Norður-Atlantshafssveiflan er okkar el Ni~no

Norður-Atlantshafssveiflan er okkar el Ni~no

Norður-Atlantshafssveiflan er fyrirbæri í andrúmsloftinu. Undanfarna áratugi hefur liðið lengra og lengra á milli sveiflna og er hún nú að verða áratugabundin í stað þess að vera árleg. Vísindamaðurinn Robert Dickson segir að hún sé nú í hámarki, en hann kom fram á ráðstefnu um náttúrufarsbreytingar og áhrif þeirra á Norður-Atlantshafi, sem lýkur á Grand Hóteli í dag.

NORÐUR-Atlantshafssvei flan nefnist fyrirbæri, sem ræður lögum og lofum í Atlantshafi. Hún hefur áhrif á hafið með að breyta hitastigi yfir hafinu, með því að blása hafinu til og stjórna regni á mismunandi stöðum. Norður-Atlantshafssveiflan hefur verið í miklum vexti undanfarið og segir Robert Dickson, sem hefur rannsakað hana um langt árabil og er nú við rannsóknarmiðstöð í Lowestoft í Suffolk á Bretlandi, að það þýði að áhrif verði til langframa og tala megi um minni strauma. Hann nefndi sem dæmi um það hvað sveiflan væri öflug að þegar hún hefði verið í lágmarki 1970 hefði Atlantsstraumurinn flutt 50 megatonn af vatni á sekúndu, en 1995, þegar sveiflan hefði verið í því hámarki, sem hún væri enn, hefði straumurinn flutt 65 megatonn af vatni á sekúndu, samkvæmt mælingum Ruth Currie og Michaels S. MacCartneys hjá Woods Hole-hafrannsóknastofnuninni í Massachusetts.

"Við köllum þetta ráðandi endurtekningaferli í andrúmsloftinu," sagði Dickson, sem fyrr í vikunni flutti fyrirlestur um efnið á ráðstefnu Rannsóknastofnunar Íslands á Grand Hóteli, í samtali við Morgunblaðið. "Þetta er helsta mynstrið, sem endurtekur sig í andrúmsloftinu á okkar hluta norðurhvels jarðar, og það skýrir um þriðjunginn af breytingum á loftþrýstingi við sjávarmál þannig að sveiflan skiptir talsverðu máli."

Hann sagði að beint áhrifasvæði sveiflunnar næði frá Flórída og upp á norðurheimskautið, eða frá heittempruðum hluta Atlantshafsins til Beringssunds.

Stórt áhrifasvæði

"Breytingar á þessu svæði og viðbrögð í vistkerfinu ráðast að mestu leyti af Norður-Atlantshafssveiflunni," sagði hann. "Hún er okkar el Ni~no, sem er einnig endurtekningarferli í andrúmsloftinu og hefur áhrif allt frá Ameríku til Ástralíu. El Ni~no nær hins vegar ekki inn í Atlantshafið."

Dickson sagði að Norður-Atlantshafssveiflan hegðaði sér hins vegar öðru vísi en el Ni~no. Um þessar mundir virtist mega miða við að sveiflan stæði í áratug, en í upphafi þessarar aldar hefði hún verið tíðari. Skrár um virkni sveiflunnar næðu aðeins aftur á miðja 19. öldina eða til upphafs hennar þannig að aðeins væri hægt að byggja á undanförnum 150 árum. En á þeim tíma virtist sveiflan hafa tekið breytingum þannig að þrýstingsbreytingar, sem áður virtust árlegar, urðu með lengra millibili um miðbik þessarar aldar. Um leið urðu áhrifin meiri í báða enda sveiflunnar.

"Breytingarnar, sem við höfum verið að mæla, eru því bæði miklar og að vissu marki án fordæma," sagði hann.

Helsta einkennið þrýstingsbreyting

Helsta einkenni Norður-Atlantshafssveiflunnar er þrýstingsbreyting. Hún er mæld með því að taka muninn á loftþrýstingi við sjávarmál að vetrarlagi milli Portúgals og Íslands. Hún hefur einkum áhrif í Evrópu, Evrasíu, Norður-Afríku og austurhluta Norður-Ameríku. Norður-Atlantshafssveiflan hefur áhrif á staðbundna vestanvinda yfir hafinu. Þá veldur sveiflan miklu um það hvar óveðra gætir.

"Sjómenn þekkja vel til þess hvernig stormar hegða sér yfir Norður-Atlantshafi," sagði Dickson. "Það breytist mjög. Þegar kvarðinn, sem notaður er til að mæla fyrirbærið, er í lægri kantinum eins og hann var á sjöunda áratugnum, eru stormar bundnir við strönd Bandaríkjanna, en þegar sveiflan fer upp á við færist óveðursvirknin þannig að hún verður mest milli Labradorhafs og Íslands og nær inn á heimskautið. Undanfarið hefur verið mjög vindasamt yfir Norðaustur-Atlantshafi."

Flytur til regnbelti

Hann sagði að í þriðja lagi hefði sveiflan áhrif á rigningu. Á sjöunda áratugnum hefði sveiflan verið í lægð, en á þessum áratug væri hún í hæð. Við sveifluna hefði regnbeltið flust til og regn hefði sérstaklega færst í aukana vestur af Noregi.

"Þetta hefur sérstaklega áhrif á seltuna í Atlantsstraumnum við Noreg," sagði hann. "Einnig leiðir þetta til þess að hafís leitar meira suður."

Hann sagði að ýmsar kenningar væru uppi um það að sveiflan hefði ekki aðeins staðbundin áhrif þegar hún væri svona mikil og stæði lengi yfir, en engin þeirra væri sönnuð.

