BENEDIKT VALGEIRSSON

,,Heldur þú að það sé gæfa að deyja mamma?" spurði Sölvi mig þegar ég hagði sagt honum frá andláti þínu. Þegar ég horfi yfir landslag lífs þíns, afi minn, rifjast upp fyrir mér margar minningar. Ég sé þig fyrir mér slá túnið í kringum bæinn með orfi og ljá og rifja flekkinn með hrífu eins og gert var í gamla daga. Ég reyndi að feta í fótspor þín síðastliðið sumar þegar ég gekk á eftir þér með hrífuna og ætlaði að rifja upp þessi handbrögð sem þú kenndir mér þegar ég var yngri. Ég reyndi að halda mig fast við hælana á þér svo þér væri það ekki eins áberandi ljóst að ég átti fullt í fangi með að fá heyið til að snúast. Fljótlega varð ég að viðurkenna fyrir sjálfri mér að þessi fyrrum hæfni mín var nú nánast með öllu glötuð. Til að koma í veg fyrir að áður ágæt sjálfsmynd mín með hrífuna hryndi til grunna þennan dag passaði ég mig á að falla ekki í þá djúpu gryfju að raka ,,aftur á bak".

Þú hafðir alla tíð lítið álit á slíkum vinnubrögðum og var það ávallt hin mesta skömm að láta þig hanka sig við þær aðfarir. Burtséð frá vonbrigðum með eigin hæfileika hafði ég lúmskt gaman af því að eiga fullt í fangi með að fylgja þér eftir, afi minn, 89 ára gömlum manninum, þar sem þú rifjaðir flekkinn með gamalkunnugum hreyfingum.

Þrátt fyrir tryggð þína við gamlar vinnuaðferðir og háan aldur varst þú manna nýjungagjarnastur þegar kom að tækjakosti til búskapar.

En þó að þú hafir verið hinn ánægðasti með nýju heyvinnslutækin ofbuðu þér slæðurnar sem þau skildu eftir sig og fórst fram um öll tún með hrífur og eitthvað af okkur barnabörnunum og lést okkur raka eftir vélarnar. Ég man að okkur krökkunum fannst þetta óþarfa nýtni og reyndum ítrekað - en árangurslaust - að leiða þér það fyrir sjónir. Lífshlaup þitt hafði jú kennt þér að hver slæða gat verið dýrmæt.

Þessar minningar um þig í heyskapnum kalla fleiri minningar fram í hugann. Ég sé þig fyrir mér í færunni þinni í eyjunni að sinna æðarvarpinu með þaulreyndum hreyfingum. Þú kenndir mér að skyggna egg og tína dún en sjaldnast hafði ég þó þolinmæði til að fylgja þér eftir í færunni þinni alla eyjuna um kring. Á meðan ég tíndi dún af skyldurækni og samviskusemi og reyndi að drífa það af á sem stystum tíma til að geta leikið mér að æðarungunum eða komist sem fyrst í kaffi, sinntir þú hverju hreiðri af ótrúlegri natni og umhyggju. Ég man að þegar ég var lítil stelpa fannst mér þú stundum óskaplega lengi með færuna þína og yfirleitt varst þú manna síðastur niður að lendingu í lok dagsins sem ekki er skrítið ef höfð er í huga öll sú ómetanlega vinna sem þú lagðir í hreiðrin. Æðarvarpið í Árnesey væri ekki það sem það er í dag, afi minn, ef þú hefðir alla tíð flýtt þér jafnmikið í kaffi og ég gerði.

Eitt af daglegum verkefnum okkar krakkanna í sveitinni hér áður fyrr var að fara niður í fjöru að tína spýtur í eldinn.

Full karfa af spýtum í réttri stærð var ávísun á hrós frá ykkur ömmu. Því styttri tíma sem áfyllingarnar tóku því meira var hrósið. Þetta lögmál vorum við krakkarnir ekki lengi að uppgötva enda hrós frá ykkur ekki lítils virði.

