ÓBÆRILEGUR LÉTTLEIKI TÓNLISTARINNAR Fjögur íslenzk verk hljómuðu á nútímatónlistarhátíðinni Varsjárhaustinu; fiðlukonsert og

ÓBÆRILEGUR LÉTTLEIKI

TÓNLISTARINNAR

Fjögur íslenzk verk hljómuðu á nútímatónlistarhátíðinni Varsjárhaustinu; fiðlukonsert og hljómsveitarverk eftir Hauk Tómasson, Íslenskt rapp eftir Atla Heimi Sveinsson og verk eftir Atla Ingólfsson. ÞÓRARINN STEFÁNSSON fór til Varsjár og fylgdist með.

FROSIN ásjóna tónleikagesta lýsti aðdáun og einbeitingu en breyttist fljótt í undrun og síðan í kæti með örlitlu prakkaraívafi þegar meðlimir CAPUT hópsins hófu upp raustir sínar og kváðu hvert í kapp við annað í Íslensku rappi Atla Heimis Sveinssonar. Verkið var síðast á efnisskrá tónleika sem haldnir voru sunnudaginn 20. september í tónleikasal Frédéric Chopin Akademíunnar í Varsjá í Póllandi. Þar er nú nýlokið hinni árlegu tónlistarhátíð "Haustið í Varsjá" og voru tónleikar CAPUT einn dagskrárliðanna.

"Ég hef alltaf saknað vissrar skemmtitónlistar innan nútímatónlistarinnar," sagði Atli Heimir eftir tónleikana. "Ég á ekki við afþreyingu eða iðnaðarpopp heldur eitthvað í ætt við það sem Mozart var að gera, Bellini, Haydn og Rossini. Þetta hvarf svolítið á nítjándu öldinni, menn tóku sig lengi vel mjög alvarlega. Ég er ekki að sækjast eftir einhverri afskræmingu eins og til dæmis hjá Stravinsky eða Picasso heldur fallegum léttleika og áhyggjuleysi."

Íslenskt rapp er ekki fyrsta verk sinnar tegundar eftir tónskáldið. Atli segir frá því þegar Zygmunt Krauze var einu sinni með lítinn hóp tónlistarmanna sem hann kallaði "Music Workshop" og bað um tuttugu tónskáld að semja litla dansa frá heimalandi sínu. Atli ákvað að skrifa stuttan rímnadans og byggja á hefðbundinni hrynjandi þeirra. "Þetta kallaði ég "Fantastic Rondos" og var verkið frumflutt á Haustinu í Varsjá árið 1980. Aðrir tóku síðan verkið til flutnings og það vakti almenna athygli, einnig áheyrenda og ég fékk beiðni frá sænskum hópi um að gera meira af þessu. Þetta þróaðist svo þannig að ég lét hljóðfæraleikarana fara með texta á ensku eins og tilheyrir í rappinu og þá fór það hugtak að festast við verkin. þriðja rappið varð síðan til þegar hópur danskra tónlistarmanna hélt tónleika eingöngu með mínum verkum og það vantaði verk í lokin þar sem allir kæmu fram. Þar notaði ég sömu aðferð, stal hugmyndum frá sjálfum mér, byrjaði á því að vitna í fyrri röpp og spann síðan áfram. Ef mér datt ekkert í hug stal ég bara meiru. Þannig hafa verkin alltaf orðið meiri og meiri að vöxtum þótt þau séu alltaf stutt."

Nýjasta rappið sem CAPUT flutti í Varsjá nýverið er hins vegar alíslenskt rapp og þar eru flytjendurnir látnir kveða við eigin undirleik. "Þetta eru verkin sem ég skrifa þegar mér dettur ekkert í hug, þegar ég hef ekkert að segja. Þetta er í stíl við það sem John Cage sagði: "I have nothing to say, and I say it." ­ "Take it easy but take it." Ég var líka að hugsa um að kalla þetta Lönguvitleysu."

Þó að Haustið í Varsjá sé alþjóðleg tónlistarhátíð var að þessu sinni lögð áhersla á norræna nútímatónlist og flytjendur. Pöntuð voru fjórtán ný verk sem frumflutt voru á tónleikum hátíðarinnar. Meðal tónskálda sem leitað var til var Haukur Tómasson. Verki hans "Storku" fyrir sinfóníuhljómsveit var gert hátt undir höfði þar sem það var frumflutt á opnunartónleikum hátíðarinnar í þjóðarfílharmóníunni í Varsjá í flutningi Sænsku útvarpshljómsveitarinnar undir stjórn Josephs Sensens. Tónleikunum var útvarpað beint í pólska útvarpinu. "Aðstandendur hátíðarinnar höfðu samband við mig fyrir um einu og hálfu ári síðan og fóru þess á leit við mig að ég sendi verk fyrir hátíðina. það var auðsótt mál og ég gerði það gjarnan því hér er sterk hefð fyrir nútímatónlist og frábærir tónlistarmenn sem héðan koma," sagði Haukur Tómasson. "Ég hugsaði mikið til pólskra tónskálda meðan verkið var að mótast í kollinum á mér en ég held nú samt að áhrif frá þeim hafi ekki náð að síast inn í verkið. Ég hugsaði líka um ástæður þess að Pólverjar sýna norrænni tónlist slíkan áhuga, hvað það væri í tónlistinni sem einkenndi hana. Ég held að íslenskir tónlistarmenn og tónskáld geti aldrei alveg slitið sig burtu frá náttúrunni. Það eru tvö element sem einkenna tónskáld að mínu mati, annað er náttúran og hitt er að segja sögu. Ég held að hið fyrra eigi frekar við í mínu verki." Haukur lenti í þeirri óvenjulegu stöðu varðandi verk sitt Storku að vera ekki viðstaddur eina einustu æfingu. Hann var því gersamlega upp á flytjendurna kominn og heyrði verkið í fyrsta sinn í glæsilegum salarkynnum þjóðarfílharmóníunnar. "Ég hef verið önnum kafinn við flutninga undanfarið og hafði ekki tök á að fara til Svíþjóðar vegna æfinganna. Ég ákvað að mæta beint á tónleikana og hugsa ekki um verkið frekar heldur reyna að hlusta eins og hver annar tónleikagestur - sem auðvitað er ekki hægt. Ég var nokkra mánuði að semja verkið og því ekki búinn að gleyma neinu þó að viss fjarlægð væri komin sem er reyndar bara mjög gott. Hljómsveitinni tókst þó að koma mér skemmtilega á óvart að mörgu leyti og ég held að ég hafi lært mikið af þessu." Haukur sagðist hafa verið ánægður með flutninginn og "nokkuð ánægður" með verkið en hann fær nú tækifæri til að melta það upp á nýtt og huga að breytingum því Sinfóníuhljómsveit Íslands mun leika Storku í Háskólabíói í janúar.