Í Atlantshafinu væri spurningin hvort hringrásir strauma gætu haft áhrif á sveifluna og hvað það væri, sem réði því hvað langur tími liði milli sveiflna. Í Íshafinu væri lykilatriði hvort sveiflan hefði leitt til þess að hlýr undirstraumur úr Atlantshafi færi undir ísinn á 300 metra dýpi og kæmi á raski. Hann væri einangraður frá ísnum af ferskvatnslagi en spurning væri hver vörn þess væri og ekki væri vitað hvaða áhrif þetta hefur á ísinn.

Ekki ráðið með áhrif á ísinn

"Á meðan ferskvatnslagið er fyrir hendi eru áhrifin ekki mikil á ísinn, en þar sem það hefur hörfað um leið og undirlagið hefur hlýnað, bráðnar ísinn," sagði hann. "Sveiflan gerir því hvort tveggja, ýtir á eftir heita straumnum og gengur á einangrunina. Þetta hefur hins vegar alls ekki gengið svo langt að hræða þurfi fólk. Þetta er enn sem komið er eðlilegur hlutur, sem hefur gerst áður. Þetta mun aðeins hafa áhrif á takmörkuðum svæðum í Norðuríshafi og standa yfir á meðan sveiflan er í hámarki.

Í norðurhöfum er spurningin hvort aukningin á fersku vatni, sem verður vegna rigningar og íss, hefur áhrif á sjóinn, sem kemur suður með strönd Grænlands. Það eru aðeins tvö niðurföll í baðkari hafanna þar sem dýptin er meiri en 1.500 metrar og þetta er mjög mikilvægt svæði fyrir hafstraumana um allan heim. Spurningin er því hvort þessi breyting á hita og aukning á fersku vatni í norðurhöfum hefur áhrif á hita og seltu efri straumanna, sem stjórna straumakerfi heimshafanna."

Árhringir sedrustrjáa í Marokkó

Hann kvaðst ekki telja að sveiflan gæti gengið svo langt að ekki yrði aftur snúið. Hann sagði að það styddu rannsóknir, sem gerðar hefðu verið á vexti sedrustrjáa í Atlasfjöllum í Marokkó. Það kynni að hljóma undarlega, en eigi að finna einhvern mælikvarða, sem gerir kleift að meta Norður-Atlantshafssveifluna að vetrarlagi þegar hennar gætir helst, getur úrkoma gefið bestar vísbendingar. Vöxtur sedrusviðarins í Marokkó byggist á vetrarúrkomunni þannig að hann verður einn besti mælikvarðinn, en einnig er hægt að styðjast við gróðurleifar í borkjörnum frá Grænlandi.

Charles W. Stockton og Mary F. Glueck, sem eru við háskólann í Tucson í Arizona, hafa kortlagt Norður-Atlantshafssveifluna 550 ár aftur í tímann og kynnti Glueck óbirtar niðurstöður þeirra á ráðstefnunni í Grand Hóteli.

Samanburður á árhringjum sedrustrjáa undanfarinna 150 ára og þeim mælingum, sem Dickson nefndi fyrr hér að ofan, sýndi það greinilega fylgni að trjáhringirnir eru nothæfur mælikvarði á sveifluna.

Langtímasveiflur ekki nýnæmi

"Það sem kom í ljós við mælinguna þetta langt aftur var að langtímasveiflur af þessu tagi hafa átt sér stað áður," sagði Dickson. "Þess vegna höldum við að þetta þurfi alls ekki að vera af mannavöldum, heldur sé þetta nokkuð, sem gerist í andrúmsloftinu af og til. Það er því ólíklegt að sveiflan nái því hámarki að hún fari ekki til baka. Við höfum fordæmin fyrir hinu. Hins vegar verðum við að fylgjast með þessu vegna þess að standi þetta lengi getur það haft áhrif á marga þætti í vistkerfinu og meira að segja ferðamennsku."

Dickson sagði að sveiflan hefði einnig áhrif á viðgang fiskstofna vegna þess að vöxtur átu færi eftir því hvort hún væri í lægð eða hámarki. Þegar vindasamara væri í Norður-Atlantshafi væri minna um átu og gæti það seinkað þroska fiska.

Mismunandi áhrif við jaðarskilyrði

Einnig væri talið að hlýnun Barentshafs væri vegna þess að sveiflan væri nú í hámarki og það hefði haft góð áhrif á þorskstofninn þar. Í Norðursjó hefði nýliðun hins vegar verið léleg vegna þessarar sömu hlýnunar. Þarna væri um að ræða tvö svæði þar sem væru jaðarskilyrði og við það að hlýnaði þar sem væri í kaldasta lagi hefði það þegar áhrif á stofninn en þar sem sjórinn væri í hlýrra lagi mætti hann ekki hitna miklu meira.

Dickson sagði að erfiðara væri að negla niður hver áhrif sveiflunnar væru á þorsk við Ísland vegna þess að ekki væri hægt að tala um jaðarskilyrði, þótt heimskautajaðarinn væri rétt fyrir ofan landið.

Hann sagði að sveiflan hefði alltaf verið þekkt fyrirbæri en henni hefði sennilega verið gefið nafn á fjórða áratugnum.

Morgunblaðið/Árni Sæberg ROBERT R. Dickson ræðir við starfsbróður á ráðstefnunni um náttúrufarsbreytingar og áhrif þeirra á Norður-Atlantshafi, sem nú stendur yfir á Grand Hóteli.