Oft gátum við náð okkur í lengri frítíma til að leika okkur ef við vorum fljót í snúningum. Þegar vel hafði rekið tók þessi vinna yfirleitt stuttan tíma. Þá söfnuðum við stundum í hrúgur til að eiga til góða fyrir næstu ferðir. Svanlaug frænka stjórnaði oftast þessum aðgerðum okkar. Hún vissi sem var að það var gott að vita af tilbúinni hrúgu til að grípa í ef mikið var að gera í kofanum eða öðrum mikilvægum verkefnum. Þú hafðir alla tíð lúmskt gaman af ,,búmennsku" okkar í kofanum og varst okkar dyggasti stuðningsmaður þegar umræða kom upp á bænum um að rífa kofann - okkar helgasta vé.

Þrátt fyrir að ferðamannaþjónusta hafi ekki verið rekin formlega heima fyrr en á síðustu árum varst þú eflaust fyrir margt löngu búinn að koma bænum okkar á kortið sem athyglisverðum stað með því að sinna ferðamönnum eins og þér einum var lagið. Það skipti ekki máli hvaða tungumál ferðamennirnir töluðu eða hvort þeir rúmuðust á einu reiðhjóli eða fylltu heilu rúturnar - öllum bauðst þú inn í kaffi. Amma, sem var þér traustur lífsförunautur, þekkti hlið heimsmannsins í þér og var ávallt tilbúin með veitingar fyrir gesti og gangandi. Eftir að við fluttum norður man ég eftir þér þar sem þú leiddir hópa af ferðamönnum hvaðanæva úr heiminum inn í stofu til okkar og sýndir þeim fornmunina sem pabbi hafði safnað í gegnum tíðina. Sumir hóparnir urðu þess heiðurs aðnjótandi að vera boðið inn í svefnherbergi hjá mömmu og pabba þar sem þú sýndir þeim hjónarúmið þeirra sem er ævagamalt. Mamma komst fljótt að því að best væri að búa um rúmið um leið og hún vaknaði á morgnana því aldrei var að vita hvenær von var á þér með nýjan hóp.

Ég á ótal minningar um þig afi minn. Þeim verður aldrei öllum komið á blað. Ég sé þig fyrir mér í garðinum þínum að huga að blómunum. Ég sé þig fyrir mér í gönguferðum niðri í fjöru með litla drengi í kringum þig. Ég sé þig fyrir mér gefa fuglunum fyrir framan eldhúsgluggann hennar ömmu svo hún fengi að njóta þeirra. Ég sé þig fyrir mér í eldhúsinu að baka flatkökur. Ég sé þig fyrir mér sveifla stafnum þínum framan í landsmenn í sjónvarpinu fyrir jólin. Ég sé þig fyrir mér þegar þú sagðir mér hlæjandi að fólkið hefði komið í röðum til þín á Heilsuhælinu í Hveragerði og boðið í þennan forláta staf sem nú fylgir þér til grafar. Ég sé þig fyrir mér úti í fjósi að mjólka kýrnar og gefa hænunum. Ég sé þig fyrir mér syngjandi um Rönku rausnarkerlingu og Guttavísur. Ég sé þig fyrir mér þar sem þú skelltir þér á dansleik síðastliðið sumar. Ég sé þig fyrir mér sýsla við gömlu fjárhúsin þar sem þú reyktir kjöt fyrir vini og vandamenn. Ég sé þig fyrir mér ræða þjóðmálin sem þú hafðir áhuga á alla tíð og afdráttarlausar skoðanir á. Ég sé þig fyrir mér fylgjast vantrúaður með Jónasi úrbeina hrygg nú um jólin. Þér fannst þetta hin mesta sóun á góðu kjöti en lést ekkert framhjá þér fara og spurðir ítarlega út í eldamennskuna. Þú fylgdist jú svo vel með öllum nýjungum. En það er sama hversu margar minningar koma fram í hugann fallegustu minningarnar sem ég á um þig eru af þér og ömmu saman. Ég sé ykkur fyrir mér þar sem þú hjúkraðir henni af ást og umhyggju í veikindum hennar. Ég sé ykkur fyrir mér að loknu dagsverki þar sem þið lásuð blöðin, hlóguð saman, horfðuð á Derrick í sjónvarpinu, fylgdust með fréttum og rædduð um lífið og tilveruna. Ég sé ykkur fyrir mér þar sem þið sátuð í eldhúsinu og þögðuð saman við flöktandi kertaljós, snarkið í eldinum í katlinum og glamrið í prjónunum hennar ömmu. Ég sé ykkur fyrir mér þar sem þú bauðst henni ömmu góðan dag á morgnana með kossi á ennið. Þessar minningar eru mér einna kærastar.

