Iðjuþjálfun fyrir krabbameinssjúka

AÐ greinast með krabbamein er oft upphafið á löngu og sársaukafullu ferli. Meðferðin getur verið erfið og langvinn. Við langar sjúkrahúslegur verða talsverðar breytingar á lífi einstaklingsins. Óvissuástand um sjúkdómsferlið hefur í för með sér andlegt álag og töluverða röskun á ýmsum félagslegum athöfnum. Margir sem greinast með krabbamein, þurfa meðhöndlun svo mánuðum og árum skiptir. Eftir útskrift af sjúkrahúsi tekur oft við erfitt tímabil, þegar einstaklingurinn þarf að takast á við lífið á nýjan leik. Að lifa við breyttar aðstæður getur tekið á, bæði andlega og líkamlega og margir finna fyrir orkuleysi og einmanaleika. Í mörgum tilfellum kemst einstaklingurinn í gegnum þetta ferli af eigin rammleik eða með aðstoð fjölskyldu og vina, en margir þurfa á sérhæfðri þjónustu að halda.

Að efla iðju

Sérhæfð endurhæfing fyrir krabbameinssjúka er brýnt verkefni. Þar þurfa margar starfstéttir að vinna sameiginlega til að veita bestu mögulegu þjónustu fyrir hinn krabbameinssjúka. Iðjuþjálfar búa yfir sérþekkingu til eflingar iðju. Með iðju er átt við allt sem einstaklingurinn tekur sér fyrir hendur í samfélaginu, hefur tilgang fyrir hann sjálfan og kemur öðrum til góða. Veikindi eins og krabbamein koma oft í veg fyrir að fólk geti stundað daglega iðju. Þegar færni minnkar er hætt við að sjálfstraust dvíni og sjálfsmynd geti breyst til hins verra. Það getur síðan leitt til kvíða og depurðar.

Haft er að leiðarljósi að hver og einn er einstakur og þess vegna þarf skipulagning endurhæfingar að byggjast á samvinnu við einstaklinginn. Virðing er borin fyrir ákvarðanatöku hans og reynsla hans og þekking viðurkennd. Iðjuþjálfinn hvetur og styður einstaklinginn í gegnum þjónustuferlið. Áhersla er lögð á samspil einstaklings, umhverfis og iðju. Iðjuþjálfinn hjálpar einstaklingnum að nýta þá styrkleika sem hann býr yfir og þau úrræði sem eru í umhverfinu. Með því að taka sjálfur ýmsar ákvarðanir um eigið líf og iðju, upplifir einstaklingurinn að hann hafi stjórn á tilveru sinni. Í upphafi endurhæfingarferlis er mikilvægt að einstaklingurinn setji sér raunhæf markmið. Ákveða þarf fyrirfram hæfilega stór skref í átt að árangursmarki. Áætlunin verður að vera í samræmi við gildi, trú og vonir einstaklingsins.

Á endurhæfingareiningu fyrir krabbameinssjúka þarf að leitast við aðskapa aðstæður þar sem andrúmsloft er notalegt og gagnkvæm virðing milli skjólstæðinga og starfsfólks. Umhverfið má ekki líkjast því sem gerist á sjúkrahúsi. Endurhæfingin byggist bæði á hópastarfi og einstaklingsþjálfun með það að markmiði, að auka færni viðkomandi þegar heim er komið. Gera þarf ítarlegt mat á því hvaða iðja er mikilvægust fyrir hvern og einn og hvaða leiðir eru ákjósanlegastar til að ná settu marki. Hópastarf eflir félagsleg tengsl og skapar oft samvinnu og samhug. Þar gefst fólki tækifæri til að skiptast á skoðunum, þiggja stuðning frá öðrum og gefa á móti. Einstaklingi getur fundist hann vera einn með óbærileg vandamál og hugsanir og því er það oft mikill léttir og stuðningur að vita að aðrir eru að ganga í gegnum það sama. Hópastarf í iðjuþjálfun getur verið af ýmsum toga. Dæmi um það er verkstæðisvinna, þar sem hver og einn nýtir sköpunargáfu sína og styrkir um leið líkamlega og andlega getu.

Að efla þrek og styrk

Margir krabbameinssjúkir vilja breyta mataræði. Þjálfunareldhús iðjuþjálfunar er góður vettvangur fyrir þá sem það velja. Þar geta fleiri unnið saman og útbúið máltíðir sem eru hollar og lystaukandi. Þá skapast vettvangur fyrir félagslegt samneyti um leið og mataræðið er tekið til endurskoðunar. Næringarráðgjafi getur einnig komið þar við sögu. Við vinnu í eldhúsi er einnig hægt að meta þörf fyrir hjálpartæki, sem geta aukið færni og verið orkusparandi um leið, allt frá smáhjálpartækjum fyrir matreiðslu að vinnustólum og stærri hjálpartækjum.

Vettvangsferðir utan dyra geta haft þann tilgang að skoða náttúruna, jafnvel safna hlutum úr henni, sem hægt er að vinna úr þegar heim er komið. Hér skapast einnig vettvangur fyrir skemmtilegar umræður. Um leið eflir einstaklingurinn gönguþrek og kraft, ásamt því að búa til nytjahlut.

Einnig má nýta umhverfið enn frekar og vinna með garðrækt eða ræktun matjurta.

Að auka færni eða aðlaga umhverfi að færni einstaklings verður að miðast við getu hvers og eins. Sú iðja sem hentar einum þarf ekki að henta öðrum. Ef tekið er mið af styrkleika og áhuga einstaklingsins í upphafi verður árangurinn meiri. Þannig er hægt að auka vellíðan hans og auðvelda honum að takast á við breyttar aðstæður.

Dagdeild fyrir krabbameinssjúka

Starf iðjuþjálfa með krabbameinssjúklingum, sem eru lengra leiddir í sjúkdómsferli sínu, er einnig mikilvægt. Iðjuþjálfun þeirra sem dvelja á líknardeild, stuðlar að því að viðhalda reisn og færni við eigin umsjá og auka almenna virkni með ýmis konar tómstundaiðju. Ennfremur er veitt ráðgjöf varðandi hjálpartæki, bæði á deildum og á heimili. Þegar unnið er með krabbameinssjúkum er mikilvægt að huga að vinnuhagræðingu og orkusparandi vinnuaðferðum t.d. hvort hæðin á rúmi, stólum og salerni henti. Hægt er að sitja við ýmis störf, sem við erum annars vön að standa við. Einnig má spara orku við að klæða sig og baða með því að nýta hjálpartæki.

Hér hefur verið stiklað á stóru um iðjuþjálfun krabbameinssjúkra og efnið hvergi tæmandi. Nú í haust er ráðgert að opna dagdeild fyrir krabbameinssjúka innan endurhæfingarþjónustu Landspítala - háskólasjúkrahúss. Deildin mun hafa aðsetur í byggingum sjúkrahússins í Kópavogi. Þar mun starfa þverfaglegt teymi sem samanstendur af lækni, hjúkrunarfræðingi, iðjuþjálfa, sjúkraþjálfara, félagsráðgjafa og sálfræðingi. Af ofanskráðu má sjá, að iðjuþjálfun er mikilvægur hlekkur í þverfaglegri þjónustu við krabbameinssjúka.