Gestahúsið dauðagildra?

Atburðirnir fyrir „botni Miðjarðarhafsins“ taka á sig margbreytilegar, einatt dapurlegar og stundum næsta ótrúlegar myndir. Þær síðustu af því tagi sem birtust okkur hefðu þótt vera með heldur betur hæpna frásögn, hefðum við horft á þær sem brot úr mynd um „James Bond“ eða ímyndaða óvini hans, sem einskis svífast, eða aðra slíka, þar sem hugmyndaflug framleiðendanna hefði farið mjög langt fram úr öllu sem menn þekkja eða geta með sæmilegri samvisku keypt, eitthvað sem væri ekki handan við boðleg mörk. Að minnsta kosti má segja að myndin sú hafi verið orðin hreinn hugarburður, og þar með ótrúverðugur og óboðlegur, og farin að líkjast mest einhvers konar framúrstefnumynd um eitthvað sem hefði verið framleitt með atbeina gervigreindar sem kynni sér engin takmörk, sem einmitt mun vera einkenni slíkra fyrirbæra.

Var þetta bara bíó?

Flest okkar hefðu líklega sagt sem svo, eða muldrað, að þarna væru menn að fikta við framleiðslu fyrir það fólk sem geri minni en engar kröfur. En svo kemur skellurinn, þegar mannkynið vaknaði upp síðustu daga eins og við vondan draum, að það verður sífellt fleira mun nær raunveruleikanum, sem ómögulegt er að afneita og reyndar slái út framangreinda framleiðslu og nýsagðar fréttir, sem sagðar eru, eins og aðrar slíkar, sjálfsagður hluti nútímalífs.

Hvað er það þá sem eru óvæntar fréttir og hluti lífsins, ef allir hljóta að kæra sig kollótta? Auðvitað er það ekkert nýtt þar sem þjóðir eða þjóðarbrot hafa kallað yfir sig stríð að þær hafa iðulega og kannski oftar en ekki afleiðingar fyrir þann hluta þjóðar sem lagði ekkert til slíkrar kröfu, eins og börn eða gamalmenni. Sá hluti mannlífsins hafði ekki hagað sér þannig, að ekkert eða lítið sé að því að sá hluti fái óvænt kall um að koma sér til heljar. Gagnvart andstæðingunum lítur málið út þannig að ábyrgðarmenn þessa varnarminnstu hópa, sem ekki höfðu stofnað til slíkra örlaga, máttu sjá fyrir að afleiðingar af gjörðum þeirra yrðu einmitt að hluta til slíkar. Þeir sem stofnuðu til stríðs og þar með óhjákvæmilegra örlaga sem jafnan fylgja þeirri opnun máttu vita það og það lýtur þeim lögmálum að þeir sem gripu til varna gera ekki mikinn mannamun, og hafa hvorki tóm eða skilyrði til að stýra nema hluta afleiðinganna. Þó leita flestir, það segir sagan, og jafnvel þeir allra verstu, leiða til að hlífa fyrrnefndum hópum. Andstæðingarnir vita það og raða því gjarnan börnum og sjúkum að einhverju leyti í fremstu víglínu, sér til eigingjarnrar varnar, því að jafnvel óvinurinn leitast í lengstu lög við að reyna að komast hjá átökum við slíka hópa og fá fordæmingu heimsins, hvernig svo sem til þessa var stofnað.

Sumir sitja í stúkunni

En atburðirnir sem verða ótt og títt mælast þó mjög misjafnlega fyrir. Það er þekkt að allir helstu forystumenn Hamas-hermdarverkasveitanna halda sig gjarnan í arabíska landinu Katar, og þótt það sé lítið landsvæði þá býr það við mjög mikið ríkidæmi og dekur. Þar halda forystumenn Hamas til, við mikið ríkidæmi og lúxus. Þegar horft er til þess lukta smásvæðis, Gasa, sem nú nýtur að vonum mikillar samúðar, svo sem er ekki furða, þá var enginn þar sem var nokkru sinni og raunverulega spurður þegar stofnað var til árásarinnar óhugnanlegu og afleiðingar hennar, stríðsins og óhjákvæmilegu gagnárásarinnar þann 7. október fyrir næstum því heilu ári.

