Þegar mamma mótmælti á Lækjartorgi 1975

Það var alltaf ákveðin saga sem mamma rifjaði upp á mínu æskuheimili þegar þessi ágæti dagur rann upp: Kvennafrídagurinn. Mamma var aldrei sérstaklega stríðin en það var eins og smá púki kæmi í hana á þessum degi þegar hún rifjaði upp fyrsta kvennafrídaginn, 24. október 1975. Foreldrar mínir voru búsettir í Fellunum í Breiðholti, Asparfelli 10, í lítilli íbúð, með tvö börn – bæði í fullri vinnu við kennslu í Hólabrekkuskóla. Tímarnir voru krefjandi, efnahagsástandið slæmt, húsakostur þeirra takmarkaður og þau unnu samhliða kennslunni hörðum höndum að því að stækka húsakostinn í öðru nýju hverfi í Breiðholtinu.

Mamma hafði alltaf unnið fullan vinnudag, alveg frá unga aldri. Hún var auðvitað harðdugleg í vinnu, en gerði sér engan veginn grein fyrir því hversu mikið hún tók á sig af heimilisstörfunum, þar sem pabbi var sömuleiðis afskaplega vinnusamur. Hann var nýorðinn skólastjóri á þessum árum, í miðjum klíðum við að reisa hús og las svo fréttir í sjónvarpinu á kvöldin. Ekki var óalgengt að sinna fleiri en einu starfi á þessum árum en þessum aukastörfum mömmu, sem hún gerði aldrei mikið úr, var að sjálfsögðu horft fram hjá. „Maður gerði þetta bara – það var enginn að spá í hvort þetta væri eitthvert aukaálag á konum,“ sagði mamma nýverið. „Kaupa inn, elda mat og þrífa, smyrja nesti, kaupa gjafir, sauma jóladress og sumardress, sjá um að heimilisbókhaldið næði endum saman og að reikningar væru greiddir – helst á tíma, var ekki kölluð þriðja vaktin,“ segir mamma. Þessu áttu konur bara að sinna á meðan höfuð heimilisins tæki sér lúr í sófanum til að hlaða batteríin eftir erfiðan dag.

Mamma hefur yfirleitt ekki borið skoðanir sínar á torg og almennt verið lítið fyrir að taka þátt í pólitískum aðgerðum. Þess vegna kom það mér alltaf jafn mikið á óvart hversu gaman hún hafði af því að segja þessa sögu. Tónninn í röddinni breyttist. Það mátti greina stolt – á meðan ég er ekki frá því að það hafi örlað á smá pirringi í raddblæ pabba.

Ég hefði viljað vera fluga á vegg, þennan ágæta dag, þegar hún tók upp á því að fleygja rétt rúmlega eins árs gömlum bróður mínum í fangið á pabba og segjast vera farin, farin niður á torg til að mótmæla ásamt kynsystrum sínum. Talið er að 90% kvenna á Íslandi hafi lagt niður vinnu þann dag og um 25.000 konur safnast saman á útifundi á Lækjartorgi, einum fjölmennasta útifundi Íslandssögunnar.

Mamma lýsti því skemmtilega hvernig pabbi hefði staðið hálflamaður með drenginn í fanginu, við hlið systur minnar sem þá var rúmlega átta ára, alveg mát og orðlaus. Varla vitandi sitt rjúkandi ráð, því á sama tíma hafði hann horft upp á meirihluta kennarateymisins í Hólabrekkuskóla storma út til að taka þátt í verkfallinu. Hólabrekkuskóli var á þessum tíma þrísetinn enda einn fjölmennasti skóli landsins. Konur voru í meirihluta kennarahópsins. Þar var allt á hliðinni þennan ágæta dag. Skólinn í raun lamaður. Óstarfhæfur.

Pabbi heitinn lýsti þessu þannig að á þessari stundu hefði runnið upp fyrir honum hversu svakalega hann og þjóðfélagið í heild reiddi sig á vinnuframlag kvenna. Hversu mikilvægar konur væru fyrir þjóðfélagið, vöxt þess og árangur til framtíðar. Hann varð eftir þetta meðvitaðri um stöðu kvenna og gott ef hann fór ekki að ráða oftar konur í lykilstöður, stjórnendastöður, og hvetja þær áfram. Enda sagði hann, með smá stríðnisblik í augunum, að þær væru oftast klárari og duglegri en karlarnir! Ég fékk að minnsta kosti mikla hvatningu til að láta til mín taka í leik og starfi eftir að ég bættist í fjölskylduhópinn árið 1982.

Þessi dagur er mikilvægur. Við erum stolt af honum og hann hefur komið okkur á kortið sem einbeitt og sigurviss þjóð í baráttu fyrir jafnrétti kynja og svo verður vonandi áfram. Ég er þakklát fyrir að standa á öxlum þeirra kvenna sem á undan mér komu og mun gera mitt til að bæta stöðu þeirra sem eiga á brattann að sækja í okkar annars góða samfélagi.

Til hamingju með daginn á morgun, konur og kvár! Sjáumst á Arnarhóli.