"Ljósmyndari

"Ljósmyndari

þjóðarinnar"

Ólafur K. Magnússon ljósmyndari hefur látið af störfum eftir tæplega hálfrar aldar gifturíkan feril á Morgunblaðinu. Á þessum tíma hefur hann öðrum fremur skrásett sögu þjóðarinnar á filmur sínar. Einar Falur Ingólfsson, myndstjóri Morgunblaðsins, velti sérstöðu Ólafs fyrir sér.

ÞEGAR ég komst á unglingsár fór ég að þekkja Ólaf K. Magnússon, rétt eins og aðrir lesendur Morgunblaðsins, af nafninu undir ótal snjöllum ljósmyndum. Manninum kynntist ég hinsvegar fyrst þegar ég kom í nokkurra daga starfskynningu á blaðið vorið 1979. Þá var verið að halda upp á sumardaginn fyrsta og mér var fengin filma og sagt að taka myndir eins og hinir ljósmyndararnir. Ég fór upp í Breiðholt, myndaði þar barnmargar fjölskyldur marserandi í kalsaslyddu með kerrur og fána, og svo var kominn laugardagur og ég opnaði blaðið og neðst á síðu sem helguð var hátíðarhöldunum, var prentuð mynd frá mér. Stoltið var að sjálfsögðu mikið, fyrsta ljósmyndin mín sem birtist opinberlega, en eitt skyggði verulega á ánægjuna: Myndin mín af konunni með kerruna var merkt Ól.K.M.!

Þá voru þetta mikil vonbrigði en með árunum hef ég orðið stoltur af þessum mistökum blaðamannsins sem merkti aðalljósmyndara Morgunblaðsins mynd starfskynningarstráksins. En ég veit líka að Ólafi var enginn greiði gerður með því ­ þessi mynd mín samræmdist á engan hátt þeim kröfum sem hann gerði til fréttamynda sem hann tók.

Nú um áramótin lét Ólafur K. af störfum hjá Morgunblaðinu sökum aldurs, eftir gifturíkan feril sem spannaði rétt tæpa hálfa öld. Á þessum tíma hefur hann verið helsti fréttaljósmyndari landsins og frekar en nokkur annar einstaklingur skrásett sögu íslensku þjóðarinnar á filmur sínar; filmur sem skipta þúsundum. Það er ekki að ástæðulausu að Ólafur hefur oft verið kallaður "ljósmyndari þjóðarinnar!"

En Ólafur myndaði ekki bara fyrir þjóðina, heldur hefur hann ætíð gefið sér góðan tíma í að kenna starfsmönnum ljósmyndadeildar blaðsins ­ en þeim fór fjölgandi með árunum ­ galdurinn bak við góðar blaða- og fréttaljósmyndir. Þannig hefur hann með myndum sínum og fræðslu haft ómæld áhrif á íslenska ljósmyndun og íslenska blaðaljósmyndara.

Þegar Ólafur kom frá námi í Hollywood, ekki löngu eftir að heimsstyrjöldinni síðari lauk, var hann fljótlega ráðinn sem ljósmyndari að Morgunblaðinu. Ritstjórnin var ekki fjölmenn í þá daga og það var ekki auðvelt að vera ljósmyndari blaðsins. Oft var enginn annar ljósmyndari að leita til og myndirnar þurfti að taka, og þá þýddi ekkert annað en að fara í öll verkefni sem komu uppá; hvort sem það var að taka portrett af erlendum stórstjörnum, fljúga yfir eldgos eða framkalla filmu sem var að berast utan af landi með fréttamyndum sem lá þessi ósköp á að koma í blaðið. Í öll þessi störf gekk Ólafur og þroskaði með sér sérstaklega sterka tilfinningu fyrir fréttnæmum atburðum og hvað það er sem skiptir máli í myndum.

