti svo sem ekki að koma á óvart að þingmaður Sjálfstæðisflokksins skyldi í grein sinni hvetja til þess að ríkið dragi sig út úr samkeppnisrekstri þar sem það á við og sjálfsagt væri hægt að fjalla mikið um það hvort raunveruleg þörf sé á öllum þessum ríkisfyrirtækjum. Í sumum tilvikum á eignarhald ríkisins sé eðlilegar skýringar, sum þessara félag eru svo gott sem óvirk en í flestum tilvikum má hæglega sjá tækifæri í því að minnka umsvif ríkisins og ýta um leið undir hið frjálsa markaðshagkerfi.

Það er til að mynda ekkert sem kallar á það að ríkið reki fjölmiðil, svo tekið sé nærtækt dæmi. Reyndar má ætla að með tímanum muni aukinnar tortryggni gæta í garð ríkisrekinna fjölmiðla, réttilega svo, auk þess sem tæknin hefur þróast með þeim hætti að innlegg frá ríkismiðlum – hvort sem er í fréttaflutningi eða dagskrárgerð – mun hafa minna vægi. Í tilfelli íslenska ríkismiðilsins er ljóst að eina leiðin til að viðhalda rekstri hans er að dæla í hann auknu fjármagni til að elta aðra miðla. Einhvern tímann einhvers staðar munu greiðendur útvarpsgjaldsins fá nóg af því.

Svipaða sögu má segja um Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins (ÁTVR). Tæknin hefur gert það að verkum að fólk verslar sér áfengi í gegnum netverslanir og gefur lítið fyrir rök um að ríkið eitt skulu ráða vöruúrvali og opnunartíma. Í þessari upptalningu má einnig nefna Íslandspóst, ríkisfyrirtækis sem er búið væri að úrskurða gjaldþrota ef ekki kæmu til veglegir björgunarpakkar á ári hverju, þar sem stjórnmálamenn taka upp veskið fyrir hönd skattgreiðenda.

Bankarnir eru annað dæmi um úreltan ríkisrekstur. Stjórnmálamenn tala á tyllidögum fyrir mikilvægi þess að ríkið eigi í það minnsta einn banka. Sjaldnast fylgja því nokkur rök, annað en bara almennar pælingar. Það er látið liggja að því að það sé einhver öryggisventill fólginn í því að viðhalda eignarhaldi ríkisins á allavega einni fjármálastofnun. Séu það rökin þá eru það falsrök sem veita falskt öryggi. Líklegri skýring er sú að margir stjórnmálamenn vilja eiga kost á því að hafa áhrif á rekstur ríkisbankans (eða bankanna í fleirtölu ef því er að skipta) þó enginn segi það upphátt.

Það eru engar líkur á öðru en að Ríkisútvarpið og Íslandspóstur þurfi aukna fjárhagslega meðgjöf á næstu árum. ÁTVR er deyjandi risaeðla og það er engin leið að segja til um hvernig Landsbankinn mun spjara sig í samkeppni við einkarekna banka. Það eina sem vantaði í grein Óla Björns var spurningin; til hvers erum við að þessu?