Evrukrísan en með öfugum formerkjum

Efnahagslíf Bandaríkjanna, evrusvæðisins og Bretlands á árinu sem senn er á enda hefur einkennst af bæði seiglu og áskorunum, horfurnar fyrir næsta ár eru hóflega bjartsýnar.

Bandaríska hagkerfið hefur sýnt stöðugan vöxt á árinu, knúinn áfram af öflugri neyslu heimila og lækkandi verðbólgu. Landsframleiðsla jókst um áætluð 2,4% á árinu, aðallega vegna aukinnar framleiðni og bata eftir heimsfaraldurinn. Verðbólga hefur nálgast 2% markmið seðlabankans og atvinnuleysi er stöðugt, um 3,7%. Horfur fyrir 2025 eru einnig jákvæðar, þar sem hagvöxtur er talinn verða um 2,4%, með áframhaldandi eftirspurn neytenda og væntanlegum breytingum á skattalögum og vaxtastefnu. Þó eru áskoranir fram undan, til dæmis óvissa í alþjóðamálum.

Evrusvæðið hefur átt í erfiðleikum með vöxt á árinu, með áætlaðri aukningu landsframleiðslu um 0,7%. Hár orkukostnaður og verðbólguþrýstingur hafa dregið úr neyslu og iðnaðarframleiðslu. Aðhaldsaðgerðir Seðlabanka Evrópu hafa einnig haft áhrif á hagvöxt, þrátt fyrir að verðbólga hafi byrjað að hjaðna, sem gæti skapað svigrúm fyrir mildari peningastefnu árið 2025. Hagvaxtarhorfur fyrir næsta ár eru varlega bjartsýnar, um 1%, studdar af útflutningi. Hins vegar gætu vinnumarkaðsvandamál og umbreytingar í orkumálum haldið áfram að hamla bata svæðisins.

Breska hagkerfið hefur einnig átt fremur erfitt uppdráttar á árinu, með hóflegum vexti, um 0,5%. Mikil verðbólga og hækkandi vextir hafa dregið úr neyslu og fjárfestingum og skortur hefur verið á vinnuafli. Fyrir árið 2025 er reiknað með örlítið betri horfum, með vexti um 0,8%, knúnum áfram af minnkandi verðbólgu og mögulegum aðgerðum ríkisins. Þrátt fyrir það gæti veik framleiðniaukning og viðskiptahindranir haldið áfram að hefta hagvöxtinn.

Horfur fyrir árið 2025 benda til hóflegs bata á þessum svæðum, þar sem verðbólga minnkar og peningastefnur verða vægari en þær hafa verið. Hins vegar eru áhættuþættir fyrir hendi, svo sem pólitísk óvissa, húsnæðisverð og kerfislægar áskoranir.

Hafsteinn Hauksson, aðalhagfræðingur Kviku banka, segir að meiri kraftur hafi verið í efnahagslífinu í Bandaríkjunum en hann hafi talið fyrir fram í ljósi þess hversu lengi vextir hafi haldist háir. Hann segir að það sem meðal annars hafi valdið því sé að hallarekstur í Bandaríkjunum hafi verið meiri eftir faraldurinn og því hafi meðgjöf í ríkisfjármálunum stutt við eftirspurnina. Heimilin gangi hraðar á sparnað og innflutt vinnuafl hafi haldið uppi hagvextinum, auk þess sem Bandaríkin hafi notið góðs af aukinni fjárfestingu í framleiðslugreinum og uppgangi tæknigeirans vegna framþróunar gervigreindar.

„Það var auk þess lengt töluvert í fjármögnun í Bandaríkjunum þegar vextir voru sem lægstir. Það voru því mörg bandarísk heimili og fyrirtæki með lán á föstum vöxtum sem leiddi til þess að vaxtahækkanir þar í landi bitu ekki jafn mikið og búist var við,“ segir Hafsteinn. Hann bætir við að hann eigi von á því að krafturinn í bandaríska hagkerfinu muni halda áfram á næsta ári, nú þegar vaxtalækkunarferli er hafið og mesta hættan á að vaxtahækkanir valdi efnahagslegu áfalli er að baki.

