STEFNA íslenskra stjórnvalda gagnvart 2000-vandanum hefur byggst á því að ábyrgðin á því að bregðast við honum hvíli fyrst og fremst á hverri stofnun og fyrirtæki fyrir sig. Þetta kemur fram í máli Hauks Ingibergssonar, skrifstofustjóra í fjármálaráðuneytinu, sem veitir forstöðu íslensku 2000- nefndinni. Í henni sitja að auki sex manns, þ. á m.

Einkenni

vandans

er óvissan

Íslenska 2000-nefndin vinnur nú að því að hvetja menn til aðgerða vegna vandans. Að sögn formannsins, Hauks Ingibergssonar, er lögð áhersla á að helstu innviðir samfélagsins eins og orkuveitur, samskiptakerfi og fjármálaviðskipti, verði ekki fyrir miklum skakkaföllum. Hann segir misjafnt hvernig fyrirtæki og stofnanir hafi tekið við sér.

STEFNA íslenskra stjórnvalda gagnvart 2000-vandanum hefur byggst á því að ábyrgðin á því að bregðast við honum hvíli fyrst og fremst á hverri stofnun og fyrirtæki fyrir sig. Þetta kemur fram í máli Hauks Ingibergssonar, skrifstofustjóra í fjármálaráðuneytinu, sem veitir forstöðu íslensku 2000- nefndinni. Í henni sitja að auki sex manns, þ. á m. fólk með tölvuþekkingu og tilnefnt af ýmsum aðilum.

"Markmiðið er að auka samstarf ríkis, sveitarfélaga og annarra er málið varðar," segir Haukur. "Nefndin á að vara við, upplýsa og benda á lausnir. Við hófum störf í maí á þessu ári og í fyrstu reyndum við að fá yfirsýn svo að hægt yrði að vekja markvisst athygli á vandanum. Gerðar voru tvær kannanir meðal fyrirtækja og stofnana í vor og gáfu þær til kynna að margir vissu af vandamálinu, ýmsir höfðu hafist handa en allt of margir höfðust ekki að. Fleiri kannanir eru í gangi.

Síðan þurfum við að fylgjast með og sannreyna að mikilvægustu innviðakerfi samfélagsins ráði við vandann, við þurfum að tryggja að við metum ástandið rétt síðustu vikur ársins 1999 og lokaskrefið verður væntanlega að kanna eftir á hvernig til tókst.

Það fyrsta sem við gerðum var að skrifa öllum ríkisstofnunum og sveitarfélögum og öllum stærri hagsmunasamtökum. Við vöktum athygli á vandamálinu og hvöttum til aðgerða. Einnig hittum við að máli fulltrúa nokkurra aðila sem eiga mest í húfi, settum upp vef á netinu og opnuðum upplýsingasímanúmerið 800-2000. Auk þess er nú rætt við Ríkisútvarpið um frekari kynningu.

Það er auðvitað misjafnt hversu fljótt menn hafa brugðist við en ég tel að mesta hættan sé að lítil og meðalstór fyrirtæki, með nokkra starfsmenn og engan sem ber sérstaklega ábyrgð á tölvumálum, geti lent í vandræðum.

Sjávarútvegur taki sér tak

Einnig er ljóst að sjávarútvegurinn er ekki nógu vel staddur, þar þurfa menn að taka sér tak. Mikið af tölvubúnaði er í skipunum og fiskvinnslan notar einnig tæki með örgjörvum. Þar er mikið í húfi fyrir þjóðina vegna þess hve atvinnugreinin er stór í efnahagnum. Þarna eru vísbendingar um hættu.

Auk þess erum við með hnattræn sölukerfi í fisksölunni. Hér sem annars staðar eru það fjármálaviðskiptin sem krefjast mestrar vinnu vegna þess að þar er svo mikið um tölvunotkun en í stóru fjármálafyrirtækjunum er unnið af miklum krafti að endurbótum. Menn eru ekki andvaralausir þar.

Við munum svo gefa út skýrslu í janúar þar sem við metum stöðuna m.a. út frá þeim svörum sem við höfum fengið frá stofnunum og fyrirtækjum."

­ Er þetta nóg og þarf ríkisvaldið ekki að leggja fram fé til að opinberar stofnanir ráði við vandann eins og gert hefur verið í Bandaríkjunum og Bretlandi? Þarf nefndin völd?"

"Nei, við vildum ekki hafa völd og höfum þau ekki, við getum aðeins reynt að hafa áhrif. Þetta er svo umfangsmikið mál og hver og einn verður einfaldlega að bera ábyrgð á sjálfum sér, hvort sem það eru heimilin, fyrirtækin, ráðuneytin eða ríkisstofnanir.

