Eyjólfur Guðmundsson

Af þér er ég kominn undursamlega jörð:

eins og ljós skína augu mín á blóm þín

eins og snjór lykja hendur mínar um grjót þitt

eins og blær leikur andardráttur minn um gras

þitteins og fiskur syndi ég í vatni þínu

eins og fugl syng ég í skógi þínum

eins og lamb sef ég í þínum mó.

Að þér mun ég verða undursamlega jörð:

eins og sveipur mun ég hverfast í stormi þínum

eins og dropi mun ég falla í regni þínu

eins og næfur mun ég loga í eldi þínum

eins og duft mun ég sáldrast í þína mold.

Og við munum upp rísa undursamlega jörð.

Við vottum sonum Eyjólfs og fjölskyldum þeirra innilega samúð.

Fallinn er frá sómamaðurinn, Eyjólfur Guðmundsson, fyrrum kennari, rúmlega níræður að aldri. Með honum er genginn góður og gegn jafnaðarmaður, sem Alþýðuflokkurinn í Hafnarfirði á margt að þakka.

Hafnarfjarðarbær hefur einnig misst einn af sínum góðu sonum, sem settu mark sitt á bæjarlífið á liðinni öld; Eyjólfur meðal annars með störfum sínum sem farsæll kennari í Barnaskóla Hafnarfjarðar, síðar Lækjarskóla, um langt árabil og virkri þátttöku í margháttuðu félagsstörfum sem höfðu mannbætandi áhrif á bæjarlífið.

Sjálfur man ég fyrst eftir Eyjólfi, þegar ég hóf grunnskólanám í Lækjarskóla upp úr 1960. Eyjólfur hafði þá starfað þar um árabil og var þar í hópi traustra og góðra skólamanna. Hann ávann sér fljótt virðingu okkar krakkanna. Var fjölfróður og átti hægt með að miðla þekkingu, en gat verið fastur fyrir og jafnvel strangur í fasi, ef þörf var á. Var ekki laust við að ég bæri óttablandna virðingu fyrir Eyjólfi á þessum barnaskólaárum.

Okkar samskipti tóku síðar á sig nýja mynd á áttunda áratugnum, þegar ég hóf virka þátttöku í Alþýðuflokknum í Hafnarfirði. Varð ég þess fljótt var, að Eyjólfur naut trausts og trúnaðar samflokksmanna sinna, enda hafði hann gegnt fjölmörgum trúnaðarstörfum fyrir jafnaðarmenn í Hafnarfirði í gegnum árin. Var m.a. ritstjóri Alþýðublaðs Hafnarfjarðar og meðal forystumanna hinnar öflugu og kröftugu sveitar Alþýðuflokksmanna. Við endurnýjuð kynni á breyttum vettvangi birtist mér mannkostamaðurinn Eyjólfur Guðmundsson, sem hafði réttlæti, jöfnuð og samhjálp sem viðlag í hinu daglega lífi. Hann var hógvær í fasi, en fastur fyrir ef því var að skipta.

Eyjólfur lét víðar til sín taka á vettvangi félagsmála en í starfi fyrir Alþýðuflokkinn. Þannig var hann í forystusveit Rauða krossins í bænum, í fyrstu stjórn Norræna félagsins í Hafnarfirði og var ásamt Snorra Jónssyni samkennara sínum fyrsti forstöðumaður vinnuskólans í Krýsuvík, sem bæjaryfirvöld komu á fót fyrir drengi til sumardvalar á sjötta áratugnum. Hér er fátt eitt talið.

Þegar árin færðust yfir lét Eyjólfur yngra fólki eftir stöðu í forystusveit jafnaðarmanna í bænum. Ævinlega var hann þó skammt undan, kom á fundi, leit við í Alþýðuhúsinu á ferð um bæinn og var ætíð reiðubúinn að leggja jafnaðarstefnunni lið, ef á þurfti að halda.

Þessum áhuga sínum og þessari ræktarsemi í garð samherja á hinum pólitíska vettvangi hélt hann fram undir það síðasta.

Á bæjarfulltrúa- og bæjarstjóraárum mínum í Hafnarfirði á níunda áratugnum og fram undir miðjan þann tíunda, þá hittumst við Eyjólfur að máli annað veifið og ræddum lífsins gagn og nauðsynjar. Var þá Eyjólfur kominn á efri ár, en þó vel hress til líkama og sálar. Fann ég þá sem fyrr hlýhug hans til bæjarfélagsins og áhuga hans á vexti þess og viðgangi.. Þá voru áherslur hans þær sömu og fyrr: mikilvægt væri að jafna rétt fólks til lífsins gæða og að samfélagið gætti vel að þeim er höllum fæti stæðu í lífsbaráttunni. Hvatti hann mig og aðra fulltrúa flokksins til dáða og bað okkur vel að duga í baráttunni fyrir jafnaðarstefnuna.