Að heilsast og kveðjast hefur verið stór hluti af lífssögu okkar beggja, afi minn. Það að búa fjarri ástvinum sínum gefur tilefni til að gleðjast við endurfundi og njóta góðra stunda. En góðar stundir vilja eiga það sammerkt að verða alltof fljótt að minningum.

Minningum sem ylja, minningum sem lifa. Kveðjustundirnar verða ekki flúnar, ekki að þessu sinni frekar en áður. Kveðjustund okkar núna, afi minn, er þrungin blendnum tilfinningum. Ég finn fyrir sorg yfir því að það sem var verður ekki aftur. Ég finn fyrir gleði yfir því að þú hafir fengið að njóta lífsins með þeim hætti sem þú gerðir. En fyrst og fremst finn ég fyrir þakklæti. Ég er þakklát fyrir að hafa fengið að njóta ómetanlegra samverustunda með ykkur ömmu. Ég er þakklát fyrir að átthagar þínir urðu að mínum. Ég er þakklát fyrir að þú varst afi minn. Takk, afi minn. Takk fyrir allar minningarnar sem ylja mér nú. Takk fyrir minningarnar sem lifa.

Þú áttir fallegt ævikvöld, afi minn, í faðmi ástvina og átthaga. Það ber að þakka. Nú hefur annað tilverustig tekið við þar sem hún amma hefur beðið þín í áratug. Ég sé þig fyrir mér, afi minn, ganga til hennar og kyssa hana morgunkossi á ennið. Hjá ykkur er runninn upp nýr morgunn. Ég finn ekki fyrir efa í hjarta mínu þegar ég svara syni mínum og segi: ,,Já, Sölvi minn, ég held að það geti verið gæfa að deyja."

Þín

Í dag kveð ég þig í hinsta sinn, afi minn. Mig setti hljóða þegar mamma hringdi í mig og sagði að þú hefðir orðið bráðkvaddur. Ég gat vart trúað því að þú værir dáinn, þú sem varst svo heilsuhraustur. Þegar ég hugsa til baka kemur fyrst upp í huga mér þegar þú varst einn heima á bænum með okkur barnabörnin. Þá settir þú á þig svuntuna og bakaðir fyrir okkur listagóðar pönnukökur og flatkökur, og blandaðir saman mörgum grautum og skyri svo úr varð einn grautur. Þessar stundir með þér í eldhúsinu eru mér ógleymanlegar og ómetanlegar.

Á seinni árum var garðrækt þitt líf og yndi. Þær voru ófáar stundirnar sem þú eyddir í garðinum og í hvert skipti sem ég kom norður sýndir þú mér með miklu stolti garðinn þinn.

Það mun verða tómlegt að koma norður og sjá þig ekki í garðinum, sveitin verður ekki sú sama án þín. Þú hafðir mikla persónu að geyma, varst fljótur að kynnast fólki og var gestrisni eitt af þínum aðalsmerkjum.

Í gegnum árin kenndir þú mér margt sem hefur gagnast mér í lífinu og vil ég þakka þér fyrir það. Ég vil einnig þakka þér fyrir þann tíma sem ég dvaldi hjá þér og ömmu í sveitinni því hvergi er betra að vera en í sveitinni. Með þessum fátæklegu orðum kveð ég þig, afi minn, þín bíður annað hlutverk annars staðar þar sem amma mun taka á móti þér með opnum örmum. Minningin um þig mun alltaf lifa í hjarta mér. Hvíl í friði, elsku afi.

