Gagntekinn af starfinu

EINHVERJU sinni þegar Einar Olgeirsson var hótelstjóri á Húsavík bað hann tíu ára gamla dóttur sína að sópa stéttina fyrir framan innganginn á hótelinu. Stuttu síðar sér hann að stúlkan er á bak og burt en sópurinn liggur á stéttinni. "Þegar hún kom til baka spurði ég hana hvar í ósköpunum hún hefði verið. Þá svarar hún: "Æi, hann kom hérna söngstjórinn. Hann vantaði rödd í kórinn, það var verið að gifta í kirkjunni." Þetta sýnir hvað einstaklingurinn skiptir miklu máli út á landsbyggðinni."

Og Einar heldur áfram: "Það er nauðsynlegt fyrir hvern Íslending að hafa búið á landsbyggðinni. Það eykur skilning fólks og það fær tækifæri til að kynnast menningu landsbyggðarinnar. Fólk úti á landi framleiðir menninguna sjálft og lætur ekki mata sig. Það var ekki fyrr en eftir að ég kom suður aftur að ég fór að skilja pólitíkina. Ég sagði stundum að svona gengju hlutirnir ekki fyrir sig í Reykjavík en þegar ég kom þangað aftur sá ég að þeir voru nákvæmlega eins."

Einar talar af eigin reynslu. Hann og fjölskylda hans bjuggu á Húsavík í fimm ár á seinni hluta 8. áratugarins. Hann segist hafa lært margt þar nyrðra, sem hafi verið sér hollt veganesti. Til að undirstrika það segist hann gjarnan segja söguna af dóttur sinni og röddinni sem vantaði í kórinn.

"Ég hef fylgst með þáttum hins ágæta fréttamanns Stefáns Jóns Hafstein og haft gaman af. Þættirnir hans eru mjög góðir en mér finnst ekki koma nógu skýrt í umræðuna hið jákvæða við að búa úti á landsbyggðinni svo sem nálægðina við þjónustustofnanir, verslanir, skóla, leikskóla, skíðabrekkur og náttúrna, svo eitthvað sé talið," segir hann enn fremur.

Með Jóni forseta í Smutthullen

Einar var Reykjavíkurbarn. Hann fæddist í húsi sem faðir hans byggði á Bergstaðastræti 64 en "ég var svo heppinn að alast upp á Barónsstíg 3, rétt hjá Nóa-Síríusi," segir hann. Þar skammt frá byggðu Bretarnir kamp og strákarnir í hverfinu gerðu sér tíðar ferðir þangað enda var þeim vel tekið. Þar lærði Einar, þá innan við fermingaraldur, undirstöðuatriði í ensku.

Kampurinn var kyntur með kolum. "Það var gamall karl sem sá um kolakyndinguna. Hann kallaði oft í mig, hey ladd, come here. Síðan gaf hann mér stórar franskbrauðssamlokur með sultu," segir Einar og teiknar með fingrinum á borðið fyrir framan sig ferhyrning á stærð við stóran matardisk.

Einar segir að um miðja öldina hafi hann eins og aðrir ungir menn verið "gráðugur í sumarvinnuna". Hlutirnir æxluðust svo að hann réð sig á síðustu mínútu um borð á síðutogarann Jón forseta. Hann var á leið í "Smutthullen," eins og Smugan var þá kölluð. Túrinn tók þrjá mánuði en í júlímánuði var siglt af stað heim á leið. Þá hugsaði hásetinn ungi með sér að hann skyldi fara í Stýrimannaskólann um haustið. Úr því varð þó ekki, fyrst og fremst vegna þess að þegar heim var komið skall á langt sjómannaverkfall.

Fótuðum okkur við lunninguna

"Þá sá ég auglýsingu um að það vantaði þjónanema á Sjálfstæðishúsið við Austurvöll. Ég ákvað að sækja um og fékk starfið. Það var því fyrir tilviljun að ég fór í þetta starf.

Sjálfstæðishúsið var hálfgerð Saga hvað veitingarekstur varðaði í þá daga og þar voru flestar opinberar veislur haldnar. En það var ekkert að gera þar á sumrin. Þá var ég sendur á Gullfoss. Þar var ég í mörg sumur og endaði sem yfirþjónn.