Þá kemur það upp í hugann að það fólk sem býr á Gasa, við mjög bág kjör, er aldrei spurt. Það er komið á þriðja áratug síðan Hamas-sveitirnar fengu yfirráð yfir þessu svæði, með vísun til einhverrar torkennilegrar atkvæðagreiðslu, en síðan vottar ekki fyrir því, að þjóðin þar sé nokkurs spurð, enda í öllum skilningi mjög langt á milli „forystumanna Gasa í Katar“ og þeirra sem bera hinar þungu byrðar tengdar afleiðingum árásarinnar á óvopnað fólk hinn 7. október 2023. Og verður þá vikið á ný að þeirri nokkuð sundurlausu hugleiðingu sem var hér í upphafi þessa bréfs.

Nokkuð er orðið síðan forseti Írans og næstráðandi trúarleiðtogans í landinu því fórst í flugslysi ásamt með nokkrum úr fylgdarliði sínu. Forsetinn sá hafði margbreytilegt orð á sér fyrir meinta hörku og eins vegna þess, að út í frá höfðu menn gefið sér að mestar líkur stæðu til þess, að hann, forsetinn, yrði sá sem tæki við allsherjarvaldinu í Íran, valdi trúarleiðtogans sem Khomeini erkiklerkur kom á eftir byltinguna sem var gerð gegn Resa Pahlavi keisara Írans, en stuðningsmenn Khomeinis „erkiklerks“ hröðuðu sér heim frá Frakklandi, þar sem hann hafði haft bæði útlegð og skjól. Erkiklerkurinn boðaði ýmsa „jákvæða“ hluti fyrir þjóð sína sem fylgja myndu heimkomu hans, en nefndi ekki þann veruleika sem kom á daginn að almenningur hefði mátti vænta. Erkiklerkurinn var raunverulegur einvaldur og ákvarðanir hans voru endanlegar og reyndar óendanlegar!

Þegar Frakkar lögðu undir hann Air France-þotu til heimferðar var Khomeini spurður hverjar væru þær tilfinningar sem bærðust í brjósti hans, þegar hann kæmi nú heim eftir útlegð, þá svaraði erkiklerkurinn að „þær væru engar.“

Ekki verður endilega sagt að Íranir hafi séð mjög til sólar eftir að erkiklerkurinn mætti á heimavöllinn fyrir tæplega hálfri öld eða svo. Hann lét dæma um það bil 30 þúsundir manna til dauða og var það verkefni sem kallaði á veruleg umsvif í störfum hans. Það voru til að mynda lyftarar sem ýttu hinum dæmdu upp fyrsta spölinn í átt til dauðans, en því næst tóku kranabílar við og einn af öðrum voru hinir dæmdu hífðir hátt í krönunum og þeir látnir dingla þar um alllanga hríð, svo áhorfendur gætu séð það bæði langt að og lengi. Mikil bannalda reið yfir þjóðina, svo að hún hafði varla við að taka á móti. Konum var þannig þegar í stað bannað að sýna hár sitt á almannafæri að viðlögðum þungum fangelsisdómi og stundum um langa hríð og körlum var bannað að ganga um í stuttbuxum svo aðeins „smælkið“ af „framförunum“ sé nefnt. Ráðist var inn í bandaríska sendiráðið og Jimmy Carter, sem senn verður 100 ára, vissi ekki hvernig hann ætti að bregðast við, og var því ekki endurkjörinn. Daginn eftir að Ronald Reagan tók við forsetaembættinu af Carter leysti Íransstjórn fangana í sendiráðinu úr haldi. Reagan var eins og Trump talinn óútreiknanlegur. Einræðisherrum finnst svo miklu betra að hafa þessa útreiknanlegu til að fást við.

Forseti fórst

Það varð frægt nýverið þegar forseti Írans fórst í fluslysi, eins og fyrr sagði, og blásið var til mikillar athafnar við jarðarför forsetans, sem núverandi erkiklerkur sagðist hafa haft mikið álit á og vonað að myndi lifa lengi. Margir sóttu jarðarförina í heiðursskyni. Þangað kom einn æðsti maður Hamas-samtakanna og var búið um hann ríkulega í gestahúsi stjórnvalda í Íran, eins og vel fór á þegar slíkur höfðingi átti í hlut. Að þeim höfðingja var gerð aðför og hann drepinn í gestahúsi ríkisins, eins og það var nú þægilegt og öruggt hús. Ekki var í fyrstunni gefið upp hvernig að þessu verki hefði verið staðið eða hverjir hefðu komið að því, þótt margir teldu sig vita. Nú er það loks talið hafið yfir allan vafa segir höfuðklerkurinn, sem allt veit, að þar hafi sveitir Mossads, leyniþjónustu Ísraelsstjórnar, einar verið á ferðinni rétt einu sinni. Þótti þetta óneitanlega hafa verið töluverð háskaaðgerð og það inni í miðri höfuðborginni og í vörðu gestahúsi ríkisstjórnar landsins og óneitanlega verið heldur niðurlægjandi fyrir stjórnvöld í Íran, sem hótuðu hefndum sem hafa dregist.

