Hálfgerður lífsstíll að reyna að hjálpa

Ég hef lengi komið að málum karla sem eru verst staddir í samfélaginu og rann hreinlega blóðið til skyldunnar,“ segir Kristján Már Magnússon, sálfræðingur á Akureyri, sem ásamt fleirum stefnir að því að opna þekkingarmiðstöðina Skref til bata. „Flestir sem eru á jaðrinum og fyrir utan samfélagið eru karlar, sjálfsvíg eru mun tíðari hjá þeim en konum og mun fleiri karlar eru útigangsmenn. Þess vegna horfum við til þeirra í þessu verkefni,“ bætir Kristján Már við.

Yfirlýst markmið Skrefs til bata er að auka lífsgæði þátttakenda, styrkja þá til að lifa ánægjulegu lífi gegnum virkni í samskiptum og virka þátttöku í samfélaginu, draga úr geðrænum einkennum og styrkja aðlögunarhæfni og koma þannig í veg fyrir einangrun, bakslag eða endurinnlögn á geðdeild.

Kveikjan að verkefninu var farsælt samstarf Kristjáns Más og Rúnars Friðrikssonar, starfsmanns félagsþjónustunnar í Fjallabyggð, við að hjálpa ungum manni að komast á réttan kjöl í lífinu. „Þar rákumst við á hversu erfitt er að ná samstöðu um þessi mál, það er eftirmeðferð, stuðning, félagsleg úrræði og annað slíkt enda koma alla jafna margir aðilar að þessu, það eru sveitarfélögin, læknar og aðrir heilbrigðisstarfsmenn, félagsþjónustan og fleiri. Fyrir vikið getur verið erfitt að ná saman og þá er hætt við því að þjónustan verði í skötulíki,“ segir Kristján Már.

Stjórnendur Skrefs til bata eru allt fagmenn á sviði heilbrigðis- og félagsþjónustu, með samanlagt yfir 100 ára starfsreynslu. Auk Kristjáns Más og Rúnars eru það Brynjólfur Ingvarsson geðlæknir, Fjölnir Guðmannsson heimilislæknir og Hlynur Erlingsson sálfræðingur. „Við erum allir með sterk tengsl inn í kerfið og höfum fyrir vikið góða innsýn. Sjálfur hef ég til dæmis lengi verið fulltrúi þeirra sem lagðir eru inn á geðdeild gegn sínum vilja á Akureyri og hef líka unnið fyrir Heimilisfrið, sem er úrræði fyrir karla sem beitt hafa heimilisofbeldi,“ segir Kristján Már.

Gert er ráð fyrir að endurhæfingin eða meðferðin vari 10 til 12 mánuði. Úrræðið er ekki ætlað til varanlegrar búsetu, heldur er því ætlað að efla einstaklinga sem hafa átt við geðraskanir að stríða þannig að þeir geti betur staðið á eigin fótum og tekið ábyrgð á eigin hegðun og lífsstíl. Körlunum er boðið upp á aðstæður til að þroskast við breyttar aðstæður og eflandi samskipti við starfsfólk og jafningja. Í samvinnu við sveitarfélögin verður frá upphafi endurhæfingardvalar unnið að því að hver notandi útskrifist í búsetu og eftirfylgd félagsþjónustu, eftir þörfum hvers og eins; í heimahús, á leigumarkað, í félagslega íbúð, íbúð með stuðningi eða sértæka búsetu, það er sambýli.

Funda með ráðherra

Skref til bata – þekkingarmiðstöð vinnur nú að fjármögnun verkefnisins. Að sögn Kristjáns Más hafa gagnleg samtöl átt sér stað við Akureyrarbæ, sem lýst hefur vilja til að hjálpa miðstöðinni í húsnæðismálum. „Næsta stóra skref er fundur með heilbrigðisráðherra nú á haustdögum, sem vonandi er tilbúinn að leggja okkur lið,“ segir Kristján Már.

Þá verður leitað samninga við Sjúkrahúsið á Akureyri, Heilbrigðisstofnun Norðurlands, VIRK, Starfsendurhæfingu Norðurlands og Fjölsmiðjuna um þjónustu fyrir notendur Skrefs til bata, eftir þörfum þeirra.

