Vonir bundnar við stjórnarskipti í Þýskalandi

Vonir bundnar við stjórnarskipti í Þýskalandi

Áhugamenn um menningarsamskipti Íslands og Þýskalands deila nú í kjölfar lokunar Goethe-stofnunarinnar um það hvort best sé að taka boði þýskra stjórnvalda um menningarmiðstöð eða hvort bíða eigi eftir betri tíð undir stjórn jafnaðarmanna eftir þingkosningarnar í Þýskalandi. Helgi Þorsteinsson segir nýjustu tíðindi af margflókinni og langvarandi umræðu.

STJÓRN félagsins Germaníu hefur einróma hafnað því að taka þátt í stofnun Hollvinafélags þýsks menningarseturs í Reykjavík, sem taka á við hluta af starfsemi Goethe- stofnunarinnar sem lögð hefur verið niður, fyrr en ljóst verður hvort þýsk stjórnvöld muni leggja því til nægilegt fjármagn. Fjórir fyrrverandi formenn Félags þýskukennara hafa einnig sent frá sér yfirlýsingu þar sem þeir segja stofnun slíks félags ótímabæra en meirihluti fundarmanna á aðalfundi Félags þýskukennara 21. maí síðastliðinn samþykkti að halda áfram undirbúningi að stofnun félagsins.

Í fréttatilkynningu frá Hollvinafélaginu sem send var út í kjölfar framhaldsstofnfundar þess 26. maí síðastliðinn, segir að Félag þýskukennara og þýskudeild Háskóla Íslands standi að baki stofnun þess. Formaður félagsins er Oddný Sverrisdóttir, dósent í þýsku við Háskólann og í stjórninni eru að auki, meðal annarra, tveir Þjóðverjar sem kenna þýsku við Háskólann, annar sem sendikennari en hinn er stundakennari.

Í samtali við Morgunblaðið fyrir helgi sagðist Kjartan Gíslason, dósent í þýsku við Háskólann, efast um lögmæti þess að þýskudeild Háskólans væri sögð tengjast félaginu með slíkum hætti. Í fyrsta lagi vegna þess að slík deild væri formlega ekki til við Háskólann og í öðru lagi væri hann, einn af þremur fastakennurum í þýsku í skor þýsku og Norðurlandamála, ekki þátttakandi í félaginu.

Oddný Sverrisdóttir sagði í samtali við Morgunblaðið á föstudag, eftir að hafa ráðfært sig við Pál Skúlason, rektor Háskóla Ísland, að það hefðu verið mistök að nota nafnið þýskudeild og réttara hefði verið að segja að kennarar í þýsku í skor þýsku og Norðurlandamála stæðu að stofnun félagsins.

Angi af langvarandi umræðu

Deilan um Hollvinafélagið er angi af þeirri umræðu sem staðið hefur allt frá því að yfirvöld í Þýskalandi ákváðu að leggja niður Goethe-stofnunina í Reykjavík. Sú ákvörðun kom til framkvæmda í lok mars síðastliðins.

Í kjölfar mótmæla á Íslandi og í Þýskalandi gegn lokun stofnunarinnar kom upp sú hugmynd að koma á fót annarri stofnun sem taka myndi við hlutverki hennar. Í áðurnefndri fréttatilkynningu Hollvinafélagsins kemur fram að stjórn félagsins hafi að undanförnu staðið í samningaviðræðum við fulltrúa Goethe-stofnunarinnar í München, en þar eru höfuðstöðvar hennar, um stofnun þýskrar menningarmiðstöðvar í Reykjavík. Fram hafi komið í þeim viðræðum að þýska bókasafnið, sem Goethe-stofnunin í Reykjavík hefur starfrækt, muni áfram starfa þar og að höfuðstöðvarnar í München muni tryggja að bókakosturinn, tímarit og önnur gögn verði endurnýjuð. Ýmissi annarri starfsemi stofnunarinnar verði einnig áfram haldið.

Menningarmiðstöð fær minni styrki

Ljóst er þó að starfsemi nýju menningarmiðstöðvarinnar, sem ráðgert er að opna í haust, mun ekki njóta jafnmikilla styrkja frá Þýskalandi og Goethe-stofnunin gerði. Í umræðum á þýsku þinginu hefur komið fram að 75 þúsund mörkum, eða um þremur milljónum króna, verði varið til þessara mála árlega, auk nokkurs aukaframlags í tengslum við sérstaka viðburði, en Goethe-stofnunin fékk árlega 350 þúsund marka styrk.

Annette Fa e, þingmaður jafnaðarmanna á þýska sambandsþinginu, hefur gagnrýnt ákvörðunina um lokun Goethe-stofnunarinnar og ítrekað beint fyrirspurnum um framtíð þýsk-íslenskra menningarsamskipta til ríkisstjórnarinnar. Fa e situr á þingi fyrir hafnarborgina Cuxhaven, sem hefur mikil viðskiptatengsl við Ísland.