Við höfum því tekið ákveðna afstöðu að þessu leyti. En hafist var handa þegar í fyrra og samið við Skýrr um að samhæfa öll upplýsingakerfi ríkisins sem þar eru vistuð að undanskilinni Þjóðskrá og nokkrum skrám Tryggingastofnunar sem á að flytja í annað umhverfi.

Ein hættan við aukið vald er sú að menn varpi þá allri ábyrgðinni yfir á stjórnvöld. En hinu má ekki gleyma að það er mjög hæpið að láta nefnd hafa vald til að stjórna gangi mála inni í einkafyrirtækjunum eða hjá ríkisstofnunum. Það gengur ekki að opinber nefnd fái vald til að ráðskast eitthvað með innri mál hjá Eimskip, Ríkisspítölunum, Tryggingastofnun eða Kópavogsbæ svo dæmi séu nefnd."

Forgangsröðun

­ Mun almenningur krefjast þess að búin verði til forgangsröð, og kröftunum einbeitt að stöðum þar sem mannslíf geta verið í húfi, t.d. á sjúkrastofnunum?

"Það er alveg ljóst að verði hér eitthvert neyðarástand mun það geta gerst að almenningur ásamt fjölmiðlum og stjórnmálamönnum krefjist aðgerða."

­ Ef allt fer á versta veg, verður þá ekki sagt að stjórnvöld hafi brugðist í forystuhlutverkinu?

"Auðvitað getur það komið upp að menn reyni að finna sökudólg en sjálfur er ég fremur bjartsýnn á að Íslendingar ranki við sér í tæka tíð. En það sem einkennir allt þetta mál er óvissan.

Ég tel að það sé hlutverk ráðuneyta, stofnana og fyrirtækja að útvega það fjármagn sem þarf til þess að komast klakklaust frá aldamótunum. Þetta er hluti af stjórnunarlegri ábyrgð þeirra sem þar ráða og er því spurning um forgangsröð fjármuna á hverjum stað.

Nefndin hefur ekki úr neinum fjármunum að spila núna en svo gæti farið á næsta ári, ég óttast ekki að okkur muni skorta peninga. Nú er reksturinn á hendi fjármálaráðuneytisins en mér kæmi ekki á óvart að eitthvert fé yrði eyrnamerkt henni á fjárlögum fyrir árið 1999. Enn vitum við t.d. ekki hvort þörf verður á að ráða sérfræðinga til að sannreyna hvort einhver tiltekin kerfi séu í lagi."

Haukur útilokar ekki að viðhorfin geti breyst, starfsvið nefndarinnar verði víkkað og frumkvæðið aukið.

"Ef það kemur í ljós í skýrslunni efir áramótin að um mikla vanrækslu er að ræða eða augljóst að háskaleg vá sé fyrir dyrum verður nefndin að vekja athygli á því og leggja fram úrræði. Ég skal ekkert segja í hverju þau gætu verið fólgin. En við höfum engar forsendur til að gera áætlanir um slíkt núna."

Formaður dönsku 2000-nefndarinnar, Mai Buch, sagði í sumar að hún hefði gefist upp á að reyna að fá skýr svör um hætturnar sem gætu steðjað að heilbrigðiskerfinu. Fulltrúar þess neituðu jafnvel að mæta á fundi og nefndin gæti ekki skikkað þá til þess.

"Við getum ekki kvartað undan því að menn svari ekki, við höfum ekki rekist á nein vandamál af þessu tagi ennþá," segir Haukur.

Hann segir að forgangsverkefnin hafi verið þrjú svið sem talin væru mikilvægust til að þjóðfélagið gæti starfað eðlilega: Að orka væri tiltæk, menn gætu átt samskipti og hefðu aðgang að peningum.

Orkan er undirstaðan

"Við höfum einsett okkur að fá úr því skorið með einhverjum hætti hvort mikilvægustu innviðir þjóðfélagsins muni virka. Þetta er forgangsmál okkar ásamt tilteknum hlutum í heilbrigðisgeiranum. Orkan er undirstaða nútímasamfélags á landinu og þá er aðallega átt við dreifingu á raforku og heitu vatni en við notum auðvitað líka bensín og olíu. Hvað varðar samskiptin er símakerfið mikilvægast og í okkar tilviki Landssíminn sem er með megnið af símaþjónustunni og gagnaflutningar í tölvum eru háðir þeirri þjónustu. Einnig falla undir þetta svið útvarp og sjónvarp.

Loks er það fjármálakerfið allt, einkum bankar og aðrar lánastofnanir sem er flóknasta og viðamesta verkefnið. Seðlabankinn og Bankaeftirlitið gegna þar lykilhlutverki.

