Treystir bara á jólatöfrana

„Leikaraveislu,“ segir Gísli Örn Garðarsson leikstjóri Yermu, jólasýningar Þjóðleikhússins í ár, inntur eftir því við hverju áhorfendur megi búast á annan í jólum þegar verkið verður frumsýnt á Stóra sviðinu. Svar Gísla er bæði stutt og laggott enda segir hann leikhópinn í verkinu einfaldlega frábæran en með hlutverk fara þau Nína Dögg Filippusdóttir, Björn Thors, Guðjón Davíð Karlsson, Ilmur Kristjánsdóttir, Ólafía Hrönn Jónsdóttir og Vala Kristín Eiríksdóttir.

Málefni sem snerta marga

Yerma er í senn leiftrandi, áleitið og átakanlegt nútímaverk sem byggist á samnefndu meistaraverki Federicos García Lorca frá árinu 1934, sögu sem gerist í spænsku sveitasamfélagi. Höfundur leikritsins, Simon Stone, flytur hins vegar atburðarásina inn í borgarsamfélag samtímans en verkið segir frá Yermu, konu í blóma lífsins, sem gengur vel í starfi og á mann sem hún elskar. Það eina sem vantar er barn. En það sem virðist svo eðlilegur hluti af lífinu reynist ekki sjálfsagt og því lengri sem biðin verður því meira eykst löngunin eftir barni, löngun sem verður að þrá og síðar þráhyggju, þar til smám saman hún missir tökin.

Í einleiknum Ég hleyp, sem frumsýndur var í Borgarleikhúsinu í febrúar árið 2022, lék Gísli sjálfur föður sem tókst á við barnsmissi með því að byrja að hlaupa. Þar glímdi hann við hlutverk þar sem missir, ranglæti og varnarleysi einstaklingsins var í forgrunni, ekki ólíkt því sem Yerma þarf að kljást við í sínu lífi. Spurður hvort hann þurfi að huga að einhverju sérstöku þegar fengist sé við svo viðkvæm málefni sem snerti marga svarar Gísli því til að eins og með alla hluti þurfi maður að nálgast þá af ákveðinni nærgætni. „Með aldrinum fjölgar því miður áföllum í lífi manns og það kannski togar mann í átt að verkum sem þessum. Að skoða þessa brothættu línu milli þess sem er dásamlegt og hræðilegt,“ segir hann.

„Starf okkar felst í því að setja sig inn í aðstæður fólks af mismunandi toga, bæði út frá eigin raunveruleika og aðstæðna sem maður þekkir ekki. Í verkinu fylgjum við þessu ákveðna fólki eftir og Yerma hefur, eins og maður kannast sjálfur við, ætlað sér að tímasetja lífið eftir sínum hentugleika. En svo ræður maður ekki gangi náttúrunnar og er svo kannski búinn að missa af lestinni þegar maður sjálfur er tilbúinn. Það er einmitt í eðli okkar sem vinnum í þessu fagi að skoða inn í hugarheim og líf þess fólks sem við erum að takast á við hverju sinni,“ útskýrir hann og bætir við að það sé einmitt það sem sé svo gefandi við starfið og geri það fjölbreytilegt.

Frábær leikhópur

Talið berst að nýju að leikhópnum sem Gísli segir að hafi gengið vonum framar að velja.

„Það eru margir þarna sem ég vinn oft með og hef unnið með áður. Þegar maður er að setja saman sterkan leikhóp vill maður hafa fólk sem getur funkerað vel í slíku umhverfi og er hópspilarar því einhvern veginn þurfum við að segja þessa sögu saman. Það er því mikil leikhópastemning yfir þessu verki, ólíkt því þegar ég var að gera einleikinn Ég hleyp, þá var auðvitað engin leikhópastemning. Þá var ég bara einn í leikhópnum, ég og besti vinur minn hlaupabrettið,“ segir hann og hlær.

„Mér finnst mikilvægt að vinna með fólki sem mér finnst uppbyggjandi að vera í kringum, hvort sem það er í Frosti, Elly, Verbúðinni, Jólaboðinu eða hverju sem er. Það gerist svo margt óvænt þegar maður fær að vinna með góðum leikurum því þá verður alltaf eitthvað til sem maður getur ekki séð fyrir sjálfur.“

Með hlutverk Yermu fer Nína Dögg, eiginkona Gísla, svo blaðamaður stenst hreinlega ekki mátið að spyrja hann klassískrar spurningar sem hann hefur að eigin sögn fengið að heyra síðan þau komust inn í sama bekk í Leiklistarskólanum árið 1997; hvernig það sé fyrir þau hjónin að takast á við þessi hlutverk á sviðinu, það er að hann sé að leikstýra henni?

„Líf okkar hefur alltaf verið fléttað saman á þennan hátt. Við erum hluti af þessari hljómsveit sem við stofnuðum fyrir öllum þessum árum sem heitir Vesturport og innan þess tökum við að okkur mismunandi hlutverk. Við Nína vinnum oft saman enda hefur það gefist einstaklega vel og hið sama gildir um aðra lykilleikara Vesturports. Við vinnum vel saman og ekki síst tölum við hispurslaust hvert við annað í hópnum, við reynum að halda hvert öðru á tánum,“ segir hann kíminn.