Gullfoss var erfitt farþegaskip. Hann var stuttur og hátt upp í brú. Hann valt svo mikið að við fótuðum okkur við lunninguna þegar mest á gekk. Það var erfitt að vinna þar," segir hann og gesturinn sér fyrir sér hvernig þjónarnir eiga fullt í fangi með súpudiskana þrjá í höndunum. "Það verður enginn sjóveikur þegar skip veltur. Það er ekki fyrr en skipið fer að höggva öldurnar að allir hverfa til koju." Einar verður hugsi og segir svo: "Það er synd og skömm að Íslendingar skuli ekki eiga skemmtiferðaskip. Ég skil ekkert í því að enginn skuli hafa farið út í það. Það myndi bera sig. Skipið gæti síðan verið í Karíbahafinu á veturna, þangað vilja Íslendingar gjarnan fara."

Leið Einars lá oft til Danmerkur á meðan hann sigldi með Gullfossi á árunum upp úr 1950. "Þá var mikill skortur í Danmörku. Þar voru t.d. hvorki til hrísgrjón né kaffi. Einn kaffipakki dugði fyrir leigubíl í heilan dag."

Ekkert mátti klikka

Þegar Gullfoss- og Sjálfstæðishússárum Einars lauk vann hann sem þjónn á ýmsum stöðum svo sem í Röðli, sem var þar sem verslunin Sautján við Laugaveg er nú, og í Breiðfirðingabúð við Skólavörðustíg. Einnig starfaði hann á Hótel Borg og sem yfirþjónn í Klúbbnum á árunum 1962 til 1965.

Þá kom Hótel Saga til sögu, nýtt hótel með nýjar áherslur. Einari var boðið að verða þar aðstoðarhótelstjóri en Konráð Guðmundsson, sem lærði á undan Einari í Sjálfstæðishúsinu, var hótelstjóri.

"Það var gaman að taka þátt í að skapa þessa nýju línu," segir hann. "Ekkert gerðist öðruvísi en að það væri á Hótel Sögu og þar voru allar opinberar veislur haldnar. Prótókollið í kringum þær er mikið og margt sem þurfti að skipuleggja. Þá sá maður um allt frá því að taka á móti ráðuneytisstjóranum, semja matseðilinn, taka á móti gestunum og kveðja þá að lokum. Ekkert mátti klikka, það var alltaf númer eitt."

Fyrsta veislan fyrir konungborinn mann sem Einar tók þátt í var veisla sem haldin var Kristjáni IX Danakonungi, afa Margrétar drottningar, til heiðurs. "Þá var ég nemi í Sjálfstæðishúsinu," segir hann og bætir svo við þegar á hann er gengið að hann hafi m.a. séð um veislur fyrir alla þjóðhöfðingja Norðurlandanna sem og hertogann af Lúxemborg auk þjóðhöfðingja frá fleiri löndum. Síðasta veislan sem hann tók þátt í var við heimsókn forsætisráðherra Japans í vor sem leið. "Þetta fólk er afar alúðlegt. Reynsla mín er sú að því háttsettari sem menn eru því alúðlegri eru þeir."

Ég sá aldrei myndina

Einar segist sjaldan hafa verið heima hjá sér á þessum árum og að kona hans, Emilía Sigurjónsdóttir, hafi að mestu séð um heimilið í Kópavoginum og uppeldi barnanna.

"Þetta var geysileg vinna. Fjölskyldan var stór og það varð að vinna fyrir henni. Ef það tókst var maður ánægður. Starfið gagntók mann. Maður mætti kl. 7 á morgnana og var oft ekki kominn heim fyrr en um tvöleytið á nóttunni. Samt mætti maður kl. 7 morguninn eftir. Ég átti að fá frí á fimmtudögum en það tókst sjaldnast. Þetta var bara vinna. En ég gerði það stundum að fara í Háskólabíó í 5-bíó til að slappa af áður en kvöldgestirnir komu. Ég sá aldrei myndina, ég bara svaf og kom svo endurnærður til vinnu aftur."

