Næsti snillingur gæti staðið við hliðina á þér!

Frá örófi alda hafa ótal einstaklingar stuðlað að þróun samfélaga án umbunar né viðurkenningar, þótt framlag þeirra hafi stuðlað að velsæld og velmegun. Menning mannkyns er uppsöfnuð reynsla forfeðranna, bæði sorgir og sigrar. Ritmál hefur aðeins verið til síðustu nokkur þúsund ár af 300.000 ára sögu okkar sem hinn „vitiborni maður“ (Homo sapiens).

Án efa voru fjölmargir snillingar örlagavaldar á sínu nærsvæði sem eru nú öllum gleymdir. Í flestum, ef ekki öllum, samfélögum voru munnlegar hefðir, kunnátta, verkþekking og uppfinningar sem aldrei voru skráðar en höfðu djúpstæð áhrif á menningu og tækniþróun.

Einstakt framlag hvers og eins

Þrátt fyrir að mannfjöldi hafi verið minni áður er áætlað að um 100 milljarðar einstaklinga hafi fæðst og dáið síðustu 300.000 árin. Í dag lifa um 8,2 milljarðar manna á jörðinni. Með auknum fjölda og fjölbreytni aukast líkurnar á að óvenjulegir hæfileikar komi fram. Hver og einn ber í sér möguleika til að hafa áhrif og bæta við sínu einstaka púsli í púsluspil sammannlegrar reynslu og samfélags. Því er mikilvægt að viðurkenna og hlúa að þessum möguleika hjá hverjum og einum, hvar sem er.

Heimur tækifæra

Veltu þessu fyrir þér: Næsti Einstein eða Shakespeare gæti verið manneskjan við hliðina á þér í búðinni eða sá sem situr á móti þér í strætó. Snilligáfa er ekki bundin við ákveðna staði eða aðstæður; hún getur sprottið upp hvar sem er. Í fortíðinni voru færri tækifæri til að láta ljós sitt skína vegna skorts á aðgengi og úrræðum. Samt urðu til nýjar hugmyndir og þekking sem mótaði samfélög.

Til að virkja þennan óþrjótandi mannauð þurfum við að horfa til þeirra tækja og tækni sem nútíminn býður upp á. Möguleikarnir á að uppgötva og hlúa að slíkum hæfileikum eru nú meiri en nokkru sinni fyrr. Barnið sem leikur sér í afskekktu þorpi, unglingurinn með snjallsímann sinn í smábæ eða einstaklingur á kaffihúsi á vafri um veraldarvefinn – allir geta verið á barmi stórkostlegra uppgötvana eða sköpunar. Eins og máltækið segir: „Af litlum neista kviknar oft mikið bál.“

Hvatar snilligáfu

Tækniframfarir eins og gervigreind, snjallsímar og internetið opna dyr nýrra möguleika. Gervigreind getur hjálpað við að leysa flókin vandamál, tengja saman áður ólíkar hugmyndir og finna nýjar lausnir og yfirsýn með úrvinnslu stórra gagnasafna. Snjallsímar veita aðgang að alþjóðlegu þekkingarsafni í lófa okkar. Ókeypis fræðsluauðlindir, fyrirlestrar, bækur, greinar og netnámskeið gera þekkingu aðgengilega fyrir alla. Fjármunir eru ekki fyrirstaða heldur viljinn til sjálfsnáms. Stöðug og sífelld símenntun er eiginleiki þeirra sem skara fram úr.

Í heimi þar sem öll svör verða tiltæk verður hæfnin til að spyrja réttra spurninga mikilvægari en flest annað. Forvitni og gagnrýnin hugsun eru lykilatriði, því þekkingin vex of hratt til að hægt sé að leggja hana á minnið. Með því að efla þessa hæfni getum við stuðlað að því að fleiri einstaklingar nái að þróa og fullnýta hæfileika sína.

Skólar sem hlúa að snilligáfu

Til að nýta þennan möguleika þurfum við að endurskoða menntakerfið okkar hér á Íslandi.

Hvetja til gagnrýnnar hugsunar: Kenna nemendum að spyrja, greina og leita lausna á skapandi hátt. Læra gefandi gagnrýni og greina kjarnann frá hisminu.

Styrkja þverfaglegt nám: Sameina vísindi, listir og hugvísindi til að skapa breiðari sýn.

Auka tæknilega færni: Nota gervigreind og stafrænar lausnir í námi til að búa nemendur undir framtíðina.

Einstaklingsmiðað nám: Viðurkenna að hver og einn hefur einstaka eiginleika, styrkleika og áhugamál sem vert er að hlúa að. Innleiða einstaklingsmiðað nám þar sem nemendur fá tækifæri til að fylgja áhugamálum sínum.

Þróa samskiptafærni: Efla hæfileika nemenda til mannlegra samskipta, bæði í rituðum texta og töluðu máli, til að hafa áhrif og miðla hugmyndum sínum.

Með því að leggja áherslu á þessa þætti sköpum við umhverfi þar sem hæfileikar allra eru leystir úr læðingi. Skólakerfi sem styður við og hlúir að snilligáfu er lykillinn að því að opna dyr að framtíðarmöguleikum Íslands. Fyrir litla þjóð skiptir það sköpum.

Veldur hver á heldur

Snilligáfan er alls staðar í kringum okkur, oft falin í augsýn og innan seilingar. Með því að viðurkenna að ótal óþekktir snillingar hafi mótað sögu okkar og að enn fleiri eigi eftir að koma fram, getum við byggt samfélag sem styður og nærir hæfileika allra.

Í heimi þar sem upplýsingar eru óþrjótandi er hlutverk okkar að hlúa að hæfninni til að spyrja réttra spurninga. Hvert og eitt okkar getur lagt sitt af mörkum með því að næra forvitni, styðja við símenntun og vera opið fyrir nýjum hugmyndum og möguleikum.

Með opnum huga og hlýju hjarta getum við uppgötvað næstu snillinga sem munu hafa áhrif á framtíð okkar, hvort sem þeir eru nær eða fjær. Framtíðin er ekki fyrir fram gefin heldur mótast af því hvernig við vinnum úr tækifærunum sem liggja fyrir okkur.

Saman getum við skapað samfélag þar sem snilligáfa er ekki sjaldgæf undantekning heldur eðlilegur og sjálfsagður hluti af mannlegri reynslu.