Enn af framkomu stjórnvaldsins við eldri ökumenn

Þegar maður hugleiðir framkomu stjórnvaldsins gagnvart eldri ökumönnum á Íslandi fer ekki hjá því að upp í hugann komi samlíking við framgöngu og pólitíska stefnu ónefndra þjóða og vinnubrögð þeirra gagnvart ákveðnum aðilum og þjóðarbrotum, ekki síst þeim sem minna mega sín. Þetta gerist þannig að maður fyllist skelfingu við þá tilhugsun að slíkt sé að eiga sér stað á okkar góða landi nú á tímum en það er engu að síður staðreynd. En hvað er hér á ferðinni; er það stæk forræðishyggja eða er kannski bara um að ræða þekkingarleysi stjórnvaldsins á viðkomandi málaflokki?

Í góðri grein eftir hagfræðinginn Pétur J. Eiríksson sem birtist í Morgunblaðinu 4. febrúar sl. gerir höfundur grein fyrir ólíkri stöðu svokallaðra eldri borgara í Svíþjóð og á Íslandi hvað viðkemur gildistíma ökuskírteina þeirra. Í grein Péturs kemur ýmislegt merkilegt fram en auk þess gerir hann sérstaklega grein fyrir ákvæðum laga varðandi gildistíma ökuréttinda eldri borgara. Þar bendir höfundur á þá staðreynd að sænskur eftirlaunaþegi hefur endurnýjað ökuréttindi sín frá þeim tíma að hann komst á eftirlaun og til 90 ára aldurs alls þrisvar sinnum á meðan íslenskur jafnaldri hans hefur þurft að endurnýja sín ökuréttindi fimmtán sinnum á sama tímabili. Hvað getur valdið þessum gríðarlega mun þar sem fyrir liggur að bæði löndin styðjast við sömu reglur frá Evrópusambandinu (Directive 2006/126/EC)? Þá kemur enn fremur fram í grein Péturs að í Svíþjóð sé það stjórnvaldsins og heilbrigðiskerfisins að sanna að einstaklingur sé ekki lengur hæfur til að stjórna ökutæki en hér á okkar merkilega landi er það einstaklingsins að sanna að hann sé enn fær um að geta ekið. Er ekki eitthvað mikið að hér?

Fyrir skömmu hafði samband við mig 96 ára gamall maður sem hafði fengið þann úrskurð hjá heilsugæslulækni að hann þyrfti nánari skoðunar við áður en ökuskírteini hans yrði endurútgefið. Hann fór með vottorðið til sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu sem úrskurðaði að hann þyrfti að þreyta próf í aksturshæfni hjá Frumherja hf. en það fyrirtæki hefur einkarétt á framkvæmd ökuprófa hér á landi. Fyrrnefndur einstaklingur leitaði til undirritaðs og falaðist eftir aðstoð hans við undirbúning fyrir prófið. Við hófum okkar samstarf með því að við fórum saman í ökuferð á kennslubifreið minni en strax í upphafi hennar kom í ljós að viðkomandi einstaklingur hafði mjög mikla og góða hæfni sem ökumaður og þótt á ökutímann liði kom ekkert það fram sem benti til annars en þessi fyrsta tilfinning undirritaðs væri rétt. Því var pantaður tími fyrir hæfniprófið sem fór fram 18. febrúar siðastliðinn.

Eins og við var búist gekk prófið vel og að því loknu áttu prófdómarinn og undirritaður tal saman og voru þeir sammála um að margir 17 til 25 ára ökumenn mættu vera ánægðir með að akstur þeirra væri af sömu gæðum og akstur þessa 96 ára gamla próftaka og gott væri að ökumenn tækju hann sér til fyrirmyndar. Viðkomandi býr einn í eigin íbúð og sér algerlega um sig sjálfur og þarf meðal annars að sjá um aðdrætti fyrir heimili sitt en hann á ekki gott með gang sem stendur vegna ökklabrots. Rétt er einnig að geta þess hér að embætti sýslumanns sýndi honum þá sérstöku manngæsku að neita honum um bráðabirgðaakstursheimild þannig að hann kæmist út í búð að sækja sér mat.

Þessi ákvörðun heilbrigðiskerfisins og sýslumanns kostaði þennan einstakling tugi þúsunda króna að þessu sinni en gera má ráð fyrir að hann þurfi að endurtaka leikinn að ári liðnu og síðan koll af kolli. Að mati undirritaðs er hér um að ræða óvenju ósvífnar árásir samfélagsins á einstaklinga sem gera sitt ýtrasta til að standa sig sem allra best og íþyngja hvorki embættinu né samfélaginu að óþörfu. Það má svo koma fram að undirrituðum er kunnugt um að þetta er langt í frá eina tilvikið þar sem misrétti viðgengst varðandi þennan málaflokk.

Í þessu sambandi má spyrja hvort ekki sé tímabært að hið opinbera fari að tileinka sér mildari og manneskjulegri aðferðir til að kanna hæfi og getu eldri einstaklinga til aksturs og leiti í því sambandi til reynslu grannþjóða okkar.

Því eru hér í lokin ítrekaðar óskir sem settar voru fram í grein undirritaðs um sama efni frá 21. janúar 2025 þar sem skorað var á nýkjörna alþingismenn og ráðherra samgöngu- og dómsmála að beita sér fyrir lagfæringum á þessum vanvirðandi aðferðum sem eldri borgarar eru beittir hér á landi við endurnýjun ökuréttinda sinna.