„Við munum ábyggilega áfram sjá öflugan hagvöxt á næsta ári. Það sama hefur gerst í Bandaríkjunum og víða annars staðar, að verðbólgan er komin langleiðina í átt að markmiði, vaxtalækkanir eru hafnar og það hefur tekist án þess að það hafi átt sér stað framleiðslutap eða orðið þjóðhagslegur skaði. Það hefur tekist að ná mjúkri lendingu sem stefnt hefur verið að,“ segir Hafsteinn.

Donald Trump, sem var nýverið kjörinn forseti Bandaríkjanna, hefur talað fyrir því að draga úr ríkisútgjöldum og lækka skatta. Hann vill þar að auki draga úr aðfluttu vinnuafli til landsins og leggja á tolla.

Hafsteinn segir að áhugavert verði að fylgjast með hvaða áhrif stefna nýkjörins forseta Bandaríkjanna kunni að hafa á hagkerfið. Segja megi að meginstefnur Trumps togist á sitt í hvora áttina.

„Auknir hvatar til fjárfestingar og meiri tilslökun í ríkisfjármálum ætti að öðru óbreyttu að auka eftirspurn í hagkerfinu en aftur á móti gætu hugmyndir um hækkun innflutningstolla og að torvelda aðflutning vinnuafls til landsins komið niður á hagvexti. Þegar þessir tveir þættir eru lagðir saman er allt eins líklegt að þeir komi út á sléttu,“ segir Hafsteinn, en bætir við að enn ríki þó veruleg óvissa um útfærslu á stefnu Trumps.

Hann segir að sér hafi fundist svakalega seigt í bandaríska hagkerfinu miðað við hvað vextir eru háir og líklegast hafi jafnvægisvextir í Bandaríkjunum verið vanmetnir.

„Við gætum séð 2-3 vaxtalækkanir á næsta ári en ég á von á því að vaxtalækkunum þar í landi ljúki áður en vextir fara undir 4%,“ segir hann.

Spurður hvað honum hafi fundist um peningastefnuna í Bandaríkjunum á þessu ári segir Hafsteinn að hún hafi heilt yfir verið í takt við það sem búast hafi mátt við í ljósi framvindu efnahagsmála, þótt vaxtahækkanir hafi reyndar hafist síðar en markaðir gerðu ráð fyrir í upphafi árs.

„Ef eitthvað er fannst mér ótímabært að fara í júmbólækkanir og lækka vexti um 50 punkta eins og bankinn gerði í september. Það hefur verið fínn þróttur í hagkerfinu og vinnumarkaðurinn hefur ekki linast jafn hratt eða mikið og margir höfðu búist við. Það eru teikn á lofti um að verðbólguhjöðnunin sé að lenda á vegg síðustu mánuði,“ segir Hafsteinn.

Hvað peningastefnu Seðlabanka Evrópu varðar segir Hafsteinn að hún hafi að sama skapi verið í takt við það sem búast mátti við.

Óttast að hagvöxtur verði áfram veikur

Hafsteinn segir að staðan í efnahagslífinu á evrusvæðinu sé eins og í evrukrísunni en með öfugum formerkjum. Það er að segja að horfur í jaðarríkjum álfunnar, sem áttu erfitt uppdráttar fyrir áratug, séu nú með ágætum, á meðan kjarnaríkin eigi í erfiðleikum.

„Hagvöxtur hefur verið sterkur í ríkjum eins og Spáni, Grikklandi og Portúgal en mjög veikur í kjarnaríkjunum Þýskalandi og Frakklandi. Það hefur verið mótvindur í ríkjum sem reiða sig á iðnað vegna hækkunar orkuverðs og aukinnar samkeppni frá kínverskum framleiðendum. Pólitísk óvissa vegna stjórnarslita í Þýskalandi og þráteflis eftir þingkosningar í Frakklandi bætir gráu ofan á svart. Það er ákveðin synd þar sem að mörgu leyti eru ágætar forsendur fyrir því að Evrópa gæti tekið við sér. Vextir hafa lækkað og kaupmáttur tekið við sér og ætti það að vera stuðningur við hagvöxt. Ég óttast þó að pólitísk óvissa og erfiðleikar í ytra umhverfi álfunnar valdi því að hagvöxtur á evrusvæðinu verði áfram veikur á næsta ári. Það er líklegt að ef Trump hækkar tollamúra í Bandaríkjunum muni það koma sér sérstaklega illa fyrir evrópsku hagkerfin sem reiða sig á utanríkisverslun og útflutning,“ segir Hafsteinn.

