Hvernig Ísland líkist lélegu kommúnistaríki

Félagi minn þurfti að komast heim til sín í Holtin úr Mosfellsbæ klukkan 22 á Menningarnótt. Einhver þurfti að sinna hestum meðan aðrir sinntu menningunni. Hann gekk út á stoppistöð og komst þar að því að þjónusta strætó hafði verið felld niður; það var sumsé gert ráð fyrir því að enginn þyrfti að komast í átt til bæjarins, bara frá honum. Hann tók því leigubíl sem kostaði 8.000 krónur.

Ég er staddur í hinu stórhættulega Evrópusambandi, nánar tiltekið Þýskalandi, þar sem ég nota svokallaðan Deutschland-miða. Hann gildir í allar almenningssamgöngur innan allra borga Þýskalands og milli þeirra í heilan mánuð. Miðinn kostar 49 evrur, 7.500 krónur. Það kostar meira að komast einu sinni heim til sín úr Mosfellsbæ á laugardagskvöldi en að ferðast um gjörvallt Þýskaland í heilan mánuð.

Það segir auðvitað töluvert mikið um viðhorf íslenskra yfirvalda til almenningssamgangna að þær séu felldar niður á Menningarnótt. Þar kristallast sú hugsun að þær séu sniðugar þegar þjóðin fer á hópfyllerí, en ekki eðlilegur hluti af daglegu lífi. Það er líka pínlega opinberandi að ekki megi hafa traustar almenningssamgöngur í Leifsstöð, það er augljóslega viljaverk sem snýst um að viðhalda einokun rútufyrirtækja með pólitísk tengsl á kostnað okkar allra.

Hvert er hlutverk ríkisins? Í nýlegu viðtali á RÚV sagði forsætisráðherra að „taprekstur í almenningsvagnakerfinu gangi ekki til langs tíma, rétt eins og í öðrum rekstri. Ef það gengur ekki vel að auka þátttöku eða notkun í almenningsvagnakerfinu í samræmi við þá sýn sem boðuð er, þá verða menn að bregðast við. Þá verða menn að draga eitthvað úr umfanginu og kostnaðinum,“ sagði hann. Þetta verður ekki skilið öðruvísi en sem bein hótun um að gera almenningssamgöngur enn þá verri.

Valdafólk hér ber það margt ekki með sér að hafa nokkru sinni stigið upp í strætisvagn, hvað þá að hafa búið á stað þar sem almenningssamgöngur eru í lagi. Lykillinn að þeim er að þær séu svo áreiðanlegar og öflugar að það þurfi ekki að hafa áhyggjur af þeim – þú vitir að þær séu í fimm mínútna fjarlægð og fimm mínútna bið. Það þarf líka að vera vit í verðlagningu, það á ekki að kosta það sama að fara tvær stoppistöðvar eða átján.

Aftur að hlutverki ríkisins. Hvor er frjálsari, ferðalangur með Deutschland-miðann eða félagi minn í leigubílnum? Ég lít svo á að hlutverk ríkisins sé að tryggja og auka eftir fremsta megni frelsi borgaranna til þess að lifa lífinu eftir eigin höfði. Þess vegna tel ég það vera hlutverk ríkisins að leitast við að hafa samgöngur eins greiðar og ódýrar og kostur er; það eykur frelsi allra til muna og geri hagkerfið dýnamískara. Að neyða alla til að kaupa bíl sem með öllu kostar einhver mánaðarlaun á ári að eiga og reka og stendur síðan kyrr 22 tíma á dag eykur ekki frelsi eins eða neins. Þess vegna er galið að ganga út frá því að almenningssamgöngur séu hagnaðardrifnar. Hvað þá með alla aðra opinbera þjónustu?

Enn og aftur: Næstum ekkert af öllu ruglinu sem íslensk yfirvöld láta skattgreiðendur niðurgreiða fyrir vini þeirra og stórfyrirtæki eykur frelsi borgaranna – hvað þá borgar sig! Þess vegna er oft fyndið að heyra fólkið sem hefur ráðið öllu á Íslandi hér um bil alla mína ævi tala um „frelsi“. Þið hljótið að vera að grínast? Hvar er þetta frelsi ykkar? Eftir áratugalanga valdatíð íslenskra „frelsisunnenda“ er landið mörgu leyti líkara lélegu kommúnistaríki; við erum kyrrstöðu- og haftasamfélag þar sem samkeppni og frjálsir markaðir eru de facto bannaðir af því það hentar ráðandi stéttum. Besta leiðin til auðsöfnunar, viðskiptatækifæra eða góðrar vinnu er alltaf að hafa pólitísk tengsl. Þú getur fengið allt gefins ef þú hefur pólitísk tengsl. Þú getur fengið veiðileyfi á almenning ef þú hefur pólitísk tengsl. Lífið er strit fyrir hér um bil alla nema þá sem hafa pólitísk tengsl. Þetta er allt eins og í lélegu Sovétríki.

Góðar almenningssamgöngur eru skref í átt frelsis.