JÓNA ÓLAFSDÓTTIR

Skarð er myndað, skjöldur klofinn,

skjaldborgin að mestu rofin.

Með þessum ljóðlínum var Haraldar, bróður ömmu minnar, minnst þegar hann lést langt fyrir aldur fram er hún var aðeins 11 ára gömul. Þá hefur hana vart órað fyrir því, árið 1923, að síðar ætti hún eftir að vinna það makalausa afrek að mynda ein síns liðs svo þétta skjaldborg utan um fjölskyldu sína að hvergi glitti í glufu. En það gerði hún, þessi brúneygða amma mín. Og við sem stóðum í skjóli verndar hennar drúpum höfði nú þegar borgin okkar er hrunin, vitandi það að aldrei aftur mun neinn skýla okkur með þeim hætti sem hún gerði.

Amma var óvenjuleg að því leyti að hún reyndi aldrei að hylja slóð sína eða vilja. Ákveðni og hreinskilni einkenndu hana alla tíð og þá frekar í fasi en í orðum. Hún lét aldrei sem henni þætti eitthvað ágætt ef henni fannst annað. Stundum afgreiddi hún það með stuttri athugasemd en yfirleitt sagði hún allt sem segja þurfti með fasinu einu saman. Ef hún taldi gert á hlut einhvers í fjölskyldunni tók hún ávallt upp þykkjuna fyrir viðkomandi og það án þess að fara í flókna krufningu á ástandinu. Það nægði henni að við segðum að einhver hefði verið vondur við okkur og við höfðum eignast bandamann sem var tilbúinn í stríð ef því var að skipta. Í samskiptunum við ömmu fann því hver fjölskyldumeðlimur að blóð er þykkara en vatn og að í henni áttum við verðmætt skjól fyrir öllum lífsins hretum. Þegar kom að leik og skemmtun gripum við heldur ekki í tómt. Endalaust nennti hún að spila, fara í keppni í fingraæfingum og segja frá gömlum dögum. Hún hældi hverri teikningu sem teiknuð var og öllum frumsömdu dönsunum sem henni voru sýndir. Varla hefur öll listsköpunin verið það burðug að hún hafi verðskuldað hólið sem amma lét okkur í té en við nutum þess að vera stjörnur í augum hennar og drukkum í okkur þá birtu sem hún hellt yfir okkur af aðdáun og kærleika.

Ég er farin að sjá það nú að sú athygli og ást sem amma náði að dreifa til fólksins síns er ekki á hverju strái. Til þess að nálgast slíkt þarf maður að hafa þann hæfileika að geta séð allt það sem í einni persónu býr sem mismunandi litróf af kostum. Þann hæfileika hafði amma, ómældan. Einhver sagði um hana að það væri ekki nóg að hún ætti óaðfinnanlega syni og barnabörn, heldur ætti hún einnig þrjár tengdadætur sem allar væru fullkomnar! Þetta hljómar skemmtilega fráleitt en það vill svo til að þetta er satt. Hún viðurkenndi enga galla á okkur og rót þess var sú takmarkalausa og skilyrðislausa ást sem hún bar í brjósti. Líf hennar var einfalt að því leyti að þar kom fjölskyldan ávallt fyrst. Þeirri röð gat enginn og ekkert breytt. Hvorki kóngur, keisari né önnur fyrirmenni gátu sölsað undir sig það rými sem hún hafði tekið frá fyrir okkur. Það er ekki hægt að minnast ömmu án þess að nefna til sögunnar hversu mikill göngugarpur hún var. Hún gekk sér til heilsubótar og oftar en ekki kom hún í heimsókn eftir að hafa lagt miklar vegalengdir að baki. Hún byrjaði e.t.v. á því að fara niður í bæ en ákvað svo að ganga þaðan til að heimsækja einhvern í fjölskyldunni. Ef hún gekk ekki alla leið notaði hún strætisvagnana. En aldrei var það auðvelt verk að ætla að fá að keyra hana heim. Nei, ég tek vagninn, sagði hún alltaf. Þetta er svo auðgert, vagninn stoppar hér stutt frá og fer rétt að segja heim að dyrum. Og svo sigldi hún af stað, með okkur óðamála við útidyrnar, hélt hnarreist sínu striki út á stoppistöð og tók sinn strætisvagn. Aldrei tókst að fá hana til að hnika því til sem hún hafði ákveðið með sjálfri sér. Eins og Bjartur í Sumarhúsum var sjálfstæðasti maður í landinu var fullhuginn hún amma mín sjálfstæðasta konan.

Þótt hún væri oft föst fyrir og aðsópsmikil var hún í grunninn hlý og sáttfús kona, með það besta hjartalag sem hægt er að hugsa sér. Aðalsmerki hennar var reisn, meðfædd réttlætiskennd og heilindi. Hún lærði því aldrei þá vafasömu list að segja eitt og hugsa annað. Hins vegar var hún á heimavelli þegar kom að því að glæða með litlum manneskjum ánægju og gleði yfir tyllidögum. Hún tók þátt í öllum jóla-, páska- og afmælisundirbúningi með ótrúlega sterkri innlifun og tilhlökkun. Aldrei var hún of upptekin, þreytt eða löt til að ganga bæinn á enda með litla manneskju trítlandi sér við hönd. Og í miðjum jólaundirbúningi voru þau tíðast mörg sporin sem þurfti til áður en rétta gjöfin var fundin. Ömmu kom nefnilega aldrei til hugar að kaupa eitthvað í fyrstu versluninni sem á vegi varð þó að þar fengist álitlegur hlutur. Hún gætti þess alltaf að fara í sem flestar sambærilegar verslanir áður en ákvörðun var tekin. Þannig gætti hún auranna, bæði sinna og barnabarnanna, og hún lét aldrei af þessum sið að gera samanburð á mörgum stöðum áður en kaup voru afráðin.

