Leiðtogafundir í Kardemommubæ

Valur Ingimundarson sagnfræðingur telur endurkomu Bandaríkjahers hingað tákna afturhvarf til loka kalda stríðsins, sem lauk með falli Berlínarmúrsins og hruni Sovétríkjanna fáeinum árum eftir leiðtogafundinn í Höfða haustið 1986.

Kaldhæðni

Þess vegna verður kannski aftur blásið til leiðtogafundar í Höfða einhvern bálviðrisdag í október eins og fyrir tæpum fjórum áratugum. Í þetta sinn með þeim forsetum Bandaríkjanna og Rússlands er munu ráða gangi heimsmála á komandi misserum, þó ekki eins og lýst er í Völuspá þannig að „veröld steypist„, heldur til „að leggja þau lóð á vogarskálarnar„ er leiði til „friðar og afvopnunar“, eins og Vigdís Finnbogadóttir fyrrverandi forseti komst að orði í tilefni af leiðtogafundinum árið 1986. Bandaríkin og Rússland ráða yfir næstum 90% allra kjarnavopna veraldar og a.m.k. tvisvar hefur styrjöld með slík vopn næstum hafist vegna mistaka í stjórnkerfum þeirra. Það er umhugsunarvert!

Kaldhæðnin hér kristallast í því að fyrrverandi utanríkisráðherra Íslands, hugsanlega næsti formaður Sjálfstæðisflokksins, hefur leitast við að ögra báðum þessum þjóðarleiðtogum. Donald Trump hefur hún lýst sem „þröngsýnum, fáfróðum og fordómafullum fábjána“ og að auki farið ófögrum orðum um Vladimír Pútín, lokað íslenska sendiráðinu í Moskvu og lýst því yfir að samskipti Íslendinga við ríki Pútíns skuli verða í lágmarki viðskiptalega, menningarlega og stjórnmálalega.

Sýn núverandi utanríkisráðherra hæfir greinilega sams konar sjónarmiðum eins og kjaftur skel. Tugum milljarða á að veita í stríðsrekstur Úkraínu og markviss hernaðaruppbygging er hafin á Miðnesheiði án umræðu á þingi svo nokkru nemi, auk þess sem daður við NATO og Evrópusambandið, yin og yang vesturevrópskrar heimsmyndar, fer nú ört vaxandi. Íslendingar verða jú að vera „þjóð meðal þjóða“.

Október 1986

Reykjavíkurfundur Ronalds Reagan og Mikhaíls Gorbatsjev var haldinn haustið 1986 í hrollköldu bálviðri, sem síðar nefndist „leiðtogaveður“. Heimsbyggðin stóð agndofa þegar fréttist um staðarvalið, enda höfðu takmarkaðar spurnir farið af litla eyríkinu hér úti í Atlantshafi. Netið var ekki komið til sögunnar eða stafræn tækni og því síður hin margeggja spunagreind, sem heillar svo marga nú á dögum, illu heilli. Miðað við ferðalýsingar erlendra gesta hafði Ísland birst umheiminum um ár og aldir sem fátæk og subbuleg hjálenda utan Evrópu, af sumum ruglað saman við Grænland, og frumbyggjarnir jafnvel settir á stall með nýlendubúum Afríku og Asíu.

Eyjan liggur við jaðar Norður-Íshafsins sem umlykur Norðurpólinn. Heimurinn hlaut því að sjá Reagan fyrir sér í kafaldsbyl með loðhúfu klæddan selskinnsfeldi er hann tók á móti Gorbatsjev við dyr litla hússins, sem eyjarskeggjar nefndu Höfða eða „Hofdi House“.

Alheimsfrægð lítils eyríkis

Fyrrverandi utanríkisráðherra, hin vígfúsa Þórdís Kolbrún, sem þegar hefur náð að gegna sjö ráðherraembættum, var ekki fædd þegar Höfðafundurinn 1986 var haldinn. Ekki heldur nýkrýndur forsætisráðherra.

Erlendir fjölmiðlar fjölluðu um leiðtogafundinn á léttum nótum; til marks um hið súrrealíska staðarval sagði norskur fjölmiðill: „Fundur valdamestu leiðtoga heims verður haldinn í Kardemommubæ.“ Litla eyþjóðin lét þó ekki að sér hæða, enda þekkt fyrir allt annað en undirlægjuhátt í hinum stóra heimi. Við þingsetningu daginn fyrir Höfðafundinn tók Vigdís forseti svo til orða: „Orðstír friðelskandi þjóðar hljómar um heimsbyggðina.„ Og einn viðmælenda Morgunblaðsins sagði: „Nú veit fólk að minnsta kosti hvar Ísland er.“

„Þjóð meðal þjóða“

Leiðtogafundurinn í Höfða hefði eflaust orðið minning ein frá ótrúlegum dögum ef tökur Hollywood-myndarinnar Reykjavik: A Cold War Saga hefðu ekki hafist síðastliðið haust, einmitt á sama tíma og leiðtogar Norðurlandaríkjanna hittu Volodimír Selenskí í Reykjavík. Gamalkunnugt „leiðtogaveður“ geisaði, svo að varla var stætt á hlaðinu framan við gamla Loftleiðahótelið; móttökuliðið horfði með ugg á vaggandi þotur norrænu ráðherranna skjótast í beinni aðflugsstefnu ofan úr sortanum yfir nýbyggingum Landspítalans. Blá ljós tifuðu um Kardemommubæ í ljósaskiptunum og löggan var alvöru vopnum búin, enda sjálfur Selenskí mættur. Öllu var til tjaldað hjá „þjóð meðal þjóða“.

Er komið var í hráslagann á Þingvöllum brá skelfingarsvip fyrir í andlitum gestanna, líka hins herskáa Úkraínuforseta. Mette Frederiksen leit á Bjarna Ben með upplit er minnti á andvarp Snæfríðar Eydalín þegar Arnas Arnæus leiddi hana inn í holdsveikrahreysið Rein: „Vinur, hví dregurðu mig inní þetta skelfilega hús?“

Í nálægri framtíð, einhvern tíma að afliðnum réttum, þegar Kardemommubær skartar litskrúði haustsins í köldum krapaslettingi, er óskandi að leiðtogar stórveldanna hittist hér aftur í nafni „friðar og afvopnunar“, samanber orð Vigdísar forseta forðum. Utanríkisráðherrar vorir hafi þá að auki náð þeim þroska að hætta öllum leik að eldi með barnslegum ögrunum, án umboðs frá þjóðinni.

Höfði gæti þá kannski farið að jafnast á við merka staði á borð við Taj Mahal eða yfirbótakirkjuna Sagrada Familia og kallast Friðarmusterið Höfði.