Það hefur iðulega vakið athygli blaðamanna sem hafa farið með Ólafi í verkefni, að það ber svo lítið á honum á vettvangi að þeir efast um að hann hafi tekið nokkrar myndir. En svo þegar komið er inn á blað og Ólafur fer að framkalla, bregst ekki að hann er með hárréttu augnablikin, og það sem meira er; hann hefur haft sérstaka tilfinningu fyrir því hvar þyrfti að staðsetja sig til að ná rétta sjónarhorninu. Þetta tvennt, augnablik og sjónarhorn, eru einmitt lykilatriði góðra fréttamynda. Gott dæmi um þessa tilfinningu ljósmyndarans og kapp hans við að bjóða lesendum ætíð upp á besta mögulega sjónarhornið á atburðina, er mynd hans frá afhendingu handritanna í Háskólabíói. Þar var ljósmyndurum ætlað að mynda frá hlið salarins og stóðu þar í hnapp. En þegar kennslumálaráðherra Dana, Helge Larsen, bjó sig undir að afhenda Gylfa Þ. Gíslasyni menntamálaráðherra Flateyjarbók, gerði Ólafur sér grein fyrir því að ljósmyndararnir myndu ekki sjá bókina skipta um eigendur. Hann snaraði sér því uppfyrir neðri bekkina og í salinn miðjan og náði þar einn ljósmyndara hreinu sjónarhorni á þennan merka atburð.

Þessir bestu eiginleikar sem fréttaljósmyndari getur haft, sterk tilfinning fyrir augnabliki, aðalatriði og sjónarhorni, hafa nýst Ólafi á hans langa ferli, hvort sem hann hefur verið að mynda hræringar í stjórnmálum, listamenn og áberandi einstaklinga, eða mannlífsstemmningar á götum Reykjavíkur og annarra byggðarlaga landsins. Þeim myndum sem Ólafur hefur tekið á ferli sínum má auðveldlega skipta í einskonar kafla og eru þeir áberandi og hvað sterkastir sem fjalla um stjórnmálasögu landsins eftir stríð og svo listamenn sömu áratuga. Annar merkur kafli, sem vert er að geta, er um flugsögu okkar. Í þeim kynnum sem ég hef haft af myndum Ólafs K. síðasta áratuginn á Morgunblaðinu, hafa myndir af öllum þessum sviðum vakið athygli mína fyrir innsæi og næmni ljósmyndarans fyrir því sem var fyrir framan linsuna.

Sem dæmi má taka allar þær makalausu myndir og menningarsögulega fjársjóð, sem sýna marga fremstu listamenn þjóðarinnar. Ólafur var góður vinur Kjarvals, hafði óvenjulega góðan aðgang að málaranum og festi hann á filmu við ótal tækifæri. Ásmund Sveinsson myndaði hann einnig oft, sem og Gunnlaug Scheving, Halldór Laxness, Tómas Guðmundsson ­ listinn er ærið langur. Það er fyrir löngu kominn tími til að bókaútgefendur landsins átti sig á þeim gífurlegu verðmætum sem fólgin eru í filmusafni Ólafs K. Magnússonar; það mætti auðveldlega vinna upp úr því röð bóka sem hver hefði sitt afmarkaða efni, væri hver annarri forvitnilegri og sýndu ljósmyndirnar í betri prentun og varanlegri en dagblað getur boðið upp á. Þessi "Nestor" íslenskrar blaðaljósmyndunar hefur nefnilega verið að skrá Íslandssöguna um leið og hún hefur átt sér stað.

Fyrir hönd vinnufélaga og arftaka á ljósmyndadeildinni færi ég Ólafi K. Magnússyni þakkir fyrir samstarfið nú er hann lætur af störfum eftir langan og farsælan feril á Morgunblaðinu.

Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon. Tómas Guðmundsson skáld við Lækjargötu árið 1976.

Ásmundur Sveinsson myndhöggvari.

Ólafur Thors.

Flateyjarbók afhent í Háskólabíói 21. apríl 1971.