Vert þú ekki með Reykjavíkurstæla

Einar var í 10 ár á Sögu. Þá var haft við hann samband frá Húsavík og hann beðinn um að taka við hótelstjórastöðunni á nýju hóteli þar. "Þar var maður í öllu. Maður kokkaði og þjónaði, fór á herbergin og sló lóðina. Milla kona mín hjálpaði mér mikið við þessa vinnu."

Einar brosir við tilhugsunina og segir svo: "Fyrstu kynni mín af verkalýðshreyfingunni á Húsavík voru þau að skrifstofumaður þaðan kom til mín og sagði með þjósti, þú skalt ekki með neina Reykjavíkurstæla hér. Það var afskaplega gaman á Húsavík."

Þótt utanbæjarmaðurinn hafi eins og við var að búast mætt svolítilli tortryggni fyrst í stað fór honum og fjölskyldunni fljótlega að líka vel fyrir norðan. "En svo vildi konan fara suður, börnin þurftu að fara að heiman í skóla. Ég byrjaði á Hótel Sögu aftur og var þar í eitt ár," segir hann.

"Ég mat það mikils að allt starfsfólk hótelsins á Húsavík og bæjarstjórnin skoruðu á okkur með undirskriftum að vera áfram.

Sumir sögðu að ég hefði komið Húsavík á kortið. Ég var ekkert að andmæla því en vissi sem var að það var náttúruhamförunum, sem urðu í Þingeyjarsýslum á þessum árum, að þakka," segir Einar og við brosum saman. Það fer ekki á milli mála að árin fyrir norðan eru Einari kær minning.

Fótaböð og nýjar hugmyndir

Þegar árið á Hótel Sögu var á enda réð Einar sig sem hótelstjóri á Hótel Esju, að tilstuðlan Erlings Aspelund. Þetta var árið 1981. "Ég fann strax að Hótel Esja var öðru vísi fyrirtæki. Saga var toppurinn á þessum árum. En það var gaman að vinna þar. Byggingin þar sem Búnaðarbankinn er núna var til mikillar óprýði. Búið var að mála yfir gluggana og hún var full af flugvélamótorum og alls kyns drasli. Ég byrjaði því að láta breyta þessu og flytja alls kyns þjónustu þangað eins og er í dag."

Einar segir að það hafi lengi verið draumur sinn að láta byggja ofan á þessa byggingu spegilmynd af hótelinu. Hann er því ánægður með nýjustu fréttir þess efnis að það gæti farið að styttast í að sá draumur rætist.

Þegar Einar fór frá Esju og gerðist hótelstjóri á Hótel Loftleiðum hugkvæmdist honum að láta gera ráðstefnu- og þingsali þar, sem hann segir að hafi gert mikið fyrir hótelið þar enda séu þingsalirnir vinsælir.

"Það er gaman að koma með nýjar hugmyndir og vinna að þeim en maður þurfti að berjast fyrir þeim með kjafti og klóm. Það getur verið þreytandi til lengdar."

En Einar segist yfirleitt ekki hafa gefist upp. Þannig var það t.d. þegar hann fékk hugmyndina að heilsulind og líkamsræktarstöð á Hótel Esju.

"Við vorum með hæð sem var breiðari en aðrar hæðir og herbergjagangurinn hefði orðið of breiður. Það gekk ekki að setja fundarherbergi þar. Þá datt mér líkamsræktarstöð í hug. Ég fékk leikhústjaldafyrirtæki til að ná hugmyndinni á blað svo mér tækist að útskýra það fyrir stjórnendum hvað ég ætti við. Þeir spurðu stundum, "Er Einar ennþá að tala um þessi fótaböð?" Eftir að hugmyndin fékk samþykki var Björgvin Snæbjörnsson arkitekt fenginn til að útfæra hana.

Svo sá ég gamla James Bond-bíómynd aftur fyrir skömmu og þar sá ég svona líkamsræktarstöð. Þá áttaði ég mig á að þaðan hlyti hugmyndin að vera komin. Hugmyndir fæðast ekki í höfðinu á manni bara si svona. En ef maður sinnir starfi sínu af lífi og sál þá koma þær til manns."