Ég fullyrði að einbeitni ömmu minnar hafi verið slík, að hún verði ekki auðveldlega leikin eftir. Hún var að sönnu stundum ósveigjanleg um margt en ætíð fullkomlega drenglynd og heiðarleg. Undir gustmiklu fasi var hún vædd meiri hlýju en flestir sem ég þekki og betri rót- og handfestu en hjá henni var hvergi að finna.

Nú, þegar sól hennar hefur yfirgefið þetta jarðlíf, mætist hið liðna og verðandi í okkur sem eftir stöndum. Við kveðjum mergð hinna marglitu daga sem okkur áskotnaðist með henni og beinum sjónum fram á veginn. Þessi kona gaf okkur allt hið dýrasta og besta sem hún átti. Vermætara erfðadjásn getur enginn lagt í hendur afkomendum sínum. Því mun hinn sterki, samhljóma kjarni hennar lifa áfram í hverju og einu okkar uns við knýjum dyra að nýjum heimi. Þá mun hún bíða okkar þar með sinn opna og ástríka faðm, lofa okkur að halla höfði að brjósti og gera alla hluti góða að nýju.

Guð blessi elsku ömmu mína.

Það var bara brot af ævi ömmu okkar sem við þekktum, en hún virtist þekkja hvert lítið brot af ævi allra sem hún nokkurn tíma hitti. Hún tengdi okkur, fjölskyldu sína, böndum sem við kunnum ekki alltaf að mynda sjálf. Sögur, myndir, daglegir atburðir og meiriháttar viðburðir áttu hjá henni samastað; sumir á hillu eða borði í bjartri stofunni sem hún elskaði að sitja í, aðrir í vænu hjarta hennar eða stálminni. Hún mundi afmælis-, giftingar- og dánardag allra og sinnti því alltaf að við vissum að hún hugsaði til okkar á mikilvægum stundum í lífinu. Við munum sakna þessarar góðu konu sem alltaf var tilbúin með pönnukökur og kaffi, sem alltaf spurði okkur nærgætinna en rýnandi spurninga um líf okkar og í staðinn sagði okkur frá þeim tímum sem æ færri muna - þegar Ísland var ekki nútímaþjóðfélag. Við munum sakna orku hennar og sækja í minningar um hana í von um, að líka við getum áorkað meiru, verið aðeins skipulagðari, aðeins ættræknari, aðeins kurteisari, aðeins duglegri, aðeins betri. Við munum sakna einlægni hennar, jákvæðni og lífsgleði. Það tók næstum 90 ár, en amma, núna veistu loksins hvað það er að hvíla sig.

Langamma mín, hún Jóna Ólafsdóttir, hefur kvatt þennan heim. Það má segja að hennar tími hafi verið kominn enda var hún farin að þrá til guðs síns undir það síðasta. Frá því að hún varð fyrir áfalli í nóvember síðastliðnum var hún búin að vera veik og máttlítil. Slíkt ástand á ömmu var þó nýlunda, svo orkumikil og heilsugóð sem hún hafði verið alla tíð. Mynd af henni veikburða nær enda ekki að festa sig í sessi í huga mínum. Þar ríkir mynd af brosmildri og sterkri konu sem kom í strætó og passaði mig og systur mína.

Hún amma var af gamla skólanum og fannst sú skylda hvíla á herðum sér að sjá til þess að mataræði okkar systkinanna væri gott. Sérstaklega var henni umhugað um að við tækjum lýsi, því eins og hún sagði sjálf var lýsi allra meina bót. Hún var ekki alltaf sátt við það sem mamma var að bauka í eldhúsinu og átti það til að hringja á matmálstímum til að fá skýrslu um það hvort við systkinin værum ekki örugglega að fá einhverja hollustu á diskinn!

Ég fæddist daginn eftir sjötugsafmælið hennar þannig að hún var ekkert sérstakt unglamb eftir að ég kom til sögunnar. En atorka hennar var aldrei í réttu hlutfalli við aldur og hún tvíefldist alltaf þegar hún fékk að rétta fjölskyldu sinni hjálparhönd. Hún kom oft í heimsókn og passaði okkur systkinin og fór létt með að taka allt í gegn, hátt og lágt, en eyða samt ómældum tíma í að spila og leika við mig og systur mína. Hún kunni svo sannarlega að gleðja lítinn dreng því engan get ég nefnt til sögunnar annan en hana sem nennti að spila svo lengi við mig, jafnvel svo tímunum skipti. Fátt fannst mér heldur skemmtilegra og því hlakkaði ég alltaf til stundanna með ömmu Jónu. Í þá daga fannst mér það eðlilegur hlutur að amma kæmi annað slagið til að leika við mig en nú sé ég hversu sjaldgæft það er að fullorðið fólk gefi börnum svo mikið af tíma sínum. Amma Jóna gerði það af þeirri gleði og atorku sem hún ein bjó yfir. Þannig léði hún þessum stundum töfra sem eru í gildi enn þann dag í dag.

Langamma mín var góð manneskja, orðheldin, hjartahlý, heil og sönn - eiginlega eins góð fyrirmynd og nokkur getur orðið. Ég á án efa enn eftir að læra margt af henni eftir því sem tímar líða. Ég mun ætíð minnast hennar.

Ég heimsótti þig allt of sjaldan í seinni tíð, amma mín, og ég sé eftir því. En á hinn bóginn er ég einnig mjög þakklátur yfir því að fá að muna þig eins og þú varst, áður en veikindin fóru að taka sinn toll. Því þú varst óvenjulegur orkubolti og gleðigjafi sem öllum vildir gera til góða.

Guð geymi þig, amma mín, og takk fyrir allt