Í fréttatilkynningu sem Fa e sendi frá sér 15. maí síðastliðinn segist hún áfram munu beita sér fyrir því að viðunandi lausn verði fundin á málinu. Vonir sínar bindur hún ekki síst við flokksbróður sinn Schröder, forsætisráðherra Neðra- Saxlands, sem jafnframt er utanríkisráðherra í skuggaráðuneyti jafnaðarmanna. Schröder kom til Íslands á síðasta ári og sagðist þá andvígur lokun Goethe-stofnunarinnar í Reykavík.

Fyrir rúmri viku var sendinefnd Alþingis á ferð um Þýskaland og heimsótti þá Sambandsþingið í Bonn og ræddi þar við ýmsa þingmenn. Í samtölum við tvo þeirra minntust Íslendingarnir á málefni Goethe-stofnunarinnar. Annar var þingkonan Antje Vollmer, varaforseti þingsins, sem tilheyrir flokki Græningja. Pétur H. Blöndal, formaður íslensku nefndarinnar, segir að Vollmer hafi lýst áhyggjum af þróun mála í menningarsamskiptum landanna og sagt að Græningjar hefðu reynt að hnekkja ákvörðun stjórnarinnar í þessum efnum. Aðspurð hefði hún sagt að ef eftir kosningarnar tæki við samstarfsstjórn Græningja og jafnaðarmanna væru miklar líkur á því að Goethe- stofnunin í Reykjavík yrði endurreist, án þess þó að hún vildi lofa neinu í því efni.

Á að bíða eftir vinstri stjórn?

Það er vonin um stuðning ríkisstjórnar undir forystu jafnaðarmanna að loknum þingkosningum sem fram fara í september næstkomandi, sem gerir að verkum að sumir íslenskir stuðningsmenn Goethe-stofnunarinnar í Reykjavík telja ótímabært að standa að stofnun arftaka hennar strax.

Oddný Sverrisdóttir bendir á móti á að sé tilboðinu ekki tekið strax sé hætta á að þýska bókasafnið í Reykjavík, sem er eldra en Goethe-stofnunin, muni alveg leggjast af, til dæmis með því að bækurnar verði gefnar Þjóðarbókhlöðunni.

Þeir sem nú deila eiga þó flestir eða allir sameiginlegt að vilja helst stefna að endurreisn Goethe-stofnunarinnar. Á aðalfundi Félags þýskukennara, sem klofnaði í afstöðu sinni til þess hversu fljótt ætti að ganga í stofnun menningarmiðstöðvar, var samhljóða samþykkt ályktun þess efnis að meginmarkmiðið væri að endurreisa Goethe-stofnunina.

Lokunin áróðursbragð Goethe-stofnunarinnar?

Miðað við yfirlýsingar þýskra jafnaðarmanna og Græningja er eðlilegt að baráttumenn fyrir endurreisn Goethe-stofnunarinnar í Reykjavík vonist eftir sigri þeirra í kosningunum í haust. Ekki er þó fulljóst hvort við núverandi ríkisstjórn eina er að sakast varðandi lokunina á sínum tíma.

Fyrirmæli ríkisstjórnarinnar til höfuðstöðva Goetheinstitut í München á sínum tíma voru þau að fækka þyrfti starfsmönnum um 2%. Stofnunin kaus að leggja niður níu útibú, þar af þrjú á Norðurlöndum. Á sama tíma var stefnt að opnun nýrra útibúa í Hanoi, Taschkent, Vilnius og Ramallah, á sjálfstjórnarsvæði Palestínumanna.

Eins og sagt hefur verið var í heimsókn íslensku þingmannanna til Sambandsþingsins í Bonn fyrir skemmstu rætt um lokun Goethe- stofnunarinnar í Reykjavík við Græningjann Antje Vollmer, en jafnframt var minnst á málið við einn fulltrúa Kristilegra demókrata. Sá heitir Rolf Olderog og er formaður þýsk-skandinavísku þingnefndarinnar á Sambandsþinginu.

Olderog sagði að ákvörðunin um að leggja niður útibúið í Reykjavík hefði aldrei komið fyrir augu stjórnmálamanna heldur verið tekin af embættismönnum. Hann lét í veðri vaka að sumpart hefði sú lokun verið tæki Goethe-stofnunarinnar til að vekja athygli á niðurskurði á heildarframlögum til hennar, enda hefðu forstöðumenn hennar vitað að lokunin í Reykjavík myndi vekja athygli. Olderog sagði að stefnt væri að því að leysa málið með viðunandi hætti, til dæmis með því að hafa sérstakan sendifulltrúa hér á landi.

Johann Wolfgang Goethe