Tæki sígarettur fram yfir iPad

Grímur Atlason, framkvæmdastjóri Geðhjálpar, segir að íslenskt samfélag glími við mjög alvarleg eftirköst af kórónuveirufaraldrinum. Sjálfsmynd og félagsþroski barna hafi beðið skipbrot í mörgu tilliti. Segir hann að samfélagsmiðlar, sem börn hafi leitað meira skjóls af, séu einnig mikið eitur í beinum. Hann segir einfaldlega að ekki eigi að hleypa börnum á samfélagsmiðla.

„Ég persónulega spyr hvort það væri verra fyrir átta ára barn að fá karton af Camel en til dæmis iPadinn þinn með öllum forritunum. Það er stórt að segja þetta en þetta er mjög alvarlegt.“

Hvert er svarið?

„Ja, það er ekki Geðhjálp að tala hérna, það er ekki vísindamaðurinn Grímur Atlason með 30 þúsund greinar skrifaðar sem ég er ekki, Camel. Bara allan daginn.“

En ekki fílterslausan?

Mikil hætta

„Jú, ég held það sé bara fínt. Þá eru líka miklar líkur á að maður hætti þessu. Þá er ég ekki að tala upp neina fíkniefnanotkun. Ég er bara að tala um hætturnar. Við höfum farið svo mikið út í þetta og tekið út fyrir sviga alls konar efni og sagt þau miklu hættulegri en önnur og það hefur oft verið mjög rangt.“

Grímur er gestur Spursmála að þessu sinni, þar sem vanlíðan barna og stóraukið ofbeldi meðal þeirra er til umræðu. Tryggvi Hjaltason, formaður Hugverkaráðs SI, sem farið hefur ofan í kjölinn á veikri stöðu drengja í menntakerfinu, er einnig gestur þáttarins, sem aðgengilegur er á mbl.is og öllum helstu streymisveitum.

Segja þeir að TikTok ýti undir margt óæskilegt í samfélagi barna. Velta megi upp þeirri spurningu hvort banna eigi miðilinn hér á landi. Hann er í kínverskri eigu og efnið sem haldið er að börnum á Vesturlöndum er af allt öðrum toga og skaðlegri en það sem haldið er að börnum í Kína.

Í þættinum bendir þáttarstjórnandi á nýja skýrslu stjórnarráðsins frá því í sumar þar sem fjallað er um ofbeldi meðal barna. Tilkynntum brotum þar sem börn eru gerendur hefur fjölgað um nærri 100% á fimm ára tímabili frá 2018.

Lyfjanotkunin eykst gríðarlega

Grímur setur þetta í samhengi við aðra tölfræði yfir svipað tímabil þar sem andlegri heilsu ungra stúlkna fer mjög hrakandi. Hverfandi hluti þeirra er sáttur í eigin skinni og á sama tíma stóreykst notkun geðlyfja af fjölbreyttu tagi.

Tryggvi tekur undir margt í máli Gríms og bendir á að samfélagsmiðlar ali á efnishyggju og gildum sem risti ekki djúpt. Þar ráði óheilbrigður samanburður við gerviveröld netheimsins.

Segir hann að fleiri breytur virðist hafa áhrif á versnandi andlega líðan drengja.

„Svefninn þeirra er að stórminnka og skerðast og þeir eru í þessum mælingum upp til hópa, vel ríflega þriðjungur segist vera alltaf þreyttur í sínu skólastarfi og lífi. Það er náttúrulega mikil aukning á klámnotkun og tölvuleikjaspilun og svo er líka mikil aukning á stressi á heimilum og í samskiptum við foreldra,“ segir Tryggvi.

Tungumálið lykill

Hann segir að enn annað atriði virðist spila stóra rullu í þessari hröðu og neikvæðu þróun.

„Svo er annar vandi sem er stærri en flestir myndu viðurkenna. Það er tungumálagrunnurinn. Íslensk börn eru að meðaltali að detta mjög hratt niður í tungumálagetu. Drengirnir sérstaklega. Með þessum rosalegu niðurstöðum að helmingur drengja er að útskrifast úr grunnskóla án þess að geta lesið sér til gagns og þriðjungur stúlkna. Það eru yfir 2.000 börn á Íslandi á biðlista eftir talmeinafræðingum. Það eru yfirleitt tveir þriðju drengir,“ segir Tryggvi.

Bendir hann á að samtöl við kennara leiði fram þá staðreynd að með takmarkaðri tungumálakunnáttu eigi börn erfitt með að fóta sig. Þau hafi ekki nægilega sterka sjálfsmynd til þess að takast á við framtíðina og áskoranirnar sem mæta börnum sem komast á fullorðinsár.

Vanmat í covid

Grímur segir að Alþjóða heilbrigðisstofnunin hafi snemma í kórónuveirufaraldrinum varað við því að þær aðgerðir sem í farvatninu voru myndu hafa mikil áhrif á andlega heilsu fólks. Hins vegar hafi stjórnvöld ekki sinnt þeim varnaðarorðum sem skyldi.

„Það voru settar 100 milljónir í geðheilsuátak barna eftir að það kom dökk skýrsla 2021 um stöðuna. Það var eyrnamerkt í verkefnið. Á sama tíma vorum við að borga bankaráðgjöfunum þrjá milljarða fyrir að selja bankann. Þá er ég ekki að tala um bankasöluna sem slíka, að dæma hana. Þetta segir bara hvað okkur finnst, samfélagið þarf líka að segja: þetta er ekki málið. Við ætlum ekki að setja 100 milljónir í börn, heldur þrjú þúsund milljarða,“ segir Grímur.