Hlutverk íslenska hersins

Nútímaherir gegna mun fjölbreyttari hlutverkum en áður tíðkaðist. Þeir eru ekki eingöngu hugsaðir sem vopnaðar sveitir til hefðbundins stríðsreksturs heldur sinna einnig öryggis- og varnarmálum, til að mynda í formi áhættugreininga og öryggisáætlana, og samskiptum við bandamenn. Meðlimir hernaðarbandalaga eins og NATO leggja áherslu á aðlögunarhæfni í takt við síbreytilegt öryggisumhverfi, þar sem nýjar ógnir kalla á ný viðbrögð. Hefðbundin hlutverk hers eru enn mikilvæg, enda eru þeir jafnframt virkir í netöryggi, upplýsingaöryggi, friðargæslu, hamfarahjálp og eftirliti með mikilvægum innviðum.

Hernaðarlegur viðbúnaður í nútímanum snýst ekki eingöngu um að hafa sterkan landher eða flota heldur einnig um að tryggja að ríki geti brugðist við fjölbreyttum áskorunum, hvort sem þær eru hefðbundnar eða óhefðbundnar. Þannig fara hernaðarlegar stofnanir ekki aðeins með það hlutverk að verjast beinni innrás hermanna heldur fara þær með hlutverk lýðræðislegra varna, þar á meðal varna gegn áhrifaásókn vegna kosninga og tilrauna til upplýsingastríða. Í þessu samhengi má nefna að NATO-aðildarríki þurfa að sýna fram á að þau geti lagt sitt af mörkum til sameiginlegra varna.

Sérhæfing innan herja

Þróun öryggismála hefur einnig kallað á aukna sérhæfingu innan herja, þar sem sum ríki leggja meiri áherslu á ákveðin svið en önnur. Þannig hefur netöryggi orðið eitt mikilvægasta viðfangsefni hersveita, þar sem tölvuárásir geta haft gríðarleg áhrif á innviði ríkja.

Hersveitir sinna einnig mikilvægu hlutverki í friðargæslu og stöðugleikaaðgerðum á alþjóðavettvangi, sérstaklega í veikburða ríkjum þar sem lagaskipulag og stjórnvöld hafa ekki getu til að halda uppi öryggi almennings. Með þátttöku í slíkum aðgerðum tryggja ríki bæði eigin öryggi og styrkja stöðu sína sem ábyrgir alþjóðlegir samstarfsaðilar.

Að auki gegna herir mikilvægu hlutverki í mannúðaraðstoð og hamfaraviðbrögðum. Þeir geta brugðist hratt við náttúruhamförum, bjargað mannslífum og veitt neyðaraðstoð í formi flutninga, skjóls og björgunarþjónustu. Dæmi um þetta sást í covid-19-heimsfaraldrinum þegar herafli ýmissa ríkja aðstoðaði við að dreifa bóluefnum og setja upp bráðabirgðasjúkrahús.

Hátæknivæddur varnarher

Ef Ísland myndi þróa sérhæfðan hátæknivæddan varnarher væri mikilvægt að hann sinnti fyrst og fremst eftirliti, gæslu íslenskra hafsvæða og viðbrögðum við ógnum á Norður-Atlantshafi og norðurslóðum. Þar með myndi Ísland styrkja stöðu sína sem áreiðanlegur bandamaður innan NATO og leggja áherslu á varnir á þeim svæðum sem skipta bandalagið miklu máli.

Slíkur her þyrfti ekki að vera stór að umfangi í alþjóðlegu samhengi heldur háþróaður og sérhæfður með áherslu á tækniþróun, öryggisgæslu og greiningu ógnarþátta í lofti og á legi. Hann gæti nýtt sér fjarskiptakerfi og eftirlitsbúnað til að greina óeðlilega starfsemi á svæðinu og tryggja að Ísland legði sitt af mörkum til öryggis norðurslóða og Atlantshafsins. Slík stefna myndi jafnframt gera landið virkara í sameiginlegum varnaráætlunum NATO og staðfesta að Ísland leggi töluvert til varnar- og öryggismála. Íslenskur her hefði um leið það hlutverk að undirbyggja þann skilning og þekkingu sem er nauðsynleg svo stjórnmálin og stjórnsýsla geti mótað sjálfstæða varnarstefnu í samræmi við lýðræðislegar kröfur.

Mikilvæg nýsköpun

Herir eru einnig mikilvægir aðilar í tækninýjungum og rannsóknum, þar sem fjárfestingar í varnartækni hafa oft leitt til nýsköpunar sem nýtist einnig á borgaralegum vettvangi. GPS-staðsetningarkerfið og netið eru dæmi um tækni sem á rætur að rekja til hernaðarþróunar en er nú ómissandi í daglegu lífi fólks. Slík þróun getur orðið mikilvægt svið fyrir ríki sem vilja sérhæfa sig á tilteknum sviðum innan varnarmála.

Sterkari innan NATO

Þróun slíkra varna krefðist þó umtalsverðs undirbúnings og fjárfestinga. Íslensk stjórnvöld þyrftu að meta hvort slík stefna væri raunhæf og hvernig hún myndi samræmast núverandi varnarsamstarfi við Bandaríkin og NATO. Ísland hefur hingað til treyst á varnarsamstarf en ef öryggismál verða sífellt flóknari getur komið að því að Ísland þurfi að taka virkara hlutverk í eigin vörnum og leggja sitt af mörkum með sérhæfðri varnargetu sem myndi efla stöðu landsins innan bandalagsins.

Sjálfstæð geta Íslands til að tryggja eigin varnir myndi ekki aðeins styrkja stöðu landsins innan NATO heldur einnig auka getu þess til að bregðast við nýjum og vaxandi ógnum á norðurslóðum. Með framsýnum ákvörðunum í varnarmálum gæti Ísland orðið leiðandi í sérhæfðri öryggis- og varnartækni á svæðinu og sýnt að smáríki geti lagt mikilvægt af mörkum til alþjóðlegs öryggis.