Brothætt bræðralag Kína og Rússlands

New York | Í desember 1949 flaug Maó Zedong til Moskvu til að hitta Jósef Stalín. Leiðtogi hins nýja Alþýðulýðveldis Kína, sem hafði verið stofnað aðeins nokkrum mánuðum áður, var fús til að sameinast öðrum leiðtoga verkalýðsins í heiminum til að fagna bæði sigri kommúnismans í Kína og 71 árs afmæli sovéska forsætisráðherrans. En í augum Stalíns var Maó ekki jafningi. Hve tímarnir hafa breyst.

Að mati Stalíns var Maó nytsamlegur til að dreifa kommúnisma um Asíu. Skömmu síðar, í febrúar 1950, undirrituðu leiðtogarnir tveir kínversk-sovéska sáttmálann um vináttu, bandalag og gagnkvæma aðstoð. Maó vildi þó meira. Öryggisábyrgð gegn Bandaríkjunum með beinum hernaðarstuðningi en Stalín vildi engar slíkar skuldbindingar. Að hans mati var Maó ekki aðeins honum óæðri, þurftafrekur nágranni með ranghugmyndir um eigin stórfengleika, heldur gæti hann reynst vandræðaleg byrði. Hann óttaðist að nánari tengsl við Alþýðulýðveldið Kína gætu stefnt árangri Sovétríkjanna í Asíu í hættu og leitt til íhlutunar Bandaríkjanna.

Í dag er það Xi Jinping forseti Kína sem lítur niður á rússneskan starfsbróður sinn Vladimír Pútín. Reyndar var opinber heimsókn Pútíns til Peking fyrr í þessum mánuði, fyrsta utanlandsferð hans síðan hann var vígður til forsetaembættis fimmta kjörtímabilið í röð, nánast andhverfan af fundi Stalíns og Maós fyrir 75 árum.

Xi bauð Pútín velkominn á Torgi hins himneska friðar í athöfn með öllum þeim glæsibrag og tilstandi sem búast mátti við. Þegar bílalest Pútíns birtist fyrir framan Alþýðuhöllina í Chongqing heyrðist þrumandi stórskotaliðskveðja. Hljómsveit Frelsishers fólksins flutti ekki aðeins rússneska þjóðsönginn heldur einnig „Moskvunætur“ sem aldraðir Kínverjar muna og halda mikið upp á. Mannfjöldinn fagnaði.

Í heimsókninni var táknþrungin orðræða ásamt áróðri hvergi notuð sparlega. Auk þess að heiðra 75 ára diplómatísk samskipti hófst einnig „Menningarár Kína og Rússlands“ þar sem 230 „menningarlegir og listrænir“ viðburðir verða haldnir í tugum borga í báðum löndum. Pútín lýsti því yfir að Rússar og Kínverjar væru „bræður að eilífu“ með tilvísun í lag sem var samið fyrir heimsókn Maós til Moskvu og hélt því fram að þetta væri orðið að slagorði í Rússlandi.

Jafnvel fyrir áróðursmeistara í Kreml var sú staðhæfing frekar hæpin. Staðreyndin er að lagið hefur lengi verið aðhlátursefni og öfugmæli í Rússlandi í ljósi endurtekinna mistaka í samskiptum Kína og Rússlands sem byrjuðu með klofningi áðurnefnds bræðralags Kína og Sovétríkjanna. Sumir kunna að halda því fram að langafi minn Nikita Krústsjef hafi verið ábyrgur fyrir því að eyðileggja bræðraböndin með því að fordæma Stalín árið 1956. En Stalín var aldrei tryggur bandamaður Kína. Eins og Krústsjef minntist á heima árið 1951, þegar Kóreustríðið var komið í pattstöðu, hæddi sovéski einræðisherrann Maó og lýsti sem hæfileikalausum skæruliða.

Hvað sem því líður þá var Pútín ekki í Peking bara til að viðra sig á skrautsýningu. Síðan hann hóf innrás sína í Úkraínu fyrir tveimur árum, og Vesturlönd brugðust við með áður óþekktum refsiaðgerðum, hefur Rússland orðið mjög háð Kína. Þess vegna var lófi Pútíns nánast orðinn útréttur um leið og hann lenti í Peking.