Hver landshluti hefur á einhverju að luma

Einar kunni vel við sig á hótelum Flugleiða en Hótel Esju og Hótel Loftleiðum átti hann eftir að stýra sitt á hvað og saman það sem eftir var starfsævinnar. "Hjá Flugleiðum starfar öðlingsfólk, bæði erlendis og innanlands. Og ekki síst hjá Flugleiðahótelum. En ég var ekki hrifinn af því þegar fyrirtækið fór að kaupa og reka hótel á landsbyggðinni. Það þarf ekki að vera röng ákvörðun. Ég var bara ekki sammála henni," segir hann. "Upp úr því dvínaði áhugi minn á þessum rekstri. Ég sá að hótelin myndu skila mjög góðum arði um áramótin og lét þar við standa. Hætta ber leik þá hæst stendur."

Einar segist hlynntur því að heimamenn sjái um ferðamál og hótelrekstur sjálfir frekar en að fyrirtæki úr höfuðborginni séu að gera út á þessi mið. "Ferðaþjónustan er mannfrek grein," segir hann og vísar til þess að þar séu mörg atvinnutækifæri. "Svíar fundu það út að þeir þyrftu ekki að fá nema fimm ferðamenn til landsins til að afla sama gjaldeyris og að selja eina Volvó-bifreið. Hver landshluti hefur á einhverju að luma. Heimamenn eiga að sjá um þetta sjálfir en auðvitað geta þeir leitað til höfuðborgarinnar eftir sérþekkingu á borð við markaðssetningu og fagþjálfun."

Þótt Einar hafi alla tíð verið störfum hlaðinn gaf hann sér tíma til að taka virkan þátt í starfsemi Sambands veitinga- og gistihúsa. "SVG var eiginlega eina virka fagfélagið í þessum einkageira í fimmtíu ár. Mörg félög voru auðvitað stofnuð á þessu tímabili en þau lögðust flest af. Ég vil meina að SVG hafi haft mikil áhrif á þá þróun sem varð í ferðamálum á Íslandi þó að ekkert fyrirtæki hafi átt stærri þátt í að markaðssetja Ísland erlendis en Flugleiðir og forverar þess félags.

Hvaða óæti er þetta?

Á tímabili var ég í nefnd sem sá um að veita og hafa eftirlit með vínveitingaleyfum og hreinlæti. Við fórum um allt land og fundum að því sem betur mátti fara. Þessi nefnd vann gott starf en nú sjá sveitarfélögin um þetta sjálf. Fólkinu úti á landi fannst gott að fá okkur til að taka af skarið ef þannig stóð á. Það hafði kannski reynt að fá fram endurbætur en ekki tekist eins og gengur þegar nálægð manna er mikil. En við gerðum þær kröfur að vandamálin yrðu lagfærð strax og eftir því var farið."

Margt hefur breyst á þeim tíma sem liðinn er frá því að Einar var þjónsnemi í Sjálfstæðishúsinu. "Þá voru engar tölvur. Allt var gert í höndunum. Menn lærðu að verða matsveinar og framleiðslufólk og þeir héldu sig við það.

Maturinn hefur líka breyst mikið. Þegar ég var að byrja í Sjálfstæðishúsinu fór fólk ekki nema í eina veislu á ári. Maturinn var þyngri, meira smjör var notað og meiri rjómi. Þá var súpa borin fram fyrst, apas- eða sveppasúpa, síðan lambahryggur eða lambalæri og gjarnan ís á eftir. Þetta breyttist töluvert þegar fyrsti skólastjóri Hótel- og veitingaskólans, Tryggvi Þorfinnsson, kom til landsins frá Svíþjóð og fór að vinna í Sjálfstæðishúsinu. Þá fór maður að sjá hamborgarhrygg, triffli og alls konar forrétti. Þessar breytingar komu líka með tilkomu Gullfoss. Þar var frægt kalt borð með rækjum, humri, reyktum ál, krabba og öðru því sem fólk leggur sér yfirleitt ekki til munns. Og fólk átti ekki orð. Nú er annar matur vinsæll, aðallega austurlenskur eins og t.d. sushi. Það hafa orðið óskaplegar breytingar á matarvenjum Íslendinga."