Þín

Benedikt í Árnesi er látinn. Mig setti hljóðan við þá fregn, þótt við slíku megi ætíð búast um mann á 90. aldursári. Að því kemur að stundaglas okkar tæmist og lífskvótinn eyðist. Því verðum við öll að hlíta. Huggun harmi gegn er að dauðinn gekk hér hljótt um garða.

Hugurinn reikar aftur í tímann, til áranna norður í Árneshreppi, þar sem grösugar víkur og tröllskapur tinda og kleifa settu sérkennilegan svip á umhverfið. Harður vetur og einangrun settu gjarnan mark sitt á sálarlífið sem dró dám af umhverfinu. Menn urðu stórbrotnir í skapi, stundum nokkuð harðhnjóskulegir og alls ófeilnir. Það var að duga eða drepast. Menn gerðu kröfur til sjálfs sín og reyndar annarra líka - en þeir voru einlægir í geðbrigðum sínum og lausir við uppgerð, höfðinglyndir og tryggir.

Byggðaþróunin hefur leikið sveitina grátt frá blómaskeiði hennar á fyrstu áratugum aldarinnar, þegar á fimmta hundruð manns áttu þar heimili. Búnaðarhættir breyttust, fólk fluttist á brott og haslaði sér nýjan völl í sælli vist en hér mátti verða. Vígin féllu eitt af öðru. Thorarensenar og Jensenar hættu kaupskap, prestar staðfestust ekki, heimaríkir stórbændur brugðu búi - jafnvel höfuðbólin áttu sér enga framtíð lengur, eftir að hjúahald lagðist af. Þess í stað settu hinir fjölmörgu afkomendur Valgeirs og Sesselíu í Norðurfirði mótandi svip á byggðina og gera enn. Ríkið varð þeirra.

Einn þeirra var Benedikt Valgeirsson, sem fór sínar eigin leiðir að venju. Ungur hélt hann suður til þess eins að sannreyna að hver vegur að heiman er vegurinn heim. Hann kom aftur norður 1946 með laglega unnustu sér við hlið, Oddnýju Sumarrós Einarsdóttur frá Norðfirði og það hefur verið bjart í huga og sinni á jólunum 1947 er þau gengu í heilagt hjónaband. Árið 1950 stofnuðu þau hjón til nýbýlis á hluta prestseturins að Árnesi. Þar vantaði allt er við átti, húsakost og ræktun. Handtökin hafa verið mörg og eljan hvergi spöruð. Nú er svo komið að Árnes II er meðal betri og snyrtilegri býla í sveitinni. Nærri má geta hve mikil umbreyting hefur orðið á högum Oddnýjar, sem fædd var og uppalin í fjölmennu sjávarplássi, en hún undi sér vel og tók tryggð við stað og byggð. Og árin liðu við uppbyggingu og störf, börnin urðu sjö, mesta myndarfólk.

Benedikt var mikill bóndi í sér og verkadrjúgur með afbrigðum, þótt hann hefði ekki alltaf hratt um hæl. Honum þótti vænt um skepnurnar sínar og hlúði að öllu lífi og gróanda. Hann bjó að sínu án stórra umbrota, en hann var of hagsýnn til að vera kyrrstöðumaður. Hans líf og yndi var að sýsla við æðarvarpið úti í Árneseyju, og það var unun að sjá hann bjástra við hreiðrin, hlaða undir þau með heyi úr poka, skyggna egg og bjarga ungum. Eyjan var Benedikt sem helgur dómur, ekki aðeins nytjuð til ábata, heldur miklu fremur til ánægju og sálubótar. Þar iðaði allt af lífi sem var að komast á legg og þar vildi hann helst kjósa sér hinsta leg, sagði hann mér eitt sinn. Við Benedikt hirtum um varpið í sameiningu. Hann kenndi mér margt, samvinna var þar öll með mestu ágætum og ekki fengist um þótt ég væri oftast fáliðaðri en hann.