En Xi, eins og Stalín fyrir 75 árum, hefur varann á sér. Já, Rússland hefur sitt notagildi. Eins og Xi tók fram á nýafstöðnum leiðtogafundi lítur hann á tvíhliða sambandið sem „þátt í að viðhalda alþjóðlegum stefnumótandi stöðugleika og lýðræðisvæðingu alþjóðlegra samskipta“. Það hjálpar til við að útskýra hvers vegna, eins og Pútín benti á, löndin tvö hafa sett saman „þungavigtareignasafn“ 80 stórra fjárfestingarverkefna. Það eru hins vegar skýr takmörk fyrir því hverju Kína er tilbúið að fórna fyrir Rússland.

Byrjaðu á hagkerfinu. Undanfarna mánuði hefur Xi hitt nokkra vestræna leiðtoga, þar á meðal Olaf Scholz kanslara Þýskalands, Emmanuel Macron Frakklandsforseta og Antony Blinken utanríkisráðherra Bandaríkjanna. Allir fluttu þeir sömu skilaboðin. Ef Kína heldur áfram að útvega „tvínota“ efni og tækni sem gætu styrkt stríðsrekstur Rússlands munu fyrirtæki þess sæta aukarefsiaðgerðum.

Xi reyndi að láta sem svo að þessar yfirlýsingar hreyfðu ekkert við honum. En það er líklega engin tilviljun að útflutningur Kínverja til Rússlands hefur dregist saman og minnkaði um 14% í mars einum saman. Þar að auki, síðan í byrjun þessa árs, hefur Kína stöðugt dregið úr beinum afhendingum á vélum, búnaði (þar á meðal rafbúnaði), vélahlutum og fylgihlutum til Rússlands. Í ljósi þess að innflutningur Rússlands kemur mest frá Kína eða sem nemur 45% af heildarinnflutningi á síðasta ári þá er þetta mikið áhyggjuefni í Kreml.

Þar að auki hefur Kína verið að draga lappirnar þegar kemur að Power of Siberia-2-gasleiðslunni sem mun flytja rússneskt gas til Kína. Algerlega meðvitaður um að hann hefur yfirhöndina býst Xi við að Rússar standi undir öllum kostnaði við margra milljarða dala byggingu leiðslunnar og að þeir haldi samtímis áfram að bjóða Kína mikinn afslátt af orkuverði. Á þessu ári greiddi Kína aðeins 300 dali fyrir hverja 1.000 rúmmetra af gasi sem dælt var í gegnum Power of Siberia-1-leiðsluna en Evrópa og Tyrkland borguðu meira en 500 dali fyrir hverja 1.000 rúmmetra.

Framvinda Power of Siberia-2-leiðslunnar er svo mikilvæg fyrir Pútín að hann fékk Alexander Novak aðstoðarforsætisráðherra Rússlands, sem ber ábyrgð á orkusamskiptum, með sér til Peking. En allt sem Novak gat borið fram eftir fundinn var óljós yfirlýsing um að samningur verði undirritaður „í náinni framtíð“.

Óskum Pútíns, eins og Maós, um fullt hernaðarbandalag, þar á meðal skuldbindingar um gagnkvæmar varnir, virðist einnig hafa verið hafnað. Þrátt fyrir að Kínverjar hafi haldið sameiginlegar heræfingar með Rússum hafa þeir reynt að staðsetja sig sem talsmenn „samvinnu sem gagnast báðum“ öfugt við „kaldastríðshugsjónina“ sem gerir ráð fyrir skiptingu heimsins milli samkeppniskjarna. Hvers vegna ætti Xi að stofna stöðu sinni sem eins konar tengiliðs milli Rússlands og Vesturlanda í hættu?

Xi hefur ekki áhuga á deilum, að minnsta kosti ekki augljóslega, en á matseðli Pútíns finnst ekkert nema illdeilur. Þar sem hagsmunir leiðtoganna tveggja eru svo mjög ólíkir veltir maður því fyrir sér hvort bræðralag Kína og Rússlands sé dæmt til að detta í sundur enn og aftur. Kínverjar og Rússar gætu sannarlega verið „bræður að eilífu“.