Vókalísa á vori

Það hefur löngum verið meginhlutverk tónlistarinnar í kirkjunni að leiða sálmasönginn og bera hann uppi. Hér áður voru sálmarnir ætíð lofgjörðar- og bænasálmar til Guðs föður, skaparans, Guðs sonar, frelsarans og Guðs heilags anda, huggarans. Núna mun margur segja, að með þessari skilgreiningu sé músíkin sett skör lægra en efni standa til. Hljómlist hefur, eftir því sem tímar hafa liðið fram, orðið æ fyrirferðarmeiri í guðsþjónustunni. Þegar organistinn hefur kennt kirkjukórnum hin vandlærðustu söngverk og æft fólkið baki brotnu, þá segir sig sjálft, að ánægjulegt er að koma þessari kunnáttu í lóg. Og auk þess vill tónlistarfólkið einatt hafa meira rými í athöfninni fyrir vandaða list sína. Það mun því ekki óþekkt, að prestar hafi stytt nokkuð prédikanir sínar til þess að söngur og hljóðfæraleikur kæmist fyrir í messunni. Kirkjukórar eru raunar allra mesta þarfaþing; Íslendingar syngja af hjartans lyst í réttunum, en á kirkjubekkjunum bíta þeir úr sér tunguna í þvermóðskufullri þögn. Prestar ættu að hvetja til þátttöku í safnaðarsöng.

Orgelið og slagharpan

Fyrir fáeinum áratugum kom mikill hugur í kristið fólk á Íslandi að verða sér úti um vönduð pípuorgel í guðshúsin. Þótt þegar í upphafi væri ljóst, að slík áform yrðu óhemju dýr í framkvæmd og raunar næstum að segja ofviða flestum söfnuðum, þá tókst þó með seiglu og atfylgi góðra karla og kvenna að búa fjölmargar kirkjur þessum unaðslegu, margradda hljóðfærum, miklum dýrgripum og mestu völundarsmíð. En ekki verður samt hjá því komist að viðurkenna, að orgelið, „drottning hljóðfæranna“, á nokkuð undir högg að sækja nú um stundir. Í kirkjunum heyrist æ oftar leikið undir sálmasönginn á píanó – hafi sálmarnir þá ekki verið látnir víkja fyrir annars konar textum og lögum (froðuvæðingin). Samviskusamur organistinn, og langt frá því að vera feilnótusæll, situr við að klimpra á slaghörpuna frá þriðju hringingu og allt til þess farið er að drekka kaffið.

En minnumst þess, að kirkjufaðir okkar, dr. Marteinn Lúther, orti gjarnan sálma sína við lög, sem þá nutu mikilla vinsælda. Sá siður hefur breiðst nokkuð út að undanförnu, að minnsta kosti í sumum kirkjum, að söfnuðurinn situr kyrr og hlýðir með athygli á eftirspilið, sem á árum áður tíðkaðist að hafa á meðan fólkið gekk úr helgidóminum og presturinn þakkaði því fyrir komuna. Þegar þessi ágæta lenska barst í tal sagði fullorðinn kirkjugestur við sóknarprest sinn: „Æ, það er svo gott að sitja svona út af fyrir sig, slaka á eftir athöfnina og hreinsa hugann!“

Að spila eftir eyranu

Á síðustu árum hefur þess orðið vart, að organistar spila ekki sálmalögin eins og þau eru hljómsett í „svörtu bókinni“, þ.e. Sálmasöngsbók til kirkju- og heimasöngs, sem þeir Sigfús Einarsson og Páll Ísólfsson bjuggu til prentunar. Þess í stað eru sumir þeirra farnir að setja sína eigin, sjálfvöldu hljóma við laglínuna. Að þessu hefur verið heilmikil nýlunda og löngum æði skemmtileg tilbreyting. En hitt hefur samt nokkuð viljað brenna við, að með þessari aðferð verði sálmalögin á stundum ögn ankannaleg, að ekki sé sagt framandi.

Prestur nokkur átti um þessa tísku tal á förnum vegi við Steindór heitinn Zophoníasson, fyrrverandi bónda í Ásbrekku í Gnúpverjahreppi og organista í kirkjunni á Stóra-Núpi. Steindór var maður bráðgreindur og þar eftir músíkalskur. Útskýrði klerkur þetta fyrirbrigði í löngu máli eins nákvæmlega og honum var framast unnt; komu þar við sögu flóknar díatónískar módúlasjónir, gabbendar og gott ef ekki samstígar fimmundir, ásamt með sungnum, útúrdúrakenndum tóndæmum, allt þarna úti á gangstéttinni. En Steini var sem vænta mátti skotfljótur að átta sig á málavöxtum og hitti naglann á höfuðið: „Nú, spila þeir þetta bara eftir eyranu?“