Sameinaðir stöndum vér

Einn af hápunktum hátíðarhaldanna í tilefni af 100 ára fullveldisafmæli Íslands árið 2018 var sýningin Lífsblómið, sem var haldin í Listasafni Íslands í samstarfi við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og Þjóðskjalasafn Íslands undir sýningarstjórn Sigrúnar Ölbu Sigurðardóttur. Þessar þrjár stofnanir lögðu til listaverk, handritaarfinn og þýðingarmikil skjöl til að skýra sögulega þætti og varpa nýju ljósi á fullveldissögu þjóðarinnar.

Flest listaverkanna á sýningunni voru eftir samtímalistamenn og voru bæði beinar og óbeinar skírskotanir í sögulega viðburði sem opnuðu á nýja túlkunarmöguleika og vangaveltur. Eitt af þessum verkum var Sameinaðir stöndum vér eftir Birgi Andrésson, sem var fengið að láni úr dánarbúi listamannsins en keypt til safnsins á meðan á sýningunni stóð. Birgir vann verkið árið 2004, á 60 ára afmæli lýðveldisins. Verkið vísar til þáttaskila í Íslandssögunni sem urðu við hernámið í seinni heimsstyrjöldinni og síðar komu bandaríska hersins við stofnun Atlantshafsbandalagsins árið 1949. Þau nánu tengsl sem Ísland hefur síðan haldið við Bandaríkin og Bretland eru táknuð með lopafánunum: íslenska fánanum efst og bandaríska og breska fyrir neðan, eins og á verðlaunapalli. Kímni Birgis kemur hér vel fram, þar sem Bandaríkin eru lesin sem silfur og Bretland sem brons.

Uppsetning verka Birgis var aldrei tilviljanakennd. Sameinaðir stöndum vér tengist óneitanlega innsetningunni Nálægð, sem var sýnd á Feneyjatvíæringnum 1995, þar sem handprjónaðir fánar í sauðalitunum voru í aðalhlutverki. Margræðni einkennir bæði þessi verk, en um leið eru þau einstaklega táknræn og auðlesin í sögulegu samhengi liðinnar aldar. Það minnir okkur til dæmis á það á hve miklum hraða nútíminn hélt innreið sína í gamla sveitasamfélagið og hvernig einangrun þess rofnaði. Í íslenskri listasögu er ekki mikil hefð fyrir sögumálverkum eins og tíðkast í Evrópu en Birgir Andrésson hefur með þessu verki náð að ramma inn söguleg skil og menningarsögu þjóðarinnar á einstakan hátt. Sýningin Lífsblómið var framúrskarandi dæmi um hvernig samtímalist getur túlkað og varpað ljósi á sögulega atburði og þjóðarvitund. Með verkum eins og Sameinaðir stöndum vér hefur Birgir Andrésson skapað varanlega arfleifð sem heldur áfram að vekja umhugsun og umræðu um íslenska sögu og menningu.