„Við höfum þetta í hendi okkar“

Sigurður Hannesson, framkvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins, er gestur Dagmála í dag og umræðuefnið er atvinnulíf og efnahagshorfur. Hann var fyrst spurður um verðbólguna.

„Verðbólgan hefur sem betur fer komið svolítið niður, en hún virðist ætla að verða þrálátari og við heyrum einhvern veginn minna talað um verðbólguna. Núna finnst mér alla vega af hálfu stjórnvalda eins og það sé meiri fókus á önnur mál kannski, heldur en hana. Seðlabankinn hefur haldið vaxtastigi mjög háu fyrir vikið og raunvextir eru háir og það er auðvitað farið að hafa áhrif víða í hagkerfinu en ekki síst í atvinnulífinu. Fyrirtækin finna þetta, heimilin að sjálfsögðu. Þetta hefur áhrif á fjárfestingar.

Við heyrum af miklum fjárfestingarvilja víða um land, í rauninni bara úti um allt land, en það verður ekki að veruleika meðan vextir eru háir.“

Er ekki vandinn sá að hér rekast á ólík markmið, t.d. hjá Seðlabanka, ríkisstjórn og atvinnulífi?

„Ríkisstjórnin hefur boðað aðhald – fjármálaáætlunin er núna til umfjöllunar í þinginu – en fyrsti raunverulegi prófsteinninn verður í september þegar fjárlagafrumvarpið kemur fram.

Við erum að sjá það núna að það er stöðnun í hagkerfinu. Ef við horfum til dæmis á fjölda starfandi eftir greinum þá er það nokkurn veginn að fletjast út. Atvinnuleysi er aðeins á uppleið, velta núna miðað við síðasta ár er nokkurn veginn sú sama. Í sumum greinum er aðeins samdráttur, í öðrum er kannski örlítill vöxtur.

Þannig að það eru blikur á lofti og þetta mun auðvitað hafa áhrif á ríkissjóð og getur verið mjög krefjandi staða fyrir ríkisstjórnina á næstu misserum.

Við byggjum öll okkar lífskjör á Íslandi á því að framleiða hér verðmæti – bæði vöru og þjónustu – og selja á erlendum mörkuðum og þannig getum við svo flutt inn þau gæði sem við sjálf þurfum á að halda. Þessi staða í heiminum, kólnandi hagkerfi, tollastríðið og fleira, gerir það að verkum að markaðsaðstæður versna, ytri skilyrði versna, og auðvitað hefur það áhrif hér. Beinu áhrifin eru kannski ekki svo mikil, enn sem komið er, en á endanum mun þetta skila sér í aðeins hægari vexti eða jafnvel samdrætti.“

Hvernig finnst þér ríkisstjórnin hafa tekið á þessum óvæntu aðstæðum utan úr heimi?

„Við höfum verið mjög ánægð með skilaboðin frá henni hvað varðar tollana, sérstaklega hagsmunagæsluna gagnvart Evrópusambandinu. Þar erum við auðvitað í ákveðinni hættu á að klemmast á milli, sérstaklega varðandi stærstu einstöku útflutningsvöruna á þann markað, sem er ál.

Hins vegar er það þannig í þessum óvissuaðstæðum að stjórnvöld í öllum ríkjum í kringum okkur horfa til þess hvernig þau geti eflt samkeppnishæfnina og gert atvinnulífinu og fyrirtækjunum kleift að framleiða verðmæti undir þessum kringumstæðum. Við myndum vilja heyra meira afgerandi skilaboð frá stjórnvöldum hér hvað það varðar.“

Eru þau ekki að senda ýmis skilaboð þessa dagana?

„Þetta er mismunandi eftir greinum, en þær snúa hver að annarri. Við sjáum það til dæmis með hækkun veiðigjalda, að áhrifin á iðnaðinn eru þegar farin að koma fram. Hvað ferðaþjónustuna varðar þá hefur ríkisstjórnin talað fyrir aukinni gjaldtöku, en þau áform eru mun styttra á veg komin.“

Hljóta aðrar atvinnugreinar ekki að óttast að þær séu næstar hvað svona skattahækkanir varðar?

„Jújú, það blasir við að aðrar greinar munu máta sig við þetta.“

Þú minntist á samkeppnishæfnina, en þrátt fyrir allt tal um hana hefur hún nú lítið breyst, nokkuð óháð ríkisstjórnum.

„Aðrar þjóðir vinna hörðum höndum að því öllum stundum að huga að þessum málum og efla sína samkeppnishæfni. Þannig þýðir að ef við erum ekki alltaf á vaktinni þá drögumst við aftur úr.

Við höfum raunar verið í ágætis samtali við ríkisstjórnina um þessi mál og fögnum því mjög að hún hefur boðað mótun iðnaðarstefnu.“

Ríkisstjórnin er auðvitað enn að fóta sig og ekki margt frá henni komið, en hún hefur þó sýnt á spilin varðandi orkuöflun og dreifingu, lýst ykkur ekki ljómandi vel á þau?

„Við höfum verið mjög ánægð með stefnu ríkisstjórnarinnar hvað varðar orkumálin. Þau hafa verið í hnút um margra ára skeið. Hér hefur ríkt kyrrstaða, sem nú hefur verið rofin. Við erum að sjá miklar breytingar núna, sjáum stór mál koma inn í þingið. Það á til dæmis að höggva á hnútinn varðandi Hvammsvirkjun, sem er mikilvægasta málið akkúrat núna, en ég veit að það eru fleiri mál á leiðinni.

