LILJA VILHJÁLMSDÓTTIR

Dauðinn heimsótti hana ömmu mína í Garði sl. sunnudag eins og kærkominn vinur seint á ævikvöldinu, þar sem hún var umvafin ástúð náinna ættingja á sjúkrahúsinu í Keflavík. Hún var södd lífdaga og tilbúin til að ganga á vit feðra sinna. Í himnaríki taka á móti henni afi minn sem hún missti fyrir rúmum aldarfjórðungi og Svenni frændi, einkasonur ömmu, sem lést fyrir 15 árum, langt um aldur fram. Þar taka líka á móti henni fráfallin systkini, vinir og vandamenn. Á 91. aldursári var hún búin að sjá á eftir mörgu samferðafólki.

En ef ég fullyrði að dauðinn hafi verið ömmu kærkominn gestur, af hverju er ég þá svona döpur? Af tómri eigingirni. Því ég er búin að missa hana ömmu mína í Garðinum sem hefur verið hornsteinn í lífi mínu síðan ég man eftir mér. Sem barn heimsótti ég ömmu og skynjaði veröldina í Garðinum sem töfraheim. Stóra blettinn umhverfis húsið, róluna í hitarörunum, gömlu leikföngin, gulræturnar og rabarbarana sem við krakkarnir sóttum sjálf á haustin og hefðum ekki nagað af meiri áfergju þótt við hefðum verið með sleikipinna. Meira segja tvöfaldi frystirinn, alltaf sneisafullur af mat, var ævintýralegur, svo ekki sé minnst á meðlætið með kaffinu og lambasteik í ofni sem enginn eldar eins og amma gerði. Henni var það mikið hjartans mál að gestir yfirgæfu ekki húsið hennar með tóman maga. Á unglingsárunum sóttist ég eftir því að fara í Garðinn því þar var svo ótrúlega kyrrlátt. Bara við að loka augunum og hugsa inn í húsið á Garðbraut 15 og hlusta eftir prjónunum hennar ömmu færist yfir mig kyrrð. Töfraheimur bernskunnar hvarf unglingnum. Garðurinn varð griðastaður þangað sem ég leitaði þegar erill unglingsárana var að sliga mig. Eftir að ég eltist og eignaðist fjölskyldu sjálf var mér það mikilvægt að börnin mín kynntust ömmu í Garði, kyrrðinni og einföldu ævintýrunum í stássstofunni og í kjallaranum.

Mitt í þessari veröld stóð amma mín, ættmóðirin mikla, og sá til þess að gefa okkur að borða, gefa okkur vettlinga og sokka, gefa börnunum okkar prjónaföt, gefa okkur kartöflur og flatkökur til að taka með heim, gefa okkur af öllu því sem hún gat. Þrátt fyrir að hafa ekki verið rík af veraldlegum auði var hún amma mín sú örlátasta manneskja sem ég hef kynnst.

Um leið og ég skrifa þessi orð læðist að mér sá grunur að þessi minningargrein væri ömmu sennilega ekki að skapi. Því hún vildi ekki lesa neina vitleysu, skáldsögur eða slíkt. Hún vildi fá að vita kjarngóðar staðreyndir um fólk. Ég læt duga að segja að fyrir mér var hún fulltrúi þeirrar kynslóðar sem nú er að hverfa okkur sjónum. Kynslóðar sem hafði vinnuna að leiðarljósi af því að lífið bauð ekki aðra kosti í þeim efnum. Kynslóðar sem með ómældri vinnu lagði grunninn að velferðarsamfélagi nútímans. Okkur unga fólkinu er eflaust erfitt að skilja það erfiði sem ömmur okkar og afar lögðu af mörkum svo að okkar líf mætti verða betra en þeirra. Mér, eins og eflaust öllum hennar afkomendum, hefur verið hollt að kynnast þessari lífssýn.

Jarðbundin lífsýn samofin örlæti, áreiðanleika og einlægni er í mínum huga sá mikli karakter; amma í Garði.

Hún hafði líka ótrúlegt minni. Ef hún hefði lesið lög á sínum tíma þá hefði hún sennilega ekki þurft að fletta upp lagabálkunum. Hún hefði bara munað þá. Stundum var ég segja henni frá ferðum mínum um landið. Þá spurði hún gjarna hvort vegurinn hefði ekki legið svona eða hinsegin og hvar býlin stóðu. Yfirleitt mundi ég það ekki. Það kom ekki að sök því hún gat hæglega farið yfir það með mér í huganum hvernig landshættir voru í Borgarfirðinum, Biskupstungum eða austur í landi þar sem hún hafði verið kaupakona rúmum 60 árum áður. Hvort heldur hún hafði komið þangað síðan eða ekki.