Á þessum árum var haldið upp á gamlárskvöld. "Það breyttist þegar áróður jókst um að foreldrar ættu að vera með börnum sínum þetta kvöld. Það hefur verið í kringum 1970. Þá kom veitingamönnum til hugar að halda "galadinner" á nýárskvöld. Glæsilegastar þóttu veislurnar á Sögu. Matseðillinn var alltaf leyndarmál. Einu sinni vorum við með hreindýrakjöt, waldorfsalat, perur, brúnaðar kartöflur og tilheyrandi. Þá voru menn ekki vanir hreindýrasteik og það ætlaði allt um koll að keyra. Fólk spurði hvaða óæti þetta væri eiginlega. Um svipað leyti fórum við á Sögu að fá franska kokka til okkar. Þeir byrjuðu á að elda öðuskeljar á þurri pönnu og þegar skelin opnaðist skvettu þeir pernot inn í hana. Þeir komu líka með pottréttina, þar sem kjöti og skelfiski var jafnvel blandað saman. Síðan breytast matarvenjur mikið með fargjaldalækkunum sem orðið hafa til útlanda."

Af hyggjuviti og stundvísi

Einar segir að þegar hann var nefndarformaður Hótel- og veitingaskóla Íslands hafi hann lagt til að stofnaður yrði hótelskóli að Laugarvatni þar sem húsmæðraskólinn var áður til húsa. Hann hafi séð fyrir sér að hótel yrði starfrækt þar árið um kring og að nemendur lærðu þar um allt sem viðkæmi hótelrekstri, allt frá því að sjá um þrif á herbergjum til hótelstjórnunar. Sú hugmynd fékk ekki hljómgrunn en þess í stað var tekin pólitísk ákvörðun um að sameina Hótel- og veitingaskólann Menntaskólanum í Kópavogi.

"Ég er viss um að hótelskóli að Laugarvatni hefði staðið undir sér og meira en það. Þarna var húsnæðið með stóru eldhúsi og heimavist. Þarna var aðstaða til að kenna því fólki sem hugðist vinna við þjónustustörfin. Mér skilst að aldrei hafi jafnfáir matreiðslu- og framreiðslumenn útskrifast og núna. Verst er að fæstir vilja koma inn í fagið. Þeir fara heldur framhjá þjónustustörfunum og velja sér fög í háskóla. Menn vilja ekki standa við pönnurnar eða með handstykki á hendi. En við verðum að fá fólk í verkin ef við ætlum að byggja upp ferðaþjónustu. Það er ekki nóg að hafa stjórnendur á bak við, það er fólkið sem kemur fram og veitir þjónustuna sem skiptir máli," segir Einar.

Hann segir einnig að nú sé frekar spurt um prófgráður en eiginleika á borð við hyggjuvit, stundvísi og áreiðanleika. "Það má ekki tala um þessi gömlu gildi. Þau eru "tabú"," segir hann og hefur af því nokkrar áhyggjur.

Slappað af á meðan búslóðin er í geymslu

En hvaða áhrif skyldi öll þessi vinna hafa haft á heilsuna?

"Hún hafði ekki góð áhrif á hana. Ég fékk kransæðastíflu og þurfti að fara til Ameríku í aðgerð. Það var áður en farið var að gera hjartaaðgerðir hér á landi. Ég var ákaflega heppin og var hjá góðum lækni, Guðmundi Oddssyni hjartayfirlækni," svarar hann.

Síðan hefur Einar verið hraustur. Hann segist enda kunna að aðlagast aðstæðum hverju sinni og þessa dagana gerir hann nóg því að slappa af. Hann og Emilía eru nýbúin að selja dóttur sinni húsið sitt, sem þau byggðu í Kópavoginum fyrir 40 árum, og eru búin að koma búslóðinni fyrir í geymslu. Síðan njóta þau daganna í sumarbústaðnum sem þau eiga fyrir austan fjall. "Ég var einn af þeim fyrstu sem keypti lófastórt sumarbústaðaland þarna fyrir austan. Ég ætlaði aldrei að byggja neitt á því en svo kemur að því að mann langar að fara út í náttúruna. Við byggðum heilsársbústað og þar búum við núna þar til nýja íbúðin, sem við keyptum okkur í Reykjavík, verður tilbúin."