Við höfum fagnað því mjög og forstjóri Landsvirkjunar hefur talað um að fram undan næstu árin sé mesta uppbyggingarskeið í sögu félagsins og það er svo sannarlega ekki vanþörf á því.“

Þetta eru flókin mál og tímafrek, sýnist þér að þessum orðum ríkisstjórnarinnar fylgi efndir?

„Við sjáum ekki betur en að þarna gangi vel og við höfum hrósað ríkisstjórninni og Jóhanni Páli fyrir að taka þessi mál áfram af svona miklum krafti.“

Þarf ekki meira svoleiðis, til dæmis til að binda enda á þessa heimatilbúnu húsnæðiskreppu?

„Við sjáum enn samdrátt milli ára í uppbyggingu íbúðarhúsnæðis, hvort sem við horfum á fjölda starfandi eða veltu, og það er eitthvað sem við höfum ekki séð í mörg ár. Við sjáum líka á upplýsingum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) að það er misræmi milli framboðs og eftirspurnar á markaði. Eftirspurnin er eftir litlum íbúðum, fólk vill bílastæði og svo framvegis, en skipulagsmálum er þannig háttað – sérstaklega í stærsta sveitarfélagi landsins – að það er ekki í boði að byggja það sem markaðurinn er helst að biðja um.

Þetta skapar auðvitað ójafnvægi, en það þýðir að það tekur lengri tíma að selja og fjármagnskostnaðurinn hefur mikið um það að segja líka. Við höfum haft áhyggjur af húsnæðismarkaði í mörg ár og þær fara ekki minnkandi með tímanum.

Verðið hefur bara farið í eina átt, upp á við, og miklar hækkanir á síðustu árum undirstrika þetta misræmi milli framboðs og eftirspurnar.“

En þetta fyrirkomulag er ekki að ganga, hvað þarf til? Þarf að leggjast í frekara svæðisskipulag, þarf ríkið að ganga inn í þetta af auknum krafti eins og víða í nágrannalöndunum eða hvað?

„Nei, þetta er ekki að ganga. Við sjáum það bara að þær forsendur sem lágu til grundvallar svæðisskipulaginu, sér í lagi hvað varðar fólksfjölgun á tímabilinu, eru algjörlega brostnar. Fólki hefur fjölgað miklu hraðar á svæðinu heldur en gert var ráð fyrir. Það eitt og sér hefði átt að kalla á samtal.

Vandinn við svæðisskipulagið er að það er ekki hægt að breyta því nema öll sveitarfélögin samþykki, en þar hefur eitt sveitarfélag kannski öðrum fremur haft miklar efasemdir og einhverjir segja að það hafi staðið í vegi fyrir breytingum. Og ríkið getur ekki haft neina aðkomu eins og staðan er í dag.“

Það má breyta lögum, ekki satt?

„Algerlega. Við höfum einmitt velt því upp hvort það væri ekki ástæða fyrir ríkið að breyta lögunum þannig að það væri hægt að höggva á hnútinn ef á þarf að halda.“

Við höfum talsvert heyrt um landsbyggðarskatta, hugmyndir um skattlagningu á útflutningsgreinar, sem einkum séu á landsbyggðinni. Er einhver klofningur að verða, er skilningurinn á verðmætasköpun annar úti á landi en á höfuðborgarsvæðinu?

„Það er erfitt að segja, en við auðvitað heyrum þetta í umræðunni. En ég held að það sé mikilvægt að við höldum því til haga að við erum eitt stórt samfélag hérna á Íslandi. Ég leyfi mér að trúa því að margir átti sig á þessu samhengi. Það er stór hluti þjóðarinnar sem gerir það.

Ég held hins vegar að það sé alveg rétt, það þarf að auka samtalið um verðmætasköpunina og hvað hún er okkur mikilvæg. Hún skapar grunninn að lífskjörunum, sérstaklega það sem snýr að útflutningnum.

Atvinnulíf, öflugt atvinnulíf, er forsenda þess að það sé hægt að halda úti þeirri þjónustu sem við sem samfélag köllum eftir, hvort sem það er heilbrigðisþjónusta, félagsleg þjónusta, menntamálin eða annað. Það má ekki verða rof í umræðunni hvað þetta varðar og þessi skilningur verður að vera til staðar.“

En hvar liggja tækifærin?

„Myndin á Íslandi til lengri tíma er björt. Hér eru mörg tækifæri, viljinn til fjárfestinga er mjög ríkur og þar eru mörg tækifæri sem munu vonandi verða að veruleika í framtíðinni. Heilt yfir eru stoðirnar sterkar. En við erum ekki ónæm fyrir því sem er að gerast í kringum okkur.

Í því ástandi eru allir í kringum okkur að hugsa um það sama, hvernig er hægt að efla samkeppnishæfni, hvað er hægt að gera til að gera verðmætasköpunina og halda atvinnustiginu uppi. Við þurfum auðvitað að gera það líka. Hér eru ýmis vandamál, en góðu fréttirnar eru þær að við höfum þetta í hendi okkar.“