Við Benedikt urðum miklir vinir í rás tímans, og ég tel mér heiður að þeirri vináttu. Við hann var jafnan gott að spjalla, og hjá honum og fólki hans gott að sitja. Hann var að vísu nokkuð dulur og seintekinn, en vinátta hans og tryggð entist þeim mun betur. Hann var minnugur og vel lesinn, oft ótrúlega fróður um menn og málefni, ættarsögu og eldri tíma.

En Benedikt hélt sér lítið fram og hafði ekki áhuga á að vasast í annarra manna málum, fór sjaldan afbæja en undi sér á sínum reit í ró. Skapþungur gat hann verið og stefnufastur, þó án allrar kreddu. Það fór enginn í gegnum hann Benedikt né fékk þar neitt falt, utan það eitt er hann kaus að láta sjálfur. Hann var frumlegur í hugsun og mótaði sér eigin skoðanir. Öll sporganga og undirmál voru fjarri hans skaphöfn. En Benedikt átti fleiri strengi í sálarhörpu sinni. Einn þeirra var viðkvæmnin sem var raunar ættarfylgja hans. Hann var gestrisinn, barngóður og mátti ekkert aumt sjá. Húmor hans leyndi á sér, hann átti það til að smáskríkja að kátlegum flötum tilverunnar í nútíð og fortíð.

Oddný varð snemma heilsuveil og mátti lítið aðhafast, var hún löngum á spítölum syðra. Sjúkdómsraunir hennar settu óhjákvæmilega sitt mark á heimilislífið, en Benedikt og fjölskyldan öll voru samstiga í því að búa henni sem best atlæti, því þetta var sjálfbjarga fólk þar sem hver studdi annan. Kom þá í ljós að Benedikt var ekki síður sýnt um húsverk en annað. Oddný lést á Þorláksmessu 1989 eftir þungbæra legu og varð það honum mikið áfall. En tíminn líður og telur vor ár, áfram skal haldið, ungar og sterkar hendur taka við merkinu. Benedikt undi því vel að sjá barnabörnin tipla um eldhúsgólfið og vaxa úr grasi. Hann kvaddi þetta líf sáttur við Guð og menn. Það er góðs að sakna og góðs að minnast.

Benedikt var lánsmaður. Hann sá handaverk sín bera ávöxt á þeim reit er hann unni, hann lifði vammlausu lífi og eignaðist mannvænlega niðja. Hann varð að vísu fyrir andstreymi og ástvinamissi sem aðrir, en það er ekki lánleysi. Þeir sem mikið er gefið hafa einnig margs að missa. Lán þeirra er fólgið í því að láta ekki neina skapadóma gera sig að minni mönnum, verri og bitrari, heldur að vaxandi mönnum, betri og heilsteyptari. Þannig var Benedikt, og þannig tókst honum að haga lífi sínu.

Það er fallegt í Árneshreppi á vorin þegar æðurin úar úti fyrir hleinunum, krían tekur að amstra í fjörunni - hvassbrýnd fjöllin standa sinn trygga vörð allt um kring og góðviðraslikjan leggst yfir land og voga. En þar getur líka verið hart undir bú, og þróunin hefur ekki verið þessari byggð eftirlát. Við vitum ekki hvort hún helst í framtíðinni, eða verður alfarið að átthagaklúbb syðra. Því verður auðna að ráða, en þeim sem þar lifa og þreyja skal beðið allrar blessunar í framtíðinni.

Benedikt í Árnesi er hér kvaddur af hlýhug og með eftirsjá. Ég og fjölskylda mín sendum ástvinum hans innilegar samúðarkveðjur með þökk fyrir allar góðar og glaðar samvistir á árunum liðnu.

Far í friði. kæri vinur, blessuð sé minning þín.