Að verðleikum var Eyjólfur Guðmundsson gerður að heiðursfélaga í Alþýðuflokksfélagi Hafnarfjarðar fyrir rúmum tíu árum.

Við leiðarlok vil ég þakka Eyjólfi Guðmundssyni samfylgdina og hans góðu störf fyrir Alþýðuflokkinnn alla tíð. Það veit ég að hafnfirskir jafnaðarmenn, sem nú skipa sér undir merkjum Samfylkingarinnar, minnast hans með þakklæti og hlýju.

Fjölskyldu Eyjólfs sendi ég mínar innilegustu samúðarkveðjur.

Blessuð sé minning Eyjólfs Guðmundssonar.

Þegar Eyjólfur Guðmundsson hóf ævistarf sitt sem kennari fyrir réttum sjötíu árum var ekki liðinn fullur aldarfjórðungur frá því að fræðslulög tóku gildi á Íslandi. Hann var af annarri kynslóð íslenskra barnakennara, þeirri kynslóð sem í æsku naut handleiðslu fyrstu kynslóðarinnar: frumherjanna sem höfðu barist harðri baráttu fyrir setningu fræðslulaganna og loks haft sigur 1907. Kynslóðin sem við tók mótaðist af viðhorfum hinna eldri og hugsjónaeldi þeirra, ekki síst þeirri trú að almenn menntun væri undirstaða allra framfara og að enginn væri svo aumur að ekki mætti kenna honum eitthvað ef rétt væri að farið. Í augum þessara manna margra var kennarastarfið köllun ekkert síður en lifibrauð.

Í Mýrdalnum, átthögum Eyjólfs, var strax í aldarbyrjun vaknaður mikill metnaður og áhugi á að sinna barnafræðslunni sem best, og var meiru til þeirra mála kostað þar í sveit en víðast hvar annarstaðar. Þar voru þegar fyrir setningu fræðslulaganna komnir á fót fimm formlegir barnaskólar og auk þess farkennsla fyrir þau börn sem bjuggu of fjarri skólastöðunum. Og til að annast kennsluna völdust yfirleitt kennarar í fremstu röð.

Mér þykir líklegt að sá mikli fræðslumálaáhugi sem var ríkjandi í Mýrdalnum á uppvaxtarárum Eyjólfs og kynni hans af kennurum sínum í barnaskóla og síðar í unglingaskólanum í Vík hafi átt þátt í, ef ekki beinlínis valdið því, að hann leitaði í Kennaraskólann til að gera kennslu að ævistarfi sínu. Þetta veit ég að vísu ekki; ég spurði Eyjólf aldrei að því, datt það hreinlega aldrei í hug fyrr en nú nýlega en kom því ekki í verk frekar en mörgu öðru, - og svo var það allt í einu orðið of seint.

En hver sem ástæðan kann að vera, þá fór Eyjólfur í Kennaraskólann og lauk þaðan kennaraprófi vorið 1931. Sama ár fékk hann starf við farkennslu fjarri æskuslóðunum, í Skutulsfirði í Ísafjarðarsýslu. Á því svæði voru tveir gamalgrónir heimangönguskólar: í Ísafjarðarkaupstað og í Hnífsdal, en farkennsla varð að nægja í öðrum hlutum Eyrarhrepps. Þar voru skólahús á tveimur stöðum, annað við botn Skutulsfjarðar en hitt í Arnardal úti á nesinu sunnan fjarðarins, og voru um 10 kílómetrar milli kennslustaðanna og um Kirkjubólshlíð að fara sem gat verið erfið yfirferðar að vetrarlagi.

Venjan hafði verið sú að kennarinn væri viku í senn við kennslu á hvorum staðnum en hina vikuna áttu börnin að búa sig undir næstu lotu með heimanámi. Þetta fyrirkomulag var algengt við farskólakennslu, þó að sumstaðar væru bæði loturnar og hléin milli þeirra höfð lengri og þá oftast tvær vikur. En Eyjólfur hafði vanist því í Mýrdalnum að örari skipti væru milli skóladaga og heimanámsdaga, því að þar hafði sá siður komist á að sami kennarinn kenndi í tveimur skólum til skiptis annan hvorn dag. Honum þótti vika of langur tími fyrir börnin að vera án skólans og stytti því bæði kennsluloturnar og hléin niður í hálfa viku. Vegna aðstæðna gat hann ekki stigið skrefið til fulls, en þetta var í áttina og almennt var viðurkennt að þessi breyting hefði orðið til að bæta árangur skólastarfsins.

Ég nefni þetta hér af því að mér finnst það lýsa Eyjólfi býsna vel. Hann hefði ekki þurft að taka upp þessa nýbreytni; enginn hefði getað fundið að því þótt hann hefði hagað starfi sínu á sama hátt og áður hafði tíðkast. En hann taldi þetta vera til bóta fyrir börnin, og fyrst svo var taldi hann ekki eftir sér að bæta því á sig að þurfa að ganga milli skólastaðanna erfiða leið og stundum viðsjárverða vegna snjóflóða helmingi oftar en fyrri kennarar höfðu gert.