Það léttir reyndar róðurinn hjá okkur að Landssíminn og Ríkisútvarpið skuli vera jafn veigamikil og raun ber vitni. Sem dæmi má nefna að í Bretlandi eru um 150 símafyrirtæki og engin leið að kanna hvernig muni ganga hjá þeim að samhæfa kraftana eftir að árið 2000 gengur í garð."

Þótt Íslendingum takist ef til vill að komast hjá miklum skakkaföllum er björninn ekki unninn. Vandinn er alþjóðlegur. Fjármálakerfið er tengt erlendum mörkuðum og lánastofnunum, síminn einnig og fleira mætti telja.

Haukur nefnir að alþjóðastofnanir á borð við Alþjóðaflugmálastofnunina, Alþjóðasímamálastofnunina og alþjóðleg samtök lánastofnana hafi lengið unnið að rannsóknum á því hvernig bregðast skuli við. Hann sótti fjölþjóðlega ráðstefnu um miðjan október þar sem saman voru komnir ráðamenn úr ýmsum stórfyrirtækjum og stofnunum og Sameinuðu þjóðirnar í desember efna til alþjóðlegrar ráðstefnu landsnefnda um 2000-málið þar sem menn munu bera saman bækur sínar. "Það er mikið unnið í fjármálaheiminum til að mæta vandanum og bjartsýni hefur aukist á að það muni skila árangri."

Hann segir þó marga óttast að fátækar þjóðir þriðja heimsins muni alls ekki ráða við vandann og verða utanveltu í undirbúningnum, dragast enn meira aftur úr. Niðurstaðan geti því orðið aukin misskipting lífsgæða milli þjóða heimsins en þær sem átti sig nógu vel á málinu og grípi til ráðstafana muni ná forskoti. Sama sé að segja um fyrirtæki. Sumir telji jafnvel að 2000- vandinn muni hreinsa til í þeim skilningi að vel rekin fyrirtæki muni verða ofan á vegna þess að þau bregðist rétt við verkefninu og í tæka tíð.

"Menn greinir mjög á um langtímaáhrifin, sumir segja að þetta verði á endanum til bóta. Erfitt er að reikna út kostnaðinn. Á heimsvísu er talað um að þjóðarframleiðsla muni minnka um 0,3­1,1% en á móti kostnaðinum kemur að endurbætt kerfi munu skila auknum árangri í framleiðslu og því auka vöxt. Fyrirtæki munu einfalda hugbúnaðinn hjá sér og nú verða menn í fyrsta sinn frá því að tölvunotkun hófst að ráði að fara yfir allan búnaðinn og hagræða í rekstri upplýsingakerfa.

Menn hafa reynt að giska á kostnaðinn hér heima og rætt um tvo milljarða króna, aðrir nefna mun hærri tölur."

Getum náð forskoti

­ Hvernig á okkur eftir að farnast í janúar árið 2000? Er hagkerfið í hættu?

"Það hefur ekki verið gerð úttekt á því hvaða áhrif þetta mun hafa á íslenska hagkerfið. Ef efnahagslíf heimsins gengur nokkurn veginn skrykkjalaust verða áhrifin ekki mikil að mínu mati. Ef hins vegar kreppa verður í ákveðnum atvinnugreinum eða heimshlutum getum við búist við einhverri niðursveiflu.

Aðstæður okkar eru að mörgu leyti góðar. Einangrunin kemur okkur til góða í þetta sinn, við erum ekki háðir tengingu við orkunet eða lestakerfi annarra landa, erum rík og velmenntuð þjóð, fámenn og boðskipti eru hröð, skrifræði lítið. Víða erlendis eru stjórnsýslustig þrjú eða jafnvel fleiri, hér aðeins tvö sem gerir ákvarðanir auðveldari.

Ef okkur tekst bærilega upp og Íslendingar verða fyrir litlum truflunum getur hagkerfið sloppið vel. Ég held að við Íslendingar höfum alla burði til að komast vel frá þessu miðað við aðrar þjóðir. Ef til vill getum við einhverju samkeppnisforskoti á sumum sviðum að því tilskildu að þetta gangi vel og menn bregðist fljótt við."

Morgunblaðið/Ásdís

HAUKUR Ingibergsson, formaður íslensku 2000-nefndarinnar.

"Mikið af tölvubúnaði er í skipunum og fiskvinnslan notar einnig tæki með örgjörvum. Þar er mikið í húfi fyrir þjóðina vegna þess hve atvinnugreinin er stór í efnahagnum. Þarna eru vísbendingar um hættu."

"Ef það kemur í ljós í skýrslunni efir áramótin að um mikla vanrækslu er að ræða eða augljóst að háskaleg vá sé fyrir dyrum verður nefndin að vekja athygli á því og leggja fram úrræði."