Borg hinna dauðu

Það bar við í fréttum frá Vatíkaninu í Róm nú í vikunni, að opna ætti fyrir almennum ferðalöngum Borg hinna dauðu eða Necropolis, sem finna má undir Péturskirkjunni. Hún hefur hingað til verið lokuð öllum nema þeim sem hafa sérstakt leyfi til heimsóknarinnar. En sjálfur hef ég komið þangað í undirdjúpin tvisvar. Frá því skömmu fyrir síðari heimsstyrjöldina hafa staðið yfir fornleifarannsóknir á grunninum undir Péturskirkjunni sem er höfuðkirkja Vatíkansins. Sú Péturskirkja sem nú stendur var vígð árið 1626. Hún er reist á grunni eldri kirkju frá tímum Konstantínusar keisara á 4. öld, en kirkja Konstantínusar var aftur byggð á fornum grafreit og helgistað. Kirkjunni var valinn staður þarna vegna þess að heimildir sögðu að þar væri að finna gröf Péturs postula, lærisveinsins sem Jesú fól að vera leiðtogi hinnar ungu kirkju. Fornleifafræðingar hafa í áratugi unnið að því að grafa sig í gegnum hin mörgu lög undir núverandi Péturskirkju. Í ljós hefur komið einstök borg sem kölluð er „Borg hinna dauðu“ undir gólfi miðaldakirkjunnar. Þar er að finna stórkostlega skreytt grafhýsi og götur sem hægt er að ganga um eftir að hreinsuð hefur verið frá mold og jarðvegur aldanna. Og þarna undir miðaldakirkjunni fundu fornleifafræðingarnir gröf sem talin er geta geymt jarðneskar leifar Péturs postula. Hún er alla vega frá þeim tíma er hann lifði. Allt hefur þetta magnaða völundarhús undirheima kirkjunnar verið endurreist og innsiglað og hefur ekki verið opið almenningi fyrr en nú.

Niður í undirdjúpin

Það var ákaflega áhrifaríkt að sækja þennan stað heim í bæði skiptin sem ég kom þangað. Ferðin í Borg hinna dauðu hefst hjá svissnesku vörðunum við hlið Vatíkanhallargarðsins. Þar tekur leiðsögumaður við ferðalöngum og fer með þá í kjallara Péturskirkjunnar. Aðeins tíu manns eru í hverjum hópi. Frá kjallaranum er gengið æ dýpra niður í undirdjúpin undir Péturskirkjunni, úr einu hólfi í annað sem afmarkað er með skotheldum glerhurðum. Þarna í undirdjúpunum gengum við um götur þessarar borgar og sáum hvernig fólk á fyrri tíð hafði útbúið grafir forfeðra sinna. Þar var meðal annars að finna tröppur sem lágu upp á þök yfir grafhýsunum. Þangað fór fólk gjarnan á frídögum með mat og vín, naut hvíldar og drykkjar og hellti síðan víni niður í grafirnar svo hinir látnu gætu tekið þátt í samfélagi fjölskyldunnar. Mikil listaverk, lágmyndir og styttur prýða marga grafreitina sem fyrir augu ber. Og listaverkin eru bæði frá kristnum tíma og tímanum fyrir kristni. Þar má sjá egypsku guðina Hórus, Ísis og Ósíris í bland við gríska og rómverska guði og kristna dýrlinga. Einn legsteinn fannst mér öðrum hjartnæmari og sýnir hann hversu lítið við höfum nú breyst í gegnum aldirnar, mennirnir, og hversu vænt okkur þykir um ástvini okkar, hvort sem er í dag eða Róm fyrir 2000 árum. Á steininn, sem var frá annarri öld eftir Krist og einfaldur að allri gerð, var ritað á latínu:

„Hér hvílir Flavíus, hann lifði í 36 ár, þrjá mánuði og fjóra daga. Hann var hinn besti bróðir, alltaf spaugsamur og með bros á vör og hann deildi aldrei við nokkurn mann.“

Þarna gat einnig að líta stórkostlegt mósaíklistaverk af Jesú frá þriðju öld eða um það leyti sem kristin trú var að sigra Rómaveldi. Hann er gulli prýddur eins og sólguðinn sjálfur í himinhæðum og greinilegt að listamaðurinn hefur nýtt sér skreytihefðina frá því þegar Rómverjar tilbáðu Sol Invictus eða hina ósigrandi sól. Þá hefð tileinkaði kirkjan sér líka því upphaflega var 25. desember dagur sólarinnar, dies solaris, í Rómaveldi, en var síðar gerður að mestu hátíð kristninnar, jólum, eða kristsmessu, hátíðinni þegar ljósið, Sol Invictus, kom í heiminn í barninu í Betlehem. En það er nú önnur saga. Áfram lá leiðin í gegnum borg hinna dauðu þar til við komum loks að hvelfingu við undirstöður grafhýsanna fyrir ofan okkur. Þá staðnæmdist leiðsögumaðurinn og benti okkur á lítið op í marmaranum þar sem greina mátti horn af fornum kistli. Sagði hann okkur að þessi kistill væri skrín það sem talið væri að Pétur postuli hefði verið jarðsettur í.

Opið öllum

Mann setti hljóðan á þessum forna og helga stað og erfitt er að lýsa þeim hugsunum sem að ferðalangi frá Íslandi sóttu. Eftir stutta stund opnuðust dyr hvelfingarinnar á ný og við héldum frá Pétri postula, upp gegnum jarðlög og forn kirkjugólf þar til er við aftur vorum komin í hvelfingarnar sem eru kjallarar núverandi Péturskirkju. Þar eru miklar kapellur gulli og dýrum gripum prýddar og listaverkum aldanna. Svo opnaði leiðsögumaðurinn dyr og við gengum út úr þessum mikla og helga heimi og inn í nútímann. Og nú stendur sem sagt öllum til boða að sækja heim þetta mikla völundarhús undir Péturskirkjunni, Borg hinna dauðu eða Necropolis.