Bindur vonir við að vextir muni lækka hraðar á evrusvæðinu en í Bandaríkjunum

Hann bendir á að þær miklu hækkanir á orkuverði sem hafa átt sér stað á undanförnum árum hafi að mestu gengið til baka.

„Orkuverð hefur þó hækkað lítillega á seinni hluta ársins vegna kuldatíðar í Evrópu og það er m.a. orsökin fyrir því að verðbólga hefur verið að aukast aftur á seinni hluta ársins í Bretlandi,“ segir Hafsteinn.

Hafsteinn segir að hann bindi vonir við að vextir muni lækka hraðar á evrusvæðinu en í Bandaríkjunum.

„Verðbólga hefur gengið hraðar niður og það er líklegt að hún fari aftur lítillega undir markmið á næsta ári. Það er að gerast samhliða miklum veikleikum í efnahagslífinu í kjarnaríkjum álfunnar og þá er líklegt að svo verði raunin,“ segir Hafsteinn.

Hann segist þó ekki hafa áhyggjur af því að verðbólgan verði undir verðbólgumarkmiði til lengdar.

„Ég tel að það verði aðeins tímabundið og tel að það muni ekki skapa vandamál þar sem evrópski seðlabankinn getur brugðist við með því að lækka einfaldlega vexti,“ segir Hafsteinn.

Ólíklegt að sjá álíka ávöxtun á næsta ári

Árið 2024 hefur S&P 500-vísitalan staðið sig vel, með árlegri ávöxtun upp á 28,55% til dagsins í dag. Þetta felur í sér 26,86% hækkun á verði hlutabréfa auk 1,69% ávöxtunar vegna arðgreiðslna. Þessi aukning endurspeglar almennt sterkan hagvöxt í Bandaríkjunum, aukinn hagnað fyrirtækja, minni verðbólgu og bjartsýni á hlutabréfamarkaði.

Hafsteinn segir að ávöxtunin á hlutabréfamörkuðum í Bandaríkjunum hafi farið með himinskautum á árinu.

„Þessi mikla hækkun frá áramótum hefur að hluta til verið dregin áfram af auknum hagnaði fyrirtækja, sem getur vel verið sjálfbært til lengri tíma. Þau fyrirtæki sem hafa haft eitthvað með gervigreind að gera hafa gert stórlega vel á árinu. Verðlagning og kennitölur á bandaríska markaðinum hafa hins vegar einnig hækkað mikið og verðlagningin í Bandaríkjunum er orðin svakalega há, alveg sama á hvaða kennitölur maður lítur, þær eru allar nálægt sögulegu hámarki,“ segi Hafsteinn.

Spurður hvernig hann telji að gangurinn verði á mörkuðum á næsta ári segir Hafsteinn að hann sé minna bjartsýnn í ljósi þess hversu miklar hækkanir hafa þegar komið fram.

„Það er búið að verðleggja mikla bjartsýni inn í markaðinn þannig að þó að hagnaður fyrirtækja aukist, eins og ég á von á, þá er líklegt að kennitölurnar þurfi að lækka á móti til að koma markaðnum aftur í áttina að sjálfbærri verðlagningu, og því ólíklegt að við fáum annað ár af álíka ávöxtun og við sáum á þessu ári.“

Hann segir að evrópskur hlutabréfamarkaður glími við öfugan vanda.

„Kennitölurnar í Evrópu eru lágar í samanburðinum en hagnaðarhorfur fyrirtækja í álfunni eru lakari en í Bandaríkjunum. Það er því óvíst hvað lægri vextir muni skila sér í mikilli hækkun hlutabréfaverðs í Evrópu,“ segir Hafsteinn.

Mesta raunhækkun fasteignaverðs á þriðja ársfjórðungi var á Írlandi

OECD heldur utan um gagnagrunn um verð íbúðarhúsnæðis í mörgum löndum. Samkvæmt útreikningum stofnunarinnar hækkaði fasteignaverð í aðildarlöndum hennar á ársgrundvelli um 5,65% að nafnverði en um 0,84% að teknu tilliti til verðbólgu. Það er frá öðrum ársfjórðungi 2023 til annars ársfjórðungs 2024. Þetta er viðsnúningur frá fyrra ári þegar verð lækkaði að raungildi. Tölur fyrir þriðja ársfjórðung 2024 benda til að raunverðshækkun hafi verið rúm 2% í Bandaríkjunum og 0,6% í Bretlandi. Mesta raunhækkun fasteignaverðs á þriðja ársfjórðungi 2024 var á Írlandi, eða tæplega 8,5%, og næstmest á Íslandi, eða 5,9% skv. tölum stofnunarinnar. Á evrusvæðinu lækkaði íbúðaverð um 1,5% á ársgrundvelli m.v. annan ársfjórðung 2024.

Magnús Árni Skúlason, framkvæmdastjóri Reykjavík Economics, segir að raunlækkun íbúðaverðs í Evrópu hafi helst verið borin uppi af lækkunum í Þýskalandi og Frakklandi. Hafa þurfi í huga að landsmeðaltal endurspegli ekki verð í einstaka borgum sem eru á vaxtarsvæðum. Þar megi nefna norrænu höfuðborgirnar en einnig München, London og París.

„Lækkun vaxta á heimsvísu ætti að öðru jöfnu að hækka íbúðaverð en taka verður tillit til þess að leiguverð hefur hækkað mikið, ekki bara hér á landi heldur víða um heim. Leiguverð, íbúðaverð, launatekjur og ávöxtunarkrafa haldast í hendur. Einnig verður að taka tillit til hinnar miklu óvissu sem er í heiminum í dag í efnahags- og öryggismálum,“ segir Magnús.

Hann segir að í Bretlandi hafi ný ríkisstjórn boðað ýmsar breytingar í skattamálum sem gætu haft áhrif á íbúðamarkaðinn.

„Margir auðmenn hafa notið skattfríðinda sem hefur áhrif á verð í dýrustu hverfum borgarinnar. Það er ekki ljóst á þessari stundu hvort þessar skattkerfisbreytingar muni hafa áhrif á dýrari enda fasteignamarkaðarins,“ segir Magnús.

Almennt séð gera greinendur ráð fyrir að lægri vextir á íbúðalánum og vöxtur í launatekjum muni skapa rúm fyrir hækkun íbúðaverðs. Stjórnvöld í Bretlandi hafa haft þá stefnumörkun að nota hlutdeildarlán til að liðka fyrir kaupum fyrstu kaupenda. Að þessu sögðu er einnig til staðar sá vandi að íbúðaverð er þegar hátt m.v. tekjur, segir Magnús Árni.

„Væntingar eru til þess að vextir fari lækkandi í Bandaríkjunum, á evrusvæðinu og í Bretlandi. Það er ólíklegt að við sjáum jafn lágt vaxtastig í bráð og á covid-tímabilinu. Mikil óvissa er í heiminum um þessar mundir sem gerir enn erfiðara en ella að sjá fram í tímann. Nægir að nefna stjórnmálalega óvissu í bland við áframhaldandi svæðisbundin stríðsátök,“ segir hann.

Spurður út í horfurnar á fasteignamörkuðum á næsta ári segir Magnús að margir þættir spili þar inn í.

„Varðandi fasteignaverð þá er rétt að halda því til haga að hlutfall fasteignaverðs og launa er í hærra lagi í ofangreindum löndum og því ætti að vera minni innistæða fyrir hækkunum en ella. Mörg vaxtarsvæði, t.d. borgir, hafa glímt við húsnæðisskort en einnig skort á húsnæði á viðráðanlegu verði. Ef vextir lækka verulega er líklegt að eftirspurn eftir húsnæði fari vaxandi og að verð hækki eitthvað. Það fer eftir því hvernig stjórnvöldum, skipulagsyfirvöldum og verktökum tekst að takast á við framboðsskort á þeim hluta markaðarins þar sem þörfin er mest. Það sama á við um hlutfall leiguverðs og fasteignaverðs, það hefur hækkað að sama skapi. Leiguverð er þegar hátt en rannsókna er þörf á hvort fleiri kjósa að leigja saman vegna leigukostnaðar,“ segir Magnús.