Forsvarsmenn Skrefs til bata hafa sjálfir verið að kanna þörfina fyrir þjónustuna og heyra í ýmsum starfsmönnum félags- og heilbrigðisþjónustu og segir Kristján Már flestum bera saman um að þjónustan sem nú er í boði sé alla jafna of stutt og notendur því oftar en ekki skildir eftir í lausu lofti. „Það þarf að gera svo miklu meira fyrir þessa menn en bara rétta af lyfjagjöf. Þessu viljum við breyta,“ segir hann.

Kristján Már segir að best yrði að hafa úrræðið á Akureyri eða nágrenni til að geta nýtt þjónustuna sem þar er til staðar. „Könnun okkar náði til Eyjafjarðar en ekkert er því til fyrirstöðu að skjólstæðingar Skrefs til bata kæmu víðar að.“

Þörfin virðist þó ærin fyrir norðan. Könnunin sem aðstandendur Skrefs til bata gerðu, með viðtölum við forsvarsmenn félagsþjónustu sveitarfélaganna, leiddi í ljós að a.m.k. 60 einstaklingar féllu undir skilgreininguna á markhópnum. Líklegt er, að mati Kristjáns Más, að þörfin sé mun meiri en þarna kom fram, því hluti mögulegra notenda hefur sig lítið í frammi og hefur ekki komið við sögu hjá þjónustuaðilum hjá sveitarfélögunum.

– Hversu marga komið þið með að geta hýst til að byrja með?

„Það er góður siður að byrja ekki á stærra verkefni en maður ræður við, þannig að ég sé fyrir mér að við myndum byrja með kannski fimm til sex skjólstæðinga og fikra okkur síðan áfram.“

– Hvenær er raunhæft að fyrstu skjólstæðingarnir komi til ykkar?

„Eftir næstu áramót, myndi ég segja. Þetta er það langt komið.“

Markmiðið er að ráða sex til átta starfsmenn, menntaða og þjálfaða í meðferðarstörfum.

Kristján Már segir þessar pælingar ná til næstu tveggja ára, það verði reynslutímabil Skrefs til bata. Að þeim tíma loknum eða fyrr er stefnt að því að þekkingarmiðstöðin víkki út starfssvið fyrirtækisins og taki að sér ýmis verkefni á sviði meðferðar/endurhæfingar fyrir sveitarfélögin – verkefni sem sveitarfélögin hafa átt erfitt með að sinna nægilega vel, vegna þess að þau hafa ekki aðgang að sérfræðingum á þessu sviði.

Hvenær er maður hættur?

– Sjálfur ertu kominn á eftirlaunaaldur, hvers vegna ertu að standa í þessu?

„Það er góð spurning,“ svarar Kristján Már hlæjandi. „Hvenær er maður hættur að vinna samfélaginu gagn í málum sem maður þekkir til? Ég má vinna sem sálfræðingur til 75 ára aldurs en er búinn að loka stofunni og tek aðeins að mér tilfallandi verkefni. En maður stimplar sig ekki svo auðveldlega út og þegar þessi hugmynd kom upp gat ég ekki vikist undan. Það að reyna að hjálpa fólki í neyð er hálfgerður lífsstíll.“

Spurður hvort sigið hafi á ógæfuhliðina í málefnum fólks sem er utanveltu í samfélaginu á þeim tíma sem hann hefur starfað sem sálfræðingur, segir Kristján Már ekki auðvelt að bera þetta saman milli áratuga. „Ætli við gerum samt ekki meiri kröfur til þess í dag að menn í vanda fái viðeigandi þjónustu en séu ekki bara hafðir á götunni og látnir drekka þangað til þeir deyja.“

Þegar horft er til drengja hefur Kristján Már sérstakar áhyggjur af tveimur hópum; annars vegar þeim sem festast heima í tölvunni og hins vegar þeim sem líta á ofbeldi sem karlmennsku. Þá séu sjálfsvígshugsanir alltaf áhyggjuefni. „Og þá spyr maður sig hvort að nóg sé að vera með neyðarsíma til að hjálpa ungu fólki að komast út úr þeim vítahring? Að mörgu er að hyggja.“