Öll framleiðsla í Lund innan 5 ára

„Þeir vildu kalla þetta Hafberg sterka, en ég hafnaði því,“ segir Hafberg Þórisson, framkvæmdastjóri og eigandi garðyrkjustöðvarinnar Lambhaga, í samtali við ViðskiptaMoggann, og bendir á nýtt salat í nýjum pakkningum sem heitir í staðinn Djöflasalat. „Það er sterkt bragð af því,“ bætir hann við.

Hafberg selur salat í öllum helstu nýlenduvöruverslunum. „Það eru fleiri í þessu. Ég vil að samkeppnin sé virk,“ segir framkvæmdastjórinn en viðurkennir að fyrirtæki hans sé það umsvifamesta á markaðinum. „Við framleiðum tæp tvö tonn á dag.“

Lambhagi starfar nú á tveimur stöðum, í Úlfarsárdal í Reykjavík og Lundi í Mosfellsdal. „Ég sé fyrir mér að vera búinn að flytja alla framleiðsluna í Lund innan fimm ára. Þar get ég byggt á tíu hekturum lands,“ segir Hafberg sem keypti landið árið 2007.

Vill hefja útiræktun

Nú þegar hefur risið nýtt alsjálfvirkt gróðurhús í Lundi sem framleiðir margar tegundir af salati í fimm „vélum“. Þar vex salatið og fer síðan sína leið í skurð og pakkningu eftir að hafa vaxið í 28-32 daga, mismunandi eftir tegundum. Gróðurhúsið er fyrsti áfanginn af þremur. „Ég fer að hefjast handa síðar á árinu við næsta áfanga. Svo ætla ég að hefja útiræktun á salati eins og ég gerði hér áður fyrr. Þá leiddi ég hita undir moldina og fékk tvær uppskerur á ári. Sumt salat verður að rækta úti eins og kínakál, sem ég gerði mikið af á sínum tíma, og iceberg. Báðar þessar tegundir þurfa næturkuldann til að geta myndað höfuð.“

Hann segir að miklar endurbætur hafi staðið yfir í Úlfarsárdal upp á síðkastið. Verið er að skipta um þak meðal annars. „Við vildum ekki rífa húsin. Þau eru byggð samkvæmt þeirra tíma venju þegar ekki mátti byggja há gróðurhús vegna ótta við fok,“ útskýrir Hafberg en í viðbyggingu í Úlfarsárdal frá 2014 er mun hærra til lofts en í því gamla, líkt og í nýja húsinu í Lundi. „Svo er kælirinn orðinn of lítill.“

Blaðamaður gengur um gróðurhúsin með Hafberg og skoðar bæði salat, sem Hafberg segir að sé ræktað án eiturefna og með hátt vítamíninnihald, og laust við svokallaða oxalsýru, og margvíslegar sjálfvirkar vélar sem Hafberg hefur sjálfur hannað og látið smíða. Þar á meðal er pökkunarvél, vigtarvél, sem setur salatið í rétta skammta, og sáningarvél. „Ég fór til Danmerkur og leitaði að samstarsfaðila og fann Ellepot. Þau sögðu að það væri ekki hægt að búa til svona sáningarvél. Þá sagðist ég ætla að leita annað. Þau sáu að sér og smíðuðu vélina með mér,“ segir Hafberg og brosir.

„Það hefur mikil þróun orðið í tækni og sjálfvirkni frá því ég hóf starfsemi árið 1978. Á þeim tíma var ég nýkominn heim úr garðyrkjunámi í Noregi. Ég sótti um land hjá borginni undir ræktun en fékk neitun. Ég fékk svo tilboð um starf í Afríku og var búinn að pakka í töskur þegar Albert Guðmundsson borgarfulltrúi hafði samband. Hann sagði að Ísland mætti ekki við því að missa ungt fólk úr landi og ég fékk landið á leigu. Í dag er ég með samning til nokkurra ára í viðbót, þó maður viti aldrei hvað ólíkindatólin í borginni gera. Kannski vilja þau nota landið. Þá þarf ég að fara í burtu. Ég hef samt hug á að vera hér áfram þó að framleiðsla hætti, til dæmis með pökkun og aðra aðstöðu. En landið er orðið of lítið. Ég hefði viljað fá meira land á sínum tíma, en ég sá auðvitað ekki fyrir hvað þetta myndi stækka mikið. Borgin hefur verið mér hliðholl. Ég þarf ekkert að kvarta undan því.“

Hann bendir blaðamanni á pappakassa sem notaðir eru til að flytja salatið á útsölustaði. „Við notum 350 þúsund svona kassa á ári og eigum vél sem brýtur þá saman.“

Hafberg býr í einbýlishúsi sem hann reisti á landinu. Þar skammt frá er tjörn sem Hafberg bjó sjálfur til. Þar svamla endur, gæsir og norskur hegri gerir sig heimakominn. Nú er Hafberg að reisa annað einbýlishús og móttöku í Lundi, við hlið nýja gróðurhússins. „Þar verður gott að vera. Ég hef verið að planta trjám síðan ég fékk landið fyrir sautján árum og mun halda því áfram.“

