Bannað að drepa og Dótarímur tilnefndar

Skáldsagan Bannað að drepa eftir Gunnar Helgason sem Rán Flygenring myndlýsti og ljóðabókin Dótarímur eftir Þórarin Eldjárn sem Þórarinn Már Baldursson myndlýsti eru tilnefndar fyrir Íslands hönd til Barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs 2025. Þetta var tilkynnt í Norræna húsinu í gær.

Landsbundnar dómnefndir tilnefna í ár samtals 14 verk til verðlaunanna, en sameiginleg norræn dómnefnd velur vinningshafa ársins. Tilkynnt verður um vinningshafa ársins 21. október og verðlaunin sjálf afhent í Stokkhólmi 28. október í tengslum við 77. þing Norðurlandaráðs. Verðlaunahafinn hlýtur verðlaunagripinn Norðurljós og 300 þúsund danskar krónur, eða tæpar 5,8 milljónir íslenskra króna.

Frá Álandseyjum er tilnefnd kaflabókin Neptunihusets hemlighet eftir Liv Wentzel. Frá Danmörku eru tilnefndar teiknimyndasagan Ørn eftir Jeppe Sandholt og myndabókin Wonga og rævene eftir Molly Wittus. Frá Finnlandi eru tilnefndar myndabækurnar Chop Chop – en tapper jordbos berättelse eftir Lindu Bondestam og Kesän ainoa kaunis päivä eftir Mariu Vilja. Frá Færeyjum er tilnefnd barnabókin Fornt eftir Elinu á Rógvi sem Silja Eystberg myndlýsti. Frá Grænlandi er tilnefnd barnabókin Pilu eftir Uilu Pedersen sem Susanne Jensen myndlýsti. Frá Noregi eru tilnefndar unglingabókin Jenter som meg eftir Bibi Fatima Musavi og myndabókin Det som finnes og det som er borte eftir Kaiu Dahle Nyhus. Frá samíska málsvæðinu er tilnefnd unglingabókin Emma Dilemma eftir Hanne-Sofie Suongir sem Nina Marie Andersen myndlýsti. Frá Svíþjóð eru tilnefndar teiknimyndasagan Stinas jojk eftir Mats Jonsson og myndabókin Ingen utom jag eftir Söru Lundberg.

Einstök sagnagleði höfundar

Íslensku dómnefndina skipa Helga Ferdinandsdóttir, Jóhannes Ólafsson og Halla Þórlaug Óskarsdóttir, sem er varamaður. Í umsögn dómnefndar um Bannað að drepa segir að höfundur glími við erfið umfjöllunarefni. „Málefni sem hvíla þungt á okkur öllum um þessar mundir: stríðsátök, áföll og missi. Ætla mætti að svo þung umræðuefni myndu bera frásögnina ofurliði, en einstök sagnagleði höfundar og hæfni til að mæta lesandanum í augnhæð gera honum kleift að nálgast efniviðinn þannig að kátína og innileiki verði aldrei langt undan, og ná þannig tengingu við lesandann. […] Gunnar fléttar átök í Evrópu fumlaust saman við þann djúpstæða ótta og þá líkamlegu þjáningu sem börn á átakasvæðunum hafa upplifað, og sýnir um leið hvaða áhrif slíkir atburðir geta haft á börn í öðrum löndum, í þessu tilviki skólabörn á Íslandi. Í fjölbreyttri og hraustri barnabókaflóru er dýrmætt að hafa metnaðarfulla höfunda sem geta skrifað um alvarleg málefni á þann hátt að börn fræðist um þau en finni um leið til öryggis, hlýju og mannúðar. Þó að umfjöllunarefnið sé alvarlegt einkennist bókin af fjörugri frásögn sem lifnar enn frekar við í líflegum myndum Ránar. Eins og í fyrri bókum höfundar í framhaldsflokknum „ADHD“ er persónuflóran fjölbreytt og litrík, og framvindan spennandi.“

Tungumálið besta leikfangið

Í umsögn dómnefndar um Dótarímur segir: „Í rímum er oftast sögð saga, og hjá Þórarni eiga barnaleikföngin, dótið, sögusviðið. […] Með þessum hætti kynnir Þórarinn lesendum fjölbreytt úrval leikfanga, allt frá bolta og böngsum til kubba og vinnuvéla, og skoðar hvernig þessir hlutir hafa áhrif á líf og ímyndunarafl barna. Þar er einnig ríma sem fjallar um bækur og undirstrikar mikilvægi lestrar og ímyndunarafls í lífi barna. Lestrinum er stillt upp sem mótvægi við hraðfara afþreyingu á skjá, sem skilar ekki sömu þroskandi upplifun. Form ljóðsins hvetur unga lesendur sem eru að læra á töfra tungumálsins til að hægja á lestrinum og staldra við orð og myndmál. Það er því viðeigandi að lokaríman skuli fjalla um skemmtilegasta dótið, sjálfa íslenskuna. Tungumálið er besta leikfangið, því að það gerir okkur kleift að skapa allt milli himins og jarðar. Íslenskan, móðurmál höfundar, er þannig í aðalhlutverki í lok verksins, en mikilvægi leiks og skapandi hugsunar má heimfæra á öll önnur tungumál. Þórarinn hefur skapað húmorískan myndheim sem dýpkar upplifun lesandans, vinnur fallega með rímunum og eykur listrænt gildi verksins. Myndirnar eru bæði litauðugar og hugmyndaríkar, og endurspegla þannig leikandi eðli ljóðanna.“

Uppfylla þarf strangar kröfur

Barna- og unglingabókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs voru veitt í fyrsta sinn árið 2013 að ósk norrænu menningarmálaráðherranna, sem höfðu um árabil viljað efla og vekja athygli á barna- og unglingabókmenntum á Norðurlöndum. Verðlaunin eru veitt fyrir fagurbókmenntaverk fyrir börn og unglinga sem samið er á einu af norrænu tungumálunum. Verkið getur samanstaðið af bæði texta og myndum og skal uppfylla strangar kröfur um bókmenntalegt og listrænt gildi. Þess má geta að allar tilnefndar bækur ársins eru aðgengilegar á frummálunum á bókasafni Norræna hússins. Þar má einnig nálgast allar vinningsbækur frá upphafi. Allar nánari upplýsingar má nálgast á vefnum norden.org/is/bokmenntaverdlaunin.