Mossad mætir

Hinn atburðurinn, sem auðvitað má líta á sem markvissa og hetjulega hernaðargjörð, eins og það atvik, sem rétt í þessu var nefnt, er þó óneitanlega annarrar gerðar. Hann á einnig tengingu við atburðina sem urðu hinn 7. október sem æðstu yfirvöldum í Ísrael þykir enn vera fjarri því að hafa verið hefnt. En bein tenging er í þetta sinn við Líbanon og Hesbollah-samtökin, sem Ísraelsstjórn telur að hafi notið atbeina stjórnarinnar í Tehran, sem hafi gert stóran part af norðurhluta Ísraels næst því að vera nær óbyggilegan til lengri tíma með sprengjuregni sínu.

En viðbragðsaðgerðir Mossads voru ótrúlegar. Á sama tíma sprungu símtæki af smærri gerðinni, sem hinir og þessir menn voru með í vasa sínum, þar sem tekin hafði verið ákvörðun um það, að tilteknir hópar manna í Líbanon skyldu ekki ganga með venjulega síma í vösum sínum, því að ljóst væri orðið að Ísraelsmenn ættu orðið auðvelt með að rekja öll slík samtöl. Fengu þessir menn í staðinn miklu smærri tæki, þar sem ekki væri talað í, en tækið titraði og fólst þá í því boð um að menn ættu að mæta á tiltekin svæði þar sem væri talið óhætt að eiga persónuleg samtöl, maður á mann. Leyniþjónustan Mossad tók því ákvörðun, vafalaust með samþykki ríkisstjórnarinnar í Tel Aviv, eða að minnsta kosti með samþykki forsætisráðherrans, að sprengja á sömu stundu öll smátækin fyrrnefndu, sem flestir veltengdir menn höfðu í vösum sínum, þannig að hundruð og jafnvel þúsundir smátækjanna spryngju á sömu stundu, hvar sem þau væru. Dæmið gekk upp út frá þeim hagsmunum. Allmargir dóu samstundis og allmikill fjöldi sakleysingja særðist illa á því sama augnabliki. Má rétt ímynda sér hversu flókið hafi verið að senda hjálparsveitir og sjúkrabifreiðir í Beirút og taka sem fyrst á móti á sjúkrahúsunum, þegar bregðast þurfti hratt við, eins og við þessa atburðarás.

Sjónvarpsmyndir sýndu fólk sem stóð við matar- og markaðsborð þegar ein sprengjan sprakk í vasa eins, og hversu öðrum í kring var að vonum brugðið. Miklar vangaveltur hafa verið uppi um það, hvernig í ósköpunum Mossad eða Ísraelsmenn yfirleitt gátu komið slíkum smásprengjum fyrir í tiltölulega litlum símtækjum og valdið með algjörlega samræmdum sprengjum svo miklu tjóni og svo ógurlegum ótta, bæði hjá þeim sem máttu bera þessi tæki, m.a. vegna hernaðarlegs mikilvægis þeirra, og hvernig almenningi hafi orðið við þegar víða hvar, á sama augnabliki, sprungu ekki neinar risasprengjur, en fjöldi sprengja sem voru óbeint tengdar saman, bæði í tíma og staðsetningu, að nokkru leyti.

Hvenær er rétt rétt?

Á forsíðu birtir þekkt og vandað breskt dagblað á dögunum frétt um það að nú liggi ótvírætt fyrir að orkan í rafmagnsbifreið sé helmingi kostnaðarsamari en hin hefðbundna orka, sem lengi hefur verið notuð á bíla landsins. Það er athyglisverð frétt. En hún þarf ekki endilega að vera rétt fyrir alla. Því að það sem er rétt frétt í Bretlandi þarf ekki endilega að vera jafnrétt frétt á Íslandi eða í Noregi. Lönd eru misjafnlega upplögð til þess að vera uppspretta rafmagns sem bílar vilja nota. En hvað sem því líður þarf að taka slíkum upplýsingum vel og bera þær við veruleika sem við þekkjum.