Hjá Lambhaga eru 32 starfsmenn. „Afkoman í fyrra var í járnum, en árið þar áður var betra. Það er ýmislegt í umhverfinu sem ekki er nógu hagfellt fyrir ræktendur eins og mig. Starfsmannakostnaður er hár, sá hæsti í Evrópu, og það sama má segja um vexti. Svo hefur rafmagnskostnaður hækkað um 100% á fjórum árum,“ segir Hafberg og bætir við að um síðustu áramót hafi rafmagnið hækkað um 30%. „Við höfum gripið til þess ráðs að minnka raforkunotkunina. Framleiðendur á Spáni og Ítalíu búa ekki við þetta sama. Þar er ekkert rafmagn í gróðurhúsunum heldur nægir þeim sólarljósið,“ bætir Hafberg við en ítrekar um leið mikilvægi þess að halda áfram ræktun á grænmeti á Íslandi. Ef það yrði ekki gert yrði ekki eins fýsilegt að búa hér að hans mati. „Við búum á kaldri eyju. En til þess að framleiðslan sé áfram hagkvæm er nauðsynlegt að halda áfram að sjálfvirknivæða hana.“

Græðgi ræður hækkunum

Hann segir að verðhækkanir á rafmagni eigi sér enga stoð í öðru en græðgi, og þá sé sama hvaða framleiðanda skipt er við. „Þeir hækka allir rafmagn í sama takti. Það eru sömu borholurnar í gangi, sama vatnið að renna í virkjanirnar og áður. Allt er óbreytt. Samt hækkar verðið og hækkar. Rafmagn er um þriðjungur af rekstrarkostnaðinum.“

Hafberg varð fyrir skakkaföllum í faraldrinum einkum vegna tafa og vandræða við verksmiðju sem hann setti á stofn í Danmörku til að framleiða ræktunarvélarnar. „Hún var starfrækt í tvö ár og framleiddi ýmislegt fleira en bara ræktunarvélar. En ég var óheppinn með samstarfsmann sem lifði of hátt og verksmiðjan hætti starfsemi eftir að ég var farinn úr rekstrinum. Ég lagði fyrirtækinu til allt rekstrarfé.“

Þrátt fyrir áföll í faraldrinum sótti Hafberg ekki um rekstrarstyrki eða lán. „Ég hef alltaf staðið á eigin fótum og aldrei sótt um aðstoð,“ segir Hafberg en tækin í nýja húsið kostuðu 700 milljónir króna. „Það fór svo að við þurftum að endurbyggja tækin eftir að þau komu hingað, sem var mjög kostnaðarsamt. Vélarnar virkuðu ekki nógu vel þegar á hólminn var komið. Hugbúnaðurinn er hinsvegar allur smíðaður á Íslandi.“

Hafberg segir að dóttir hans, sem er að klára nám í Garðyrkjuskólanum, sé að koma inn í reksturinn sem eigandi. „Við erum að fara á tvær sýningar í útlöndum þar sem við kynnum okkur það allra nýjasta í bransanum, ásamt því að hitta ýmsa kollega sem ég hef kynnst í gegnum tíðina. Þeir koma líka reglulega í heimsókn til mín.“

Hafberg sér sig nú knúinn til að búa til sína eigin mold. „Sú mold sem flutt er inn hingað til lands er mosi frá Lettlandi. Frá og með 2030 verður þeim meinað að flytja vöruna hingað til lands. Þá vil ég vera kominn með sjálfbæra moldarframleiðslu. Við nýtum afganga og affall af gróðurhúsunum og náum að búa til mold á 5-7 dögum. Þessi þróun er langt komin.“

Þó að Hafberg rækti nú eingöngu salat og dálítið af kryddjurtum var hann á sínum tíma stórtækur í ræktun á pottaplöntum. „Ég sá um allar plöntur í flugstöð Leifs Eiríkssonar í tuttugu ár. Svo fyllti ég Perluna af plöntum. Ég var þar í byggingarnefnd. Plönturnar eru þó farnar núna af báðum stöðum.“

Framkvæmdastjórinn hefur alltaf unnið mikið. „Á meðan ég hef gaman af þessu er engan bilbug á mér að finna. Ég hef líka alltaf lagt mikið upp úr að gera sem mest sjálfur með starfsfólki mínu. Ég á til dæmis allar vinnuvélar sjálfur,“ segir hann og bendir á traktorsgröfur, valtara og fleiri tæki. „Ég var einmitt að grafa í Lundi til klukkan níu í gærkvöldi.“

Grallarar á bak við tilboðið

Árið 2022 var sagt frá því í Morgunblaðinu að fasteignafélagið Eik hygðist kaupa Lambhaga á 4,2 milljarða króna. „Það varð ekkert af því enda voru grallarar á bak við það tilboð. Vaxa, samkeppnisaðili minn, vildi í raun bara komast í bókhaldið. Eik hafði hug á eignunum en Vaxa sagðist vilja kaupa reksturinn. Þeir eru að selja eitthvert smáræði af salati með sama mannskap og við, en eru duglegir að leita í allskonar sjóði og styrki frá Rannís og fleiri aðilum til að framleiða salat á mörgum hæðum, sem ekki er hægt nema með meðgjöf. Þeir hafa fengið hundruð milljóna og segjast vera að þróa eitthvað, en það er engin þróun í gangi,“ segir Hafberg að lokum.