Er stefna hins opinbera að útrýma einum umhverfisvænasta iðnaði landsins?

Fyrir skömmu vann EFLA verkfræðistofa greiningu á samanburði á kolefnisspori á bókum og öskjum sem eru framleiddar hérlendis. Notast var við gögn úr framleiðslu Prentmet Odda og leiddi greiningin í ljós að hvergi er umhverfisvænna að framleiða bækur og öskjur fyrir íslenskan markað en hér á landi. Nánast allar prentsmiðjur á Íslandi eru Svansvottaðar og notast nær einvörðungu við FSC-sjálfbærnisvottaðan pappír af lífrænum uppruna við framleiðslu á bókum, umbúðum og öllu almennu prentverki. Pappírinn og kartonið kemur að meginhluta úr skandinavískum FSC-vottuðum nytjaskógum, þar sem fyrir hvert tré sem er höggvið eru að jafnaði þrjú ný gróðursett. Skógar Evrópu vaxa því í veldisvexti og í dag stækka þeir um sem nemur 1.500 fótboltavöllum á degi hverjum. Í nytjaskógunum eru plöntur, dýralíf og samfélög varðveitt og tryggð eru viðunandi laun starfsmanna svo dæmi séu tekin.

Niðurstöður greiningar EFLU verkfræðistofu á íslenska prentiðnaðnum staðfestu að kolefnissporið við framleiðslu á bæði bókum og öskjum hérlendis er verulega neikvætt í báðum tilfellum, þ.e. með því að framleiða vörurnar hér á landi tekst að binda umtalsvert meira koltvíoxíð en losnar við framleiðsluna. Á sama tíma og hið opinbera er með háleit markmið og alþjóðlegar skuldbindingar í umhverfis- og loftslagsmálum vinnur það með aðgerðum sínum statt og stöðugt að því að útrýma prentiðnaði hér á landi, sem er einn sá allra umhverfisvænasti í heiminum.

Sex þrepa aðgerðir til útrýmingar

Aðgerðir hins opinbera til útrýmingar á íslenska prentiðnaðinum fara fram í sex þrepum. Í fyrsta lagi hefur hið opinbera komið nánast öllu sínu prentverki úr landi, þ.e. í útboðum hins opinbera á prentverki hafa umhverfismál engu máli skipt, heldur aðeins verð. Nær ómögulegt er fyrir íslenskar prentsmiðjur að keppa við erlendar í verði þar sem launakostnaður er mun lægri hjá þeim síðarnefndu. Í öðru lagi er Umhverfisstofnun með starfshóp sem vinnur m.a. að því að gera stóran hluta af vinnustöðum landsins pappírslausan. Í yfirlýstri stefnu Umhverfisstofnunar um úrgangsforvarnir á árunum 2016-2027 verður pappír og þ.a.l. prentað efni sérstaklega tekið fyrir á árunum 2026-2027, ef þá verður ekki þegar búið að útrýma því að fullu. Í þriðja lagi hefur Úrvinnslusjóður hækkað úrvinnslugjöld á umbúðum úr pappír umtalsvert á síðastliðnum árum, algjörlega óháð því hvort þær eru plasthúðaðar, af lífrænum uppruna eða FSC-vottaðar. Þess má geta að yfirlýst markmið Úrvinnslusjóðs er að skapa hagræna hvata við úrvinnslu úrgangs.

Í fjórða lagi hefur Íslandspóstur hækkað verð upp úr öllu valdi og skert þjónustu gríðarlega. Nánast ekkert prentað efni fer þar af leiðandi í dreifingu í dag. Í fimmta lagi veitir hið opinbera árlega styrki til útgáfu á íslenskum bókum sem eru að lágmarksupphæð 1 m.kr. Ekki er gerð krafa um að bækurnar þurfi að vera umhverfisvottaðar. Hvatinn fyrir útgefendur er þ.a.l. að prenta stærri upplög en þeir hefðu mögulega hugsað sér í óumhverfisvænum verksmiðjum erlendis, þar sem verð er lægra en hjá Svansvottuðum prentsmiðjum á Íslandi. Í sjötta lagi hefur hið opinbera séð til þess að innfluttar bækur beri aðeins 11% virðisaukaskatt meðan bækur sem framleiddar eru hér á landi bera 24% virðisaukaskatt.

Það liggur fyrir að aðgerðir hins opinbera eru til þess fallnar að útrýma einum umhverfisvænasta iðnaði landsins, sem gengur þvert á alþjóðlegar skuldbindingar Íslands í loftslagsmálum.