Eftir tólf ára dvöl í Skutulsfirði fluttist Eyjólfur suður árið 1943. Hann var þá búinn að vera fjölskyldumaður í áratug, en 1933 kvæntist hann heimasætu úr sveitinni, Sigrúnu Þórarinsdóttur frá Úlfsá í Skutulsfirði, sem varð honum traustur lífsförunautur ævilangt. Þau settust fyrst að í Njarðvíkum, þar sem Eyjólfur kenndi í fjögur ár. 1947-48 fékk hann orlof og stundaði þá nám við Kennaraháskólann í Kaupmannahöfn, en eftir heimkomuna starfaði hann við Melaskólann í Reykjavík í tvo vetur. Þá flutti hann sig enn um set 1950 og réðst sem kennari við Barnaskóla Hafnarfjarðar, sem þá bar ennþá sitt rétta nafn.

Hafnarfjörður varð eftir það heimili hans og starfsvettvangur í hálfa öld. Hann kenndi þar við barnaskólann í rúman áratug, en 1961 fluttist hann í gagnfræðaskóla bæjarins, Flensborgarskólann, og starfaði þar uns hann féll fyrir aldursmarkinu 1980. Lengi vel kenndi hann einkum þeim nemendum sem mestrar aðstoðar þurftu við, en síðustu árin sá hann um bókasafn skólans. Samhliða kennslustörfum tók hann talsverðan þátt í félagsmálum í bænum og var meðal annars ritstjóri Alþýðublaðs Hafnarfjarðar um skeið. Eftir að hann lét af störfum starfaði hann einnig mikið hjá félögum eldri borgara og stóð meðal annars fyrir gönguferðum á þeirra vegum fram á níræðisaldur.

Kynni okkar Eyjólfs voru einkum tengd Flensborgarskólanum, þar sem ég var fyrst samkennari hans og síðan yfirmaður. Störf sín fyrir skólann rækti hann af alúð og ósérhlífni og á kennarastofu var gott að hafa hann nálægt sér. Úrlausnarefni sem upp komu var hann alltaf tilbúinn til að leysa á þann veg sem best kom sér fyrir skólann og einstaka nemendur, og ef hann gat veitt aðstoð við eitthvað bauð hann hana oft fram ótilkvaddur.

Sérstakt dæmi um þetta síðasta get ég ekki stillt mig um að nefna hér, því að það lýsir nokkuð vel þessari hlið á Eyjólfi.

Fyrst eftir að laugardagur var aflagður sem kennsludagur í Flensborgarskólanum kom fyrir að próf væru höfð á þeim degi til að próftaflan gengi betur upp, og það þá ákveðið í samráði við nemendurna eða fulltrúa þeirra. Í eitt skipti var stúdentspróf í íslenskri ritgerð ákveðið á laugardegi, en þegar próftaflan hafði verið birt kom til mín einn úr nemendahópnum og sagðist ekki geta gengið undir próf á þeim degi af trúarástæðum. Hann stakk upp á því að hann fengi að taka prófið kvöldinu áður, og síðan yrði lögreglan fengin til að geyma hann í fangaklefa til morguns svo að tryggt væri að ritgerðarefnin bærust ekki öðrum nemendum fyrirfram; kvaðst vita dæmi þess að slíkt hefði verið gert í öðrum skólum. Nægur tími var þá enn til stefnu, svo að ég sagðist aðeins skyldi athuga málið og láta hann vita niðurstöðuna. Satt að segja hugnaðist mér ekki sú leið sem nemandinn stakk upp á og færði það í tal við samstarfsmenn mína hvort ekki væri hægt að finna einhverja manneskjulegri leið en þessa. Þetta spurðist fljótt út meðal kennara og þá leið ekki á löngu þar til Eyjólfur kom til mín og bauðst til að hlaupa undir bagga. Hann skyldi taka nemandann heim til sín strax að prófinu loknu, bjóða honum gistingu og halda honum hjá sér þar til prófið væri hafið hjá hinum uppi í skóla. Þetta boð Eyjólfs var auðvitað þáð með þökkum. En um þetta má segja það sama og um þéttingu kennsludaganna í Skutulsfirði forðum. Hann hefði ekki þurft að gera þetta, en gerði það samt af því að það kom sér vel fyrir nemandann.

Eyjólfur Guðmundsson hefur nú kvatt þennan heim eftir langa og farsæla ævi. Hann var alla tíð trúr þeim hugsjónum sem mótuðu hann ungan og góður fulltrúi þeirrar kynslóðar kennara sem komust til þroska á fyrstu áratugum nýliðinnar aldar. Manns af þeirri gerð er gott að minnast.