Storka er fimmta hljómsveitarverk Hauks og stærsta verk hans eftir Fjórða söng Guðrúnar sem fluttur var eftirminnilega í Kaupmannahöfn á síðasta ári. Haukur Tómasson samdi þó Fiðlukonsert á milli þessara verka en hann var einnig fluttur á tónleikum CAPUT sem áður er getið. Sigrún Eðvaldsdóttir lék einleik eins og við frumflutning verksins á Listahátíð í vor. Auk verka þeirra Hauks og Atla Heimis lék CAPUT einnig verk eftir Atla Ingólfsson ,La Métrique du Cri", ,Märchenbilder" eftir Hans Abrahamsen frá Danmörku og "Chant Chains" eftir Finnann Veli-Matti Puumala. Atli Ingólfsson var ekki viðstaddur flutninginn.

Tónlistarhátíðin Haustið í Varsjá var haldin í fyrsta sinn árið 1956 á viðkvæmum tíma í heimssögunni þar sem Pólland var eins og milli tveggja pólitískra elda. Hátíðin var ekki síst sett á lagirnar til að undirstrika sjálfstæði þeirra þar sem aðaláhersla var lögð á nýsköpun í tónlist. Við lok seinni heimsstyrjaldarinnar voru mörg glæsileg tónskáld starfandi í Póllandi og hátíðin var vettvangur fyrir þá til að koma verkum sínum á framfæri en einnig til að halda sambandi við hinn vestræna heim, við stefnur og strauma annars staðar frá. Hátíðin opnaði dyrnar að umheiminum fyrir tónskáld eins og Lutoslawsky, Penderecki, Górecki og Krauze. Sem dæmi um stórhug Pólverjanna má nefna að fyrr á árum voru verkin sem frumflutt voru á hátíðinni fáanleg á nótum á sama tíma og flutningur fór fram og aðeins tveim dögum eftir frumflutninginn var hægt að kaupa verkin á hljómplötum. Þetta þekktist hvergi annars staðar. "Þeir hafa mikinn metnað fyrir hönd Póllands og ég held að pólska framúrstefnan hafi verið hrein föðurlandsást," sagði Atli Heimir Sveinsson en hann hefur margoft heimsótt Pólland og verk hans oft verið flutt á hátíðinni. "Þeir vildu sýna stóru nágrannaþjóðum sínum sem svo oft hafa skipt Póllandi á milli sín, Rússunum og Þjóðverjum að þeir væru sjálfstæðir bæði í hugsun og gjörðum. Þetta gerðu þeir í gegnum tónlistina. Haustið í Varsjá varð því snemma einn merkilegasti og mikilvægasti vettvangur fyrir nútímatónlist í heiminum og flaggskip pólskrar menningar. Pólverjum hefur tekist að halda þessari stöðu hátíðarinnar því enn í dag er hér hægt að heyra það nýjasta og ferskasta í nútímatónlist."

Heimsókn CAPUT hópsins til Varsjár var stærsta framlag Íslands til hátíðarinnar því í 42 ára sögu hátíðarinnar höfðu áður aðeins verið flutt verk eftir Atla Heimi Sveinsson og Þorkel Sigubjörnsson. Framlag Íslendinganna vakti mikla athygli fjölmiða og voru tónleikar CAPUT hljóðritaðir af pólska útvarpinu. Sjónvarpstöðvar og fagtímarit fjölluðu um hátíðina enda voru þar samankomnir margir af mest áberandi tónlistarmönnum og tónskáldum Norðurlanda til fundar við pólska kollega sína.

Morgunblaðið/Þórarinn Stefánsson

AÐ LOKNUM flutningi Sigrúnar Eðvaldsdóttur og Caput á fiðlukonserti Hauks Tómassonar. Stjórnandinn Guðmundur Óli Gunnarsson er lengst til vinstri, þá tónskáldið og einleikarinn og svo Caputhópurinn.

Á ÆFINGU: Gerður Gunnarsdóttir, Hildigunnur Halldórsdóttir og Guðmundur Kristmundsson stilla saman strengina.

ÍSLENSKT rapp eftir Atla Heimi Sveinsson var frumflutt í Varsjá.

CAPUT flutti verk eftir Atla Ingólfsson ,La Métrique du Cri".

,