Nýjar vatnsaflsvirkjanir í uppnámi

Héraðsdómur Reykjavíkur hefur ógilt virkjunarleyfi sem Orkustofnun veitti Landsvirkjun í fyrra til þess að reisa Hvammsvirkjun. Forstjóri Landsvirkjunar segir dóminn setja allar nýjar vatnsaflsvirkjanir í uppnám.

Í dómnum kom fram að Umhverfisstofnun var ekki heimilt að veita heimild fyrir breytingu á svonefndu vatnshloti.

Samkvæmt dómnum gerði löggjafinn Umhverfisstofnun ókleift að veita heimild til breytingar á vatnshloti fyrir byggingu vatnsaflsvirkjana við innleiðingu vatnatilskipunar Evrópusambandsins. Tilskipunin var sett í lög árið 2022 en sótt var um virkjunarleyfi fyrir Hvammsvirkjun árið 2021.

Breyting á vatnshloti þýðir að verið sé að breyta til dæmis rennsli, sem gerist þegar vatnsaflsvirkjanir eru byggðar. Heimild til breytingar á vatnshloti er forsenda þess að fá virkjunarleyfi frá Orkustofnun.

„Hann túlkar lagasetninguna þannig að Umhverfisstofnun sé ekki heimilt að leyfa breytingar á vatnshloti fyrir vatnsaflsvirkjun. Sem þýðir bara að það er óheimilt að virkja vatnsafl á Íslandi samkvæmt þessari túlkun,“ segir Hörður Arnarson forstjóri Landsvirkjunar í samtali við Morgunblaðið en tekur fram að þetta sé mat lögmanna Landsvirkjunar á dómnum við fyrstu sýn.

Setur þetta þá öll frekari vatnsaflsvirkjanaáform í uppnám?

„Ef túlkunin er svona þá setur það allar vatnsaflsvirkjanir í uppnám,“ segir Hörður.

Hann segir ljóst að lögunum sé ekki ætlað að vinna gegn vatnsaflsvirkjunum en dómurinn sé frekar að segja að annmarkar hafi verið á meðferð málsins á Alþingi.

Nefndin sem var með málið til umfjöllunar hafi, að mati dómsins, ekki gert það nógu skýrt hver vilji stjórnvalda væri – að heimila vatnsaflsvirkjanir. Spurður hvort ríkisstjórnin þurfi að leggja fram nýtt frumvarp segir Hörður:

„Ef þau [stjórnvöld] eru sammála þessari túlkun dómarans að það séu ágallar á frumvarpinu, sem sé þannig að vilji stjórnvalda sé ekki að koma þar fram, þá held ég að það sé einboðið að það þurfi að skoða það,“ svarar Hörður.

Aldrei hefur reynt á þetta fyrir dómi fyrr en nú og Hörður segir líklegt að Landsvirkjun muni áfrýja málinu.

„Við tökum daginn í dag og á morgun til að greina stöðuna og við munum líka ráðfæra okkur við stjórnvöld því það er alveg ljóst að okkar mati að þetta er ekki markmiðið með lagasetningunni,“ segir Hörður og bætir við: „Það er mjög miklar líkur á því að við munum áfrýja.“

Sif Konráðsdóttir lögmaður flutti málið fyrir dómi ásamt Friðleifi Agli Guðmundssyni.

„Umhverfisstofnun var þarna að veita vissa undanþágu eftir að það var búið að ógilda virkjanaleyfi á æðra stjórnsýslustigi. Það var gert í júlí 2023 og þá sótti Landsvirkjun um heimild til undanþágu og hún var veitt í apríl í fyrra og þá var farið í þetta dómsmál til að ógilda þá undanþágu,“ segir Sif í samtali við Morgunblaðið.

Virkjunarleyfið var svo gefið út á meðan málið var í gangi, eða í september í fyrra, og lét þá Sif gefa út framhaldsstefnu út af virkjunarleyfinu og þess vegna hafi það verið fellt úr gildi líka. „Þannig að þetta er í grunninn um þessa undanþágu Umhverfisstofnunar frá bindandi markmiðum laga um stjórn vatnamála sem koma frá vatnatilskipun Evrópusambandsins,“ segir Sif.

Hörður segir að að fenginni reynslu geti þetta tafið gangsetningu Hvammsvirkjunar um nokkur ár.