Amma hafði frá miklu að segja af langri ævi og áhugaverðast þótti henni að tala um fólk sem hún hafði kynnst eða vissi deili á. Hún hafði einlægan áhuga á fólki og þess vegna las hún mest minningargreinar og ævisögur. Eins mikið og hún talaði um alls kyns fólk, sem hún hafði verið samferða í lífinu, oftast af Suðurnesjum, dæmdi hún það ekki heldur velti fyrir sér hvernig höndum lífið hafði farið um þetta fólk. Hún var nánast eins og mannfræðingur í vangaveltum sínum. Á síðustu árum var oft ótrúlega létt yfir henni einmitt þegar hún var í rannsóknum á spítala, bæði í Keflavík en líka á Vífilsstöðum því þrátt fyrir ýmis mein og vanlíðan hafði hún svo mikinn félagsskap af hinum sjúklingunum sem voru gjarna konur á hennar aldri. Og þá var nú aldeilis skipst á ævisögunum! Hún var nefnilega svo mikil félagsvera þrátt fyrir að hafa búið ein síðastliðin ár. Það kom aldrei til tals að hún færi á elliheimili því hennar takmark í lífinu var að búa í húsinu sínu í Garðinum eins lengi og unnt var og gera allt sjálf meðan hún gat, jafnvel lengur en heilsan leyfði. Undir það síðasta hafði hún ekki kraft í að koma útsæðinu sjálf niður í kartöflugarðana uppi í heiði. En meðan ættingjar sáu um það, undir styrkri yfirstjórn ömmu, var henni mikið létt, því það er svo mikill tilgangur fólginn í því að setja niður útsæði að vori og taka upp kartöflur að hausti.

Maður var svo sem ekki alltaf sammála henni ömmu og hún dró ekkert undan þegar hún hafði myndað sér skoðanir á annað borð. En maður var heldur ekkert að karpa neitt við hana, því ef hún hafði skoðanir á hlutunum fékk maður að heyra þær og svo hún gat farið aftur að prjóna.

Það er svo margt sem kemur upp í hugann við fráfall ömmu, svo margar góðar minningar. En ein tilfinning stendur upp úr í þeim hafsjó minninga sem sækja á mig og það er þakklæti. Þakklæti fyrir að hafa verið hornsteinninn minn í Garðinum. Mig langar fyrir hönd allra barnabarna,barnabarnabarna og barnabarnabarnabarna (hún amma var nefnilega orðin langalangamma og stolt af því) taka mér það bessaleyfi að segja: Takk fyrir að hafa verið amma í Garði.

Hún amma mín í Garðinum var besta amma sem hægt var að hugsa sér. Þegar ég var lítil dvöldum við systurnar oft á sumrin hjá ömmu og afa og tókum þá gjarnan þátt í "heyskap", byggðum kofa, fórum í berjamó upp í heiði, tókum upp kartöflur, gulrætur og rófur, eða vorum bara úti í blómsturgarði. Á veturna tókum við oft rútuna suður í Garð til þess að horfa á kanasjónvarpið á laugardagsmorgnum og til þess að njóta þess að vera hjá ömmu og afa. Þetta voru sæludagar því hjá þeim var mjög gott að vera. Amma kenndi mér að prjóna, festa tölur, sauma á fótstignu saumavélina, rulla tau og síðast en ekki síst að hengja upp þvott því það var alls ekki sama hvernig þvotturinn hékk.

Amma var dugnaðarforkur sem aldrei féll verk úr hendi og öll nutum við góðs af prjónaskap hennar, allir fengu hosur og vettlinga á haustin eða eftir þörfum. Hún var mjög nýtin, henti helst engu og það var undravert hvað hún gat nýtt hlutina í. Hún galdraði fram veislur á örskammri stundu ef gesti bar að garði og hafði alltaf af því áhyggjur að fólk hefði nú ekki fengið sér nóg. Eftir að ég varð fullorðin var afskaplega gott að koma í þá ró og kyrrð sem ríkti í húsinu hennar ömmu, sitja í eldhúsinu, þiggja veitingar og spjalla um gamla daga því amma sagði svo vel frá lífinu þegar hún var ung. Hún var líka mjög ættfróð og hafði ótrúlegt sjónminni þannig að frásögnin var sérstaklega fróðleg og lifandi. Og alltaf sagði hún: "Ætlar þú ekki að fá þér meiri bita, væna mín, þú hefur varla snert á brauðinu?" Þannig að þegar heim var haldið stóð ég á blístri. Það eru margar góðar minningar sem ég á um hana ömmu mína sem mér þótti svo ósköp vænt um og var svo stór þáttur í lífi mínu þegar ég var að alast upp.

Elsku besta amma mín, takk fyrir allt. Hvíl þú í friði.

Elsku besta amma mín. Þótt þú hafir verið orðin 90 ára gömul er svo erfitt að kveðja þig, svona kjarnorkukonu sem var engri lík. Þegar ég fékk heilahimnubólgu 10 ára fór ég til þín og afa til þess að ná mér. Elsku amma mín, í betri höndum hefði ég ekki getað verið. Það var alltaf svo gott að koma til ömmu í Garði, ég kom alltaf bústnari til baka og með að minnsta kosti tvö pör af vettlingum og sokkum sem þú prjónaðir á okkur öll. Amma mín, ég mun sakna þín.

Takk fyrir allt.

Þín,