Snerpa og þéttur húmor

Aðspurður segist Gísli færa verkið inn í íslenskt samfélag og veruleika.

„Þetta er verk sem gerist í nútímanum og í okkar tilfelli gerist það í okkar nánasta umhverfi. Verkið er klassískt að mörgu leyti því það tekst á við stórar tilfinningar sem eiga rætur aftur í elstu sögusagnir, grísku harmleikina og kómedíurnar. Það er því bæði léttur og þungur tónn í verkinu. Þetta er skemmtilegur texti og mikill leikaradjús með þessari góðu blöndu af snerpu og litríkri mannlegri áferð. Þarna er á ferðinni samskiptamáti sem er nálægur okkur sjálfum.“

Leikstjóra- og leikaraferill Gísla er bæði langur og glæstur enda hefur hann tekið að sér ýmis verkefni, bæði hérlendis sem og á erlendri grundu. En hvort skyldi nú vera skemmtilegra, að vera í hlutverki leikstjórans eða leikarans?

„Þetta er svolítið eins og að bera saman epli og appelsínur. Á sama tíma get ég þó sagt að ástæðan fyrir því að ég tók að mér þetta verk er sú að hér er á ferðinni einstaklega gott leikaraverk. Sem leikari veit ég hversu krefjandi það er að fá verkefni þar sem leikarinn er algjörlega í fyrirrúmi og þá finnst mér stundum þakklátt að vinna að sýningu eins og þessari sem er mun berskjaldaðri en til dæmis Frost þar sem ég þarf að setja mun meiri fókus á að skapa leikhúsævintýrið í kringum söguna. Í Yermu þarf ég meira að passa að þvælast ekki fyrir leikurunum en samt ná að lyfta sýningunni upp þannig að þeir geti fengið að gera það sem þeir gera best, sem er að túlka þessar persónur. Þau eiga þetta sammerkt, verk eins og Yerma, Ég hleyp eða Fólk, staðir og hlutir. Þau kjarnast í kringum góða leikara sem geta sagt manni sögur, hreyft við manni og fengið mann til að hlæja og gráta með sekúndu millibili.“

Jólin flækjast svolítið fyrir

Yerma er önnur jólasýningin sem Gísli leikstýrir en árið 2016 leikstýrði hann uppsetningu Vesturports á hinu sígilda verki Shakespeares, Óþelló. Þá segir hann ýmislegt frábrugðið við það að leikstýra verki sem sé frumsýnt á jólunum. „Ég bý reyndar sjálfur ekki við þessa nostalgíu í kringum jólasýningarnar. Mín upplifun er sú að þetta er mánuður þar sem er rosalega mikið að gera og margt annað sem togar í og truflar vinnuna, sem sagt jólin. Þau flækjast svolítið fyrir og sérstaklega þar sem það er svo mikið um að vera í desember. Einu sinni voru þessar jólasýningar í leikhúsunum kannski hátindurinn í menningarlífinu í desember en núna er svo margt í gangi að jólasýningarnar verða svona bara eitt af mörgu sem boðið er upp á. En það sem er á sama tíma gott er að maður nær að kúpla sig út úr öllu stressinu því maður er löglega afsakaður inni í leikhúsi. Það er voðalega gott að fá bara að vera svolítið stikkfrír inni í Þjóðleikhúsinu og losna við jólastressið. Svo poppar maður aftur upp í janúar og dettur inn í lífið þá.“

Boðið var upp á námskeið í tengslum við sýninguna í samstarfi við Endurmenntun Háskóla Íslands og að sögn Gísla fengu nemendur námskeiðsins að mæta á æfingar og fylgjast með.

„Við tókum smá samtal um verkið en innblástur þess kemur frá Lorca, þótt þessi uppsetning sé ekki Lorca, nema þá kannski það sem snýr að grunnkjarnanum; fólk sem ætlar að eignast barn. Þetta er því ekki aðlögun að Lorca heldur nýtt verk innblásið af því sem Lorca gerði. Svona eins og Lion King er innblásið af Hamlet án þess að vera Hamlet,“ segir hann til útskýringar.

Mikil eftirvænting í loftinu

Spurður að lokum hvort ekki sé mikil eftirvænting fyrir frumsýningunni segir Gísli svo vera. „Jú, mjög svo. Mér finnst þetta oft skemmtilegasti tíminn í leikhúsinu, þegar verið er að setja allt saman. Svo er ég með Gulla Briem sem semur tónlistina og spilar með hljómsveit á sviðinu. Það er ótrúlega gefandi að vinna með honum enda er hann algjör snillingur. Núna erum við að setja saman hljóðið, tónlistina, leikmyndina og láta þetta allt einhvern veginn flæða og þá gengur, að manni finnst, oft allt á afturfótunum. Það er alltaf sama sagan virðist vera, manni líður alltaf eins og þetta verði aldrei að leiksýningu en svo treystir maður bara á jólatöfrana, að